معاصر تاریخده باش وئرن انقلابلار زامانی فردیت‌چی روحون حاکم اولماسی، کوللئکتیو روحون داواملی‌لیغینی سارسیتمیشدیر. حاکمیتین فاجعه‌سی و حؤکمرانلیق احتیراصی، دیگر اینسانلاردان اوستون اولما ایچگودوسو، همیشه فردی استبداد و مطلقیت‌چی دوشونجه‌لرین ماهیتینده اولوب و بیر شکیلده باشقالاری اوزرینده اوستونلوک الده ائتمه‌یه چالیشمیشدیر. هر کس باشقاسیندان امتیاز آلماق آرزوسوندا اولموشدور. آیدین‌دیر کی، اینسانین اینسان اوزرینده حاکمیتی اولمادیغی، حیسسیاتلا حرکت ائتدییی و باشقاسینا حاق تانیدیغی -و حتتا بو حاق یوخدورسا، یاراتماغا چالیشدیغی- حاللاردا، قارشیلیقلی آنلاشما، دینج بیرگه‌یاشاییش، هومانیزم و دیگر بیر اینسانین وارلیغینی درک ائتمه ایسته‌یی اراده‌لره حاکم اولموشدور، یوخسا زوراکی و مطلق دوشونجه‌لرین حؤکمران‌لیغینا یئر اولمامیشدیر.
معاصر ایران تاریخینده‌کی دییشیک‌لیکلرده ده حاکم اولان وضعیتین دییشمه‌سینده بیر نوع کوللئکتیو روح اولموشدور. آنجاق انقلابلارین غلبه‌سیندن سونرا فردی ایستکلر و ذوقلر، انقلابلارین کوللئکتیو روحونو پوزموشدور. عکس حالدا، ایرانین یوز ایللیک تاریخینده بو قدر انقلاب، حرکات و قیاملار باش وئرمزدی و مثلاً، یاپونییانین مئیجی انقلابی کیمی بیر انقلابلا داواملی، یارادیجی و سیستئملی گلیشمه یولونا گیره بیلردی. آخی بیر میللتین نه قدر ائنئرژیسی و گوجو وار کی، هر دؤورده و زاما‌ندا موجود وضعیتی دییشدیرمه‌یه چالیشسین؟ بو دا گؤستریر کی، وضعیتین دییشدیریلمه‌سی کیفایت دئییل؛ بئله بیر دییشیک‌لیک، توپلومون سیستئملی بیر قورولوشا چاتماسی اوچون تک‌باشینا یئترلی اولمامیشدیر. چونکی غلبه‌دن درحال سونرا چوخلوقچو دوشونجه و روح، فردی مطلقیت‌چی دوشونجه طرفیندن آزدیریلمیشدیر.
ایرانین مشروطه انقلابی بو مسئله‌یه تام نمونه‌دیر. کوللئکتیو دوشونجه‌یه صاحب اولان و هئچ واخت شخصی ماراقلاری دوشونمه‌ین ستارخان و اونون سیلاحداشلاری، ظلم و استبدادین چورودویو سیستئمین دییشمه‌سی احتیاجینی حیس ائدیب، چیخیش یولو آختارمیشلار. اونون بو حرکتی، توپلومون عمومی دردلریندن و شعوروندان قایناقلانیردی. چونکی او بیلیردی کی، شخصی دوشونجه‌سی عمومی استعدادلارین گلیشمه‌سینه یؤنلدیلسه، داها بؤیوک بیر سوسیال یارادیجی شخصیته چئوریله‌جک‌دیر. کوللئکتیو دوشونجه اونون روحونو دیرچلدیر و ممنونلوق حیسسی یارادیر. بو، ستارخانین چیخیشلاریندا و داورانیشلاریندا آیدین گؤرونور.
شخصی دوشونجه‌نین فورمالاشدیریلماسی و جیلالانماسی فردی مستقللیین اساسینی تشکیل ائده بیلر. بو استقامتده تقدیره لاییق اولان اونون یارادیجی‌لیقلا باغلی فیکیرلرینده دورمادان چالیشماسی‌دیر. چونکی فردی منفعتلره یؤنلمیش تاماه و احتیراص، اونو توپلومدان و اجتماعی حیسلردن اوزاقلاشدیریر.
بو باخیمدان، مشروطه انقلابی -استبدادینین شدتینه گؤره معاصر تاریخده نادیر گؤرولن بیر حادثه- داغیدیجی فردیت‌چیلیکله، دویغوسال کوللئکتیو دوشونجه آراسیندا داواملی مبارزه ایچینده اولموشدور. بو مئیللر اجتماعی، اقتصادی، مدنی، علمی و دینی ساحه‌لرده گؤرونور و هر ساحه‌ده فردی و اجتماعی دوشونجه اؤزونه‌مخصوص جهتلرینی سرگیله‌ییر. مثلاً، سوسیال ساحه‌ده میرزه ملکم‌خان خصوصی مولکیته اینانیردی، مدنی ساحه‌ده زین‌العابدین مراغه‌ای، میرزه جهانگیرخان صوراسرافیل و خصوصیله «مللا نصرالدین» مکتبی‌نین (جلیل محمدقلیزاده، میرزه علی‌اکبر صابیر) انقلابی ادبیاتی اؤنملی رول اوینامیشدیر. علمی ساحه‌ده ایسه عبدالرحیم طالبوف تبریزی یاخشی بیر نمونه‌دیر.
“فردی دوشونجه” -اؤز شعورونو شخصی ماراقلار ایچینده قاپانمیش شکیلده گؤرن- مشروطه پروسئسینده «انحصارچیلیق مئیلینه» چئوریلمیش‌دیر. باشقا سؤزله، سوسیال دییشیک‌لیکلره دوشونجه‌سینی پایلاشمادیغی، یارادیجی‌لیغی یالنیز شخصی منفعته یؤنلتدییی اوچون موقعینی قوروماغا چالیشمیش و بو اوغوردا خیانتلره ده ال آتمیشدیر. بو جهتدن، یپرمخان ائرمنی، سردار اسعد بختیاری، رحیمخان کیمی غیرثابت شخصلر مثال چکیله بیلر.
فردی منفعت‌پرست‌لیین تام سیموولو “اتابک پارکی” اولاییندا اؤزونو گؤسترمیشدیر. ستارخانین دوستلاری بورادا مشروطه قورماق اوچون چالیشسالار دا، حاکمیت و اقتدار اوچون جان آتدیقلارینی گیزلتمه‌میشلر. غلبه‌دن درحال سونرا کوللئکتیو روح یوخ اولوب، منفعت و امتیاز آختاریشی باشلامیشدیر. خارجی قوه‌لرین فتنه‌لری ده بو احتیراصلاری آلوولاندیرماق اوچون یئرینده اولمامیشدیر. حتتا روس اوردوسو اؤزو مداخیله ائده‌‌رک دهشتلی جینایتلر تؤرتمیشدیر.
«بیر میللتین ان آجی فاجعه‌سی، اؤز وطنینده یاد عسگرلره اسیر دوشمه‌سی‌دیر.»(رحیم رئیسنیا و عبدالحسین ناهید: مشروطه حرکاتی‌نین ایکی مبارزی) اونلار اؤز دؤولتلرینین خئیرینه زوراکیلیق تؤره‌دیرلر، اما داخیلده‌کی خاینلر شخصی تاماه اوغروندا خارجی‌لرین یولونو آچیر، ملی گوجو ضعیفله‌دیرلر. فاجعه ده محض بودور. بئله‌جه شخصی «مئیللر» حاکمیتین فاجعه‌سینین تکرارلانماسینا سبب اولموش و استبداد روحو یئنیدن توپلوما حاکم کسیلمیشدیر.
تکرار دئییرم: «حاکمیتین فاجعه‌سی». چونکی مشروطه انقلابیندان سونراکی قانونلاشدیرما و سیستئم قوروجولوغو ناتامام، یاریمچیق و معناسیز اولموشدور. (میرزه کوچک‌خانین مئشه حرکاتی، خیابانی‌نین آزادیستان حرکاتی و س.) استبداد روحو داوام ائتدییندن، خالق دا یئنی سیستئم یاراتماق اوچون دایما ائنئرژی صرف ائتمه‌یه مجبور اولموشدور. چونکی هر بیر فیکیر و عمل زورلا قبول ائتدیریلدیکده، خالقین طبیعی جاوابی قارشی دورما اولموشدور. بو، انتیقام دئییل‌دیر. خالق ائنئرژیسینی انتیقاما یوخ، بو تضییقلره قارشی آلتئرناتیو یاراتماغا صرف ائتمیشدیر. بو آلتئرناتیولر زامانلا تدریجا اورتایا چیخمیشدیر. بئله‌جه ضدیتلی تکرارلار: ائنئرژی – سونرا ائنئرژینین توکنمه‌سی؛ حرکت – سونرا دایمی سیخیلما؛ مدرنیته – سونرا داها آرتیق گئریلیک. بودور، فردی مئیللر اوغروندا ائنئرژیسینی ایتیر‌ن بیر میللتین طالعی.
مشروطه انقلابی، کوللئکتیو دویغوسال دوشونجه ایله فردی حیله‌گر و حؤکمران‌لیقچی دوشونجه آراسیندا قارشی‌دورما ایدی. مشروطه‌نین قهرمانلارینین فاجعه‌لی سونلوغو دا، بو فردی استبداد دوشونجه‌سینین و شخصی حاکمیت احتراصی‌نین نتیجه‌سی اولموشدور.
