اینگیلیسجه‌دن چئویرن: اولوی شیرعالی‌یئو
کؤچورن: میلاد بالسینی
یوز ایللر(و یا جینسیت مسئله‌سینه، گلدیک‌ده مین ایللر) بویو داوام ائدن و بو جمعيت‌ده هر بیر ساحه‌‌ده مؤوجود اولان تجرید ائتمه، رد ائتمه، امتیاز، قیجیقلاندیرما، آیری سئچکی‌لیک و باسقی کیمی آنلاییشلار کؤک‌لو اولاراق یاناشمالی و ده‌ییشمه‌لی اولدوغوموز پروبلئم‌لره چئوریلمیشدیر. بو ناراحات‌لیق و پروبلئم‌لر باره‌سینده یئنی و داها محصولدار شکیلده فیکیرلشمه‌یه باشلامالیییق… .
چوخ اینسان قیراغا چکیلمیش و اؤزونو مسئله‌نین نه بیر پارچاسی، نه ده کی حللی کیمی گؤرور. بو اورتاق خصوصیت‌لرینه باخمایاراق، اونلار تک‌جینس‌لیک‌دن ده چوخ اوزاقدیرلار. هر کس آغلار، هئتروسئکسواللار و اؤزونو قصدن باسقیچی طرزده آپارانلاردان خبرداردیر. لاکین میلیونلارلا سایدا اولان و برابرسیزلیک‌لرین مؤوجودلوغونو بیلن و بو پروبلئمین حللی‌نین بیر پارچاسی اولماق ایسته‌ین‌لره داها آز دیققت وئریلیر. بو اینسانلارین سس‌سیزلییی و گؤزه گؤرونمزلییی پروبلئمین داوام ائتمه‌سینه ایمکان یارادیر. اونلاری سوسدوران و یوللارینی باغلایان نه ایسه آرادان قالدیرماق ده‌ییشیک‌لیک اوچون چوخ بؤیوک بیر پوْتانسیالی سیلکه‌له‌یه بیلر.
بیرینجی میف: “همیشه بئله اولوب و همیشه ده بئله اولاجاق”
تاریخی اؤیرنمه‌یین اساس معناسینی قاوراماسانیز، هر شئی ائله بیزیم اونلاری بیلدیییمیز کیمی اولوب اینانجینا ساریلماق چوخ آسان اولور. لاکین بیر بالاجا گئری‌یه چؤنوب باخساق، گؤره‌ریک کی، عیرقی تضییق و باسقی اینسان حیاتی‌نین عصرلر بویو بیر بؤلومو اولموشدور و چوخ گئنیش دلیل‌لر ثبوت ائدیر کی، کیشی دومینانت‌لیغی تقریبن یئددی مین ایل بویو مؤوجود اولموشدور. اینسان اوغلونون یئر کوره‌سینده‌کی یاشی‌نین یوز مین ایللر اولدوغونو نظره آلساق، بو ائله ده چوخ اوزون بیر موددت دئییل، اونا گؤره ده اینسانلارین اجتماعی حیاتینا گلدیک‌ده ان عاغیللی یاتیریم هئچ نه‌یین بو و یا باشقا جور عینی اولمادیغی فیکری اوزه‌رینه قویولمالی‌دیر.
بو ایدیانین اؤزو امتیاز و باسقی‌نین هر زامان اینسان حیاتیندا مؤوجود اولماسی فاکتینا عکس اولاراق اونو گؤسته‌ریر کی، هئچ بیر شئی هر زامان بو و یا باشقا جور اولمایاجاق. لازیم اولان تک بیر شئی ده‌ییشیک‌لیک‌دیرسه، او زامان بیر آنلیق بئله هر هانسی اجتماعی سیستئمین دایمی اولماسی ایدیاسینا اینانماق چوخ چتین‌دیر. رئال‌لیق دایم حرکتدهدیر. هر شئی حرکت‌سیز شکیلده دایانمیش کیمی گؤرونه بیلر، لاکین بو یالنیز اینسان حیاتی‌نین قیسا اولماسی نتیجه‌سینده دیققتی‌نین ده چوخ دار بیر اینتئروالدا اولماسی ایله باغلی‌دیر. اگر چوخ گئنیش آسپئکتدن -حقیقتاً گئنیش آسپئکتدن- باخساق، گؤره بیله‌ریک کی هر شئی هر زامان حرکتدهدیر.
بعضی‌لری حتی موباحیثه ائدیر کی، هر بیر شئی اؤز_اؤزلویونده بیر پروسئس‌دیر: ایکی منطقه‌‌آراسینداکی بیر بوشلوق و یا ایکی شئی آراسیندا بیرین‌دن باشقاسینا دوغرو حرکت. بیزیم دایمی سون منطقه‌‌لر کیمی گؤره بیله‌جه‌ییمیز شئی‌لر، دونیا کاپیتالیزمی، غرب مدنیتی، چاغداش تئخنولوگییا، و.س اصلینده، باشقا مووقتی دوروما دوغرو گئدن مووقتی وضعیت‌لردیر، حتی اکولوژی بالانس حاقیندا فیکیر یورودن اکولوقلار بئله حال حاضردا اکوسیستئم‌لرین اؤزلرینین طبیعت‌ین غئیری ثابت اولدوقلارینی بیلدیریرلر. بیر موددت کسینتی و یا آنومالییا دؤنه‌میندن سونرا اؤز اولکی مووازینت‌وضعیت‌لرینه قاییتماق یئرینه اکوسیستئم‌لر طبیعت‌جه بیر قورولوشدان باشقا ده‌ییشن بیر پروسئس اولماغا داوام ائدیرلر. هئچ واخت دا اولکی وضعیت‌لرینه قاییتمیرلار.
۱. آللان ج جانسون؛ اجتماعی برابرسیزلیک، باسقی و امتیاز مسئله‌لری اوزره چالیشان سوسیولوق، یازیچی و اجتماعی ناطیق‌دیر.
اجتماعی سیستئم‌لر ده آخیجی‌دیر. جمعیت اؤزو لنگ ایری بیر وارلیق دئییل کی، اولدوغو کیمی ده همیشه یئرینده قالسین. سیستئم اؤزو اینسانلارین ایشتیراکی نتیجه‌سینده اورتایا چیخیر و بیر آندان نؤوبتی باشقاسینا دوغرو حرکت ائدن یارانما و یئنی‌د‌ن اؤزونو برپا ائتمه کیمی دینامیک بیر پروسئس اولاراق تظاهور ائدیر. مثلا، آدی اونسيت‌ده بیر کیشی‌نین دومینانت‌لیغی بیر قادینین ایستر_ایستهمز اونا ایجازه وئرمه‌سی نتیجه‌سینده اورتایا چیخیر. باخ بئله‌جه بیزیم سعیلریمیز نتیجه‌سینده کیشی اوستونلویو مئیدانا چیخیر. بو هابئله بیزیم ده‌ییشیک‌لییی نئجه گتیرمه‌ییمیزه ده یول گؤسته‌ریر: مقاومت گؤسترمه‌یی سئچمک‌له. مثلا، کیشی‌لرین ایداره‌چی‌لییی عهده‌لنمه‌دییی و قادین‌لارین کیشی‌لره اؤز تابع‌لیلیک‌لرینی رد ائتمه‌سی میثالینداکی کیمی.
اینسانلارین هر زامان سئچیم و داها گئنیش قارشی دورما شانس‌لاری اولدوغونا گؤره سیستئم‌لر ده اینسانلارین سئچیم و یارادیجیلیق بوللوغوندان آسیلی اولور و هئچ واخت دا داییمی‌لییه دلالت ائتمیر. قیسا زامان کسیمین‌ده ایمتیازلارلا دولو اولان سیستئم‌لر ده‌ییشیلمز گؤرونه بیلر. بونا باخمایاراق اجتماعی حیات داییم فعالیت‌ده اولدوغوندان هئچ واخت عینی نتیجه‌لری یاراتمیر و اساس ندن ده اودور کی، هر کسین هر هانسی‌سا سیستئم‌ده ده‌ییشمز و عینی شکیلده ایشتیراکی مومکون‌سوزدور. بوندان علاوه‌سیستئم‌لر آراسیندا دینامیک اینکیشاف گئدیر -کاپیتالیزم و دؤولت، و یا مثلا عاییله‌‌لر و اقتصادیییات- و بو دا اؤز نؤوبه‌سینده چوخ گئنیش مقیاسلی قارشی دورمالار اویغونسوزلوق و ده‌ییشیک‌لییین بیر چوخ نؤوع‌لارینی آلوولاندیریر. نتیجه اعتباری‌ایله سیستم‌لرین ده‌ییشمک‌دن باشقا شانسی قالمیر.
باسقیچی سیستئم‌لر آسیلی ساخلادیق‌لاری اینسانلارین حیات‌لارینی و تصوور قابیلیت‌لرینی سرحدله‌دیک‌لرینه گؤره عادتاً چوخ ثابت گؤرونورلر. آنجاق بو، باسقیچی سیستئمین اؤزونون یاراتدیغی ضروری اوزون موددت‌لی باش وئره‌جک ثابیت‌سیزلییی پرده‌له‌مک‌دن باشقا هئچ نه ائتمیر. باشقا قرۇپ عضولرینی نظارت‌ده ساخلاماق و ایستیثمار ائتمک سعی‌لری اطرافیندا توپلا‌شان هر هانسی بیر سیستئم اؤزو اودوزور، نییه‌کی بو سعی‌لرین اؤزو غئیری طبیعی شکیلده رئاللیغین ماهیتینه قارشی‌دیر و ان اساس اینسانی احتیاج و ده‌یرلره زوراکیلیق تطبیق ائدیر. مثلا، سون ایکی عصر بویو فمینیست فیکیرلری و حرکاتی زوراکیلیغا مئیدان اوخودوغونا و قادین حاقلاری‌نین دانیلماسینی آرادان قالدیرماغا باشلادیغینا گؤره پاتریارخات قورولوش ضعیف‌له‌مه‌یه باشلامیشدیر. بو کیشی‌لره قارشی دایانیق‌لی‌لیغین عکس رئاکسییانین و مودافعه‌نین داها دا آرتماسینی گؤسترن بیر میثال‌دیر. بیر چوخ کیشی‌لر آرتیق اؤز طالع‌لری و ان اساس دا اؤز حیات‌لاری، قادینلار و باشقا کیشی‌لرله باغلی اولان ایداره‌چی‌لیک ایدییالارینی حیاتا کئچیره بیلمه‌مکدن دوغان عاجیزلیک‌لری باره‌سینده شیکایت‌له‌نیرلر. جینسی زوراکیلیغا گؤره گوناه‌لاندیرمادان باشلایاراق بیر چوخ مسئله‌لر داخیل اولماقلا قادینلارا قارشی قورخو و ناراضی‌لیق حیسی آرتیق گئنیش یاییلماقدادیر.
هئچ بیر اجتماعی سیستئم سون‌سوزادک داوام ائتمیر و بو فیکیر اساس‌دا اؤزونو امتیازلارلا دولو باسقیچی سیستئم‌لر اوچون دوغرولدور. بیز بو سیستئم‌لری نه‌یین عوض ائده‌جه‌یینی بیلمه‌یه بیله‌ریک آنجاق همین سیستئم‌لر یاواش_یاواش دئوریلمک اوزره‌دیر و هر کئچن گون بو سیستئم‌لر داها دا سونا یاخین‌لاشیر. بو جور سیستم‌لرین نه واخت، نه یوللا، گئج یا تئز، داها آز اینسان عذابی ایله سونا چاتاجاغی و.س هر بیری هر بیریمیزین بو ایش اوچون اؤز پاییمیزا دوشه‌نی نئجه یئرینه یئتیرمه‌ییمیزدن آسیلی‌دیر.
ایکینجی میف: گاندی پارادوکسو و تأثیرسیزلیک میفی
باسقیچی سیستئم‌لری ده‌ییشمک بیزیم بو سیستئم‌لری آیاقدا توتان “ائده‌جه‌ییمیز هئچ نه ده‌ییشیک‌لیک گتیرمه‌یه‌جک”، سیستئم بیزیم اونا تأثیر ائده بیلمه‌ییمیز اوچون حددیندن آرتیق بؤیوک و گوجلودور و.س کیمی اینانج‌لاریمیزی ایداره ائتمکدن آسیلی‌دیر. بو کیمی شیکایت‌لرین اؤز_اؤزلویونده دوغرو اولماسینا باخمایاراق بوتؤو بیر سیستئمی ده‌ییشمک ائله ده آسان و تئز حل اولوناسی بیر شئی دئییل. اگر بیز بوتؤو بیر سیستئمی اؤز سعیمیزله ده‌ییشمه‌یی نسه ائده بیلمه قابیلیت‌یمیزه قارشی استاندارد اؤلچو کیمی گؤتورسک هر زامان مأیوسلوغا و گوجسوزلویه دوچار اولاجاییق. ده‌ییشیک‌لیک گتیرمه‌یی ایسته‌مک عقله باتمایان فیکیر دئییل. لاکین چوخ یاواش باش وئرن و اوزون موددت‌لی اولان ده‌ییشیک‌لییین یئکون قیسمینی گؤرمک هر زامان مومکون دئییل و اگر بونو گؤز اؤنونه آلمیریق‌سا، اوندا ایسته‌دیییمیز ده‌ییشیک‌لییین بیر پارچاسی ایلا بئله اولا بیلمه‌ریک. ائله ده‌ییشیک‌لیک‌لر واردیر کی، اولدوقجا مورکب بیر پروسئسی اؤزونده فورمالاشدیریر و بیز همین بو ده‌ییشیک‌لییه گئدن پروسئسده اولان پاییمیزی گؤرمه‌یه و آنلامایا بیله‌ریک. بونا میثال اولاراق امتیاز و باسقینی گؤسترمک اولار و بونلارین آرادان قالدیریلماسی اوچون اوزون موددت‌لی زحمت و عینی آندا هر قیسا زامان موددتینده اؤزونو دوغرولدان سعیلر و قطعیت لازیمدیر. بو او دئمک‌دیر کی، بیز حللین بیر پارچاسی اولماق نیت‌ینده‌ییک‌سه بیز ده‌ییشیک‌لییین گؤرمه‌دن اونون گئرچک‌لشمه‌جه‌یی فیکرینی قیراغا قویمالیییق.
بیزیم فرد اولاراق تأثیرلی اولا بیلمه‌یه‌جه‌ییمیزی دیکته ائدن میفی آرادان قالدیرماق اوچون هر بیریمیز اؤزوموزو مورکب و اوزون موددت طلب ائدن اینکیشاف پروسئسینه نظرن گؤرمه‌لیییک. بو اؤزونو بیزیم زامانا نئجه موناسیبت بسله‌مه‌ییمیزی ده‌ییشمه‌ییمیزدن باشلاییر. بیر سیرا ده‌ییشیک‌لر چوخ قیسا و بیزیم اونلارین یئکون نتیجه‌لرینی گؤره بیله‌جه‌ییمیز شکیلده باش وئریر. مثلا، من بالاجا اولاندا کوللئژ(کالج) اوخویاندا جینسل برابرسیزلییینین اجتماعی پروبلئم کیمی موذاکیره‌سی چوخ ضعیف ایدی. لاکین ایندی بیرلشمیش دؤولت‌لرده(آمریکادا) بئش یوزدن آرتیق قادینلار حاقدا تحصیل پروقراملاری مؤوجوددور. آنجاق باسقی‌یا قارشی چئوریلمیش مقصد بوندان داها اوزون زامان طلب ائدیر و حتی اونو دئیه بیله‌ریک کی، بیر اینسان حیاتی‌نین احاطه‌‌ائده بیله‌جه‌یی زاماندان دا اولدوقجا چوخ. بیز اؤزوموزو بو جور اوزون زامان طلب ائدن ده‌ییشیک‌لییین بیر پارچاسی کیمی گؤره‌جه‌ییک‌سه اوندا اینسان حیاتی‌نین اوزونلوغونو اینکیشافی اؤلچمک اوچون ان اساس اویدورما بیر استاندارد اؤلچو واسیطه‌‌سی کیمی گؤتوره‌بیلمه‌ریک.
اوزون موددت‌لی ده‌ییشیک‌لییه نظرن اؤز سئچیم‌لریمیزی آنلاماق اوچون فیزیولوقلارین اوبیئکت ثابیتلییی(obecect constancy) آدلاندیردیغی آنلاییشا اوخشار “زامان ثابیتلییی”(time constancy) آنلاییشیندان ایستیفاده ائتمه‌لیییک مثلا، بیر شیرنییاتی چوخ بالاجا اوشاقلارین قارشیسیندا توتسان و سونرا اونلار ایزله‌یه_ایزله‌یه آرخاندا گیزلتسن، اوشاقلار همین شیرنییاتین هاردا اولدوغونو بیلمه‌یه‌جک‌لر چون کی همین اوبیئکتین شکلینی یاددا ساخلایا بیلمیرلر و بونا گؤره ده اونون هارا یوخ اولدوغونو دا آنلایا بیلمیرلر. دئمه‌لی اوشاقلاردا اوبیئکت ثابیتلییی باجاریغی هله یوخدور و یا تام فورمالاشمامیشدیر. باشقا سؤزله دئسک، گؤره بیلمیرلرسه دئمه‌لی اوندا هئچ مؤوجود دا دئییل. اوشاقلار بیر آز بؤیودوک‌دن سونرا اینسانلارین و اشیالارین گؤرولمه‌دیک‌لری آندا بئله مؤوجود اولدوقلارینی درک ائتمک اوچون عقلی قابیلییتی اینکیشاف ائتدیریرلر. ده‌ییشیک‌لیک و بیزیم بو ده‌ییشیک‌لییه اولان باغلی‌لیغیمیزدا، یوخاری‌دا آچیقلانان آنلاییشا بنزر بیر اوخشار باجاریق اینکیشاف ائتدیرمه‌لیییک. بو یوللا اؤزوموزو معاریف‌له‌ندیره و ایناندیرا بیله‌ریک کی، بیزیم عؤمروموز شاهیدی اولماغا یئتمه‌سه بئله، اویدورما ده‌ییشیک‌لیک‌لر قاچیلماز اولاراق باش وئریر.
زامان ثابیتلییی آنلاییشی ایله یاناشی بیز هابئله اؤزوموز اوچون سئچیم‌لریمیزین نئجه معنا کسب ائتدییینی و یا ائتمه‌دییینی آیدینلاشدیرمالیییق. گاندی بیلدیریردی کی فرد اولاراق ائتدییییمیز نه‌یین‌سه هئچ بیر معنا کسب ائتمه‌سینه باخمایاراق، بیز یئنه ده فرد اولاراق الیمیزدن گلنی ائتمه‌لیییک بو فیکرین اؤزو جمعیت و فرد آراسینداکی چوخ گوجلو بیر پارادوکسا ایشاره ائدیر. مثلا، تصور ائدین کی، جمعییت بیر آغاج‌دیر و بیز ده اونون یارپاقلاریییق. تک بیر یارپاق عمومییت‌له گؤتورسک، آغاجین آیاقدا دورماسی و عؤمور سورمه‌سی اوچون هئچ بیر رول اوینامیر. آنجاق کوللئکتیو گؤتورسک گؤره‌ریک کی، بوتون یارپاقلار بیرلیک‌ده آغاجی بسله‌ین شکری فوتوسینتئز ائتدییینه گؤره عوض اولونماز رول اویناییر. یارپاقلارسیز آغاج محو اولار.
یارپاقلارین نه معنا کسب ائدیب_ائتمه‌مه‌سی بیزیم‌له عینی ماهیت داشیییر. هر بیریمیزین آیری_آیریلیق‌دا نسه ائتمه‌سی ائله ده اویدورما و گئنیش دئییل. آنجاق چوخ اینسان بیر ایشی بیرلیک‌ده گؤرنده اساسن اوزون‌عؤمورلو اولان اویدورما حل ائدیجی بیر کوتله یئتیشدیریر. چوخ گئنیش بیر ده‌ییشیک‌لیک پروسئسی‌نین بیر پارچا اولاجاییق‌سا دئمه‌لی، بو تیپ پارادوکسلا یاشاماغی اؤیرنمه‌لیییک.
بو جور علاقه‌‌لی پارادوکس بیزه گئده‌جه‌ییمیز یئری بیلمه‌دن بئله سیاحت ائتمه‌یه هوسلی اولماغیمیزی دیکته ائدیر. سوندا هانسی اِففِکتین اولاجاغینیندان امین اولماساق بئله حال حاضیردا دوغرو گؤرونن نه ایسه ائتمک اوچون ایناما کیمسه کیمی قروپدان اوزاقلاشدیرما، خاریج ائتمه و هوجوم کیمی حرکت‌لرله اؤزلرینی قورویاجاقلارینی بیلیریک. باخ، اوندا بیزیم سس‌سیزلیییمیز ائده‌جه‌ییمیز نه‌یین‌سه اهمیت کسب ائتمه‌یه‌جه‌یینه گؤره دئییل. سس‌سیزلیییمیز اهميت کسب ائتمه‌یه هونرسیزلیییمیزدن‌دیر.
باشقا اینسانلارا تأثیر ائتمک اوچون اولان گوجوموز اونلاری ناراحات حیس ائتدیرمک اوچون نظرده توتولماییب. سیستئم‌لر اساسن داها آز مقاومت گؤسته‌ریلن و یا قارشی دورولان جیغیرلار آچماقلا اینسانلارین سئچیملرینی فورمالاشدیریر. بیز آچیق شکیلده باشقا بیر یول سئچنده باشقالاری‌نین هر ایکی یولو گؤرمه شانسینی گئرچک‌له‌شدیریریک: هم اؤزلرینین ایزله‌دییی و یا داها آز قارشی دوردوقلاری جیغیر و هم ده باشقا جیغیر(و یا بو جیغیرلا گئتمه احتیماللارینی دا گئرچک‌لشدیره) بیله‌ریک.
بیزیم باشقا آلتئرناتیولری سئچمه‌ییمیز چوخ بؤیوک احتیماللا باشقالارینا دا تأثیر گؤسته‌ریر. اینسانلار گؤرنده کی، آلتئرناتیولر وار و بعضی اینسانلار بو آلتئرناتیولره یؤنه‌لیرلر او زامان بو اونلارین اؤز سئچیم‌لریله یئنی سئچیملر آراسیندا یونگول ده اولسا، ان آزین‌دان قارشی دورما یارادیر. بو قارشی دورما اینسانلارین چوخونون آرخاسینجا قاچدیغی گلنکسل سئچیملرینی سورغو_سوال ائتمه‌یه قارشی دورماغا، بویون أیمه‌یه و س.ه تشویق ائدیر. بونون گلجک‌ده نئجه بیر تأثیر گؤستره‌جه‌یینی تام بیلمه‌سک ده، بیر شئی موطلق‌دیر کی، گتیره‌جه‌یی ده‌ییشیک‌لیک قاچینیلمازدیر.
ساده فاکت اودور کی، بیر_بیریمیزه هر زامان تأثیر گؤسته‌ریریک مثلا، عاییله‌‌م‌له بیرگه شیمال غرب کوننئکتیکوت مئشه‌لییینده‌کی ائویمیزه کؤچنده ان چوخ لذت آلدیغیم ایلک شئی‌لردن بیری مئشه‌نین ایچری‌سین‌ده یئرده اولان آیاق ایزلرینی ایزله‌مک ایدی. بیر موددت‌دن سونرا آیاق ایزلری بویونجا یئرده اولان مارال قیغی و دیرناق ایزلری دیققتیمی چکدی و فیکیرله‌شدیم کی، ماراللار من آچدیغیم جیغیری ایزله‌ییب‌لر. آز سونرا فیکیرلشدیم کی، اؤز جیغیریمی آچاندا باشقالاری‌نین آیاق ایزلرینی ایزله‌میشدیم عاغلیما باتدی کی، منیم سئچیم‌لریم‌له نه‌یین‌سه باشلاییب سونا یئتمه‌سی ائله ده مومکون دئییل. آنلادیم کی، باشقالاری‌نین آچدیغی و یا سئچدییی جیغیر منیم سئچدیییم یوللارا و یا سئچیم‌لره اؤز تأثیرینی گؤسته‌ریر.
بو اونو گؤسته‌ریر کی باشقالارینا موختلیف سئچیم ائتمک‌ده یاردیم ائتمک ائله اؤزوموزون او سئچیم‌لری ائتمه‌ییمیزدن باشلاییر. امتیازلارلا ایچ_ایچه اولان بیر سیستئم‌ده اؤز ایشتیراکیمی سرحدله‌مک‌له باشقالاری‌نین بو یوللا گئتمه‌سینه انگل اولا بیلر و فرقلی آلتئرناتیوله و یا اؤزومون آچدیغیم یوللا گئتمه‌سینه ایسه آزجا دا اولسا، شرایط یارادارام. کیمی‌سه ده‌ییشمه جهد ائتمک یئرینه نومونه‌وی رول اویناماقلا اینسانلارین اؤز طرز و زامانلاریندا ده‌ییشیک‌لیک‌ده ایشتیراک ائتمه‌لری اوچون شانس و یا احتیمال یارادیرام. بو یوللا باسقی و زوراکیلیقلا دولو سیستئملره و اونلارا خیدمت ائدن اینسانلارا قارشی عکس مقاومت اینستینکت‌ینی قیجیقلاندیرمادان ده‌ییشیک‌لییین حالقاسینی داها دا گئنیشلندیرمیش اولورام.
بو تیپ ایشلرده بونو دا آنلامالیییق کی، اینسانلارین فیکیرلرینی ده‌یشیسین دئیه آرخالاریندان قاچماغا احتیاج یوخدور. اصلینده، اینسانلارین فیکیرلرینی ده‌ییشمک جمعیتی ده‌ییشمک ائله ده بؤیوک رول اوینامایا بیلر. مثلا، عینادکار قادین دوشمن‌لرینی آکتیو فمینیست‌لره دؤندرمه‌یه هئچ واخت نایل اولا بیلمه‌یه‌جه‌ییک و یا عیرقچی‌لاری سیویل(حربی) اینسان حاقلاری آکتیویست‌لرینه.
همی ده ان یاخشی حالدا ایمتیازلی سیستئملره قارشی یئنی_یئنی یارانان اساس ده‌یرلرین آشیلانماسیندا رول اوینایا بیله‌ریک. بو یوللا ایمتیازلی سیستئملره آپاران جیغیرلارین یئرینه او قدر آلتئرناتیو جیغیرلار آچا بیله‌ریک کی همین قادین دوشمن‌لری و عیرقچی‌لار اؤزلری بئله اولماسا اونلارین اؤولادلاری، نوه‌لری و سونراکی داوام‌چی‌لاری بو یئنی یوللارلا حرکت ائدیب اؤز فیکیرلرینی ده‌ییشمه‌یه دوغرو یؤنلسین‌لر. مثلا کیشی‌لرین عاییله‌‌ده، کیمین اساس چؤرک قازانان اولماسی باره‌سینده اولان تدقیقاتینداکی ده‌ییشکن یئرلری اونو گؤسته‌ریر کی، چوخ کؤک‌لو ده‌ییشیک‌لیک‌لر هر هانسی بیر نسیل‌ده یوخ بو نسیللر آراسیندا باش وئریر. بو اونو تکلیف ائدیر‌کی اینسانلاری ده‌يیشمیه اذيت چکمک‌دن‌سه ائده بیله‌جه‌ییمیز ان یاخشی بیر شئی یئنی یاواش فورمالاشان کولتورلرین اینکیشافینا کؤمک ائتمک‌دیر بو یوللا ایمتیازلی سیستئملره قارشی و اونلارین لئگیتیملییینی و نورماللیغینی شوبهه آلتینا آتان کولتور ده‌یرلری فورمالاشاجاقدیر.
علمده عینی‌له بیر میثال باشقاسینی بوجور ده‌ییشیر. میثال اوچون، یوز ایللر بویو آوروپالی‌لار اولدوزلارین، گزهگنلرین و گونشین یئر کوره‌سی اطرافینا فیرلانماسینا اینانیردیلار. آنجاق کوپئرنیک و گالیله کیمی عالیم‌لر بو اولقویا اویمایان چوخلو سایدا آنومالییالار موشاهیده ائدیردیلر: گزهگن‌لر و گونش یئر کوره‌سی اطرافینا فیرلانسایدیلار، اوندا اونلار حرکت ائتمه‌لی اولدوقلاری کیمی حرکت ائده بیلمزدیلر. بو جور موشاهیده‌لر آرتدیقجا کؤهنه یئر کوره‌سی‌نین کایناتین مرکزی اولماسی اولقواسونا اینانماق چوخ چتین گلیردی. گئتدیک‌جه بو آنومالییالار او قدر چوخالدی کی، کوپئرنیک یئنی پارادیقما تکلیف ائتدی، لاکین بونو اعدام قورخوسونا گؤره کوتله‌وی چاپ ائتدیرمه‌دی. بیر عصر سونرا بو ایشه گالیله داوام ائتدی. گئت_گئده ده یئنی اولقویا او قدر توتارلی اولدو کی، کؤهنه پارادیقمانی ده‌ییشدی.
عینی طرزده بیز ده ایمتیاز دولو سیستئم‌لری تنقید ائده بیله‌ریک و بیر چوخ ثبوتلارلا گؤستره بیله‌ریک کی، بو جور سیستم اوزون سوره بیلمز و هر کس اوچون قبول اولونماز نتیجه‌لره یول آچیر. آدی حیاتیمیزدا موختلیف آلتئرناتیولر اوزره گئتمک‌له حال_حاضیرداکی اولقالارا اویمایان آنومالییالار یارادا بیله‌ریک فوندامئنتال فرضیه‌لری و اونلارین لئگیتیملییینی دفعه‌لرله بیر_بیرینه ضديت‌ده قویا بیلر و یا رد ائده بیله‌ریک. یاشامیمیزی و سئچیم‌لریمیزی ائله ائده بیله‌ریک کی، ایمتیاز و باسقی‌یلا دولو اولان اولقولارین اوزه‌رینده یوخ، یئنی‌لرین اوزه‌رینده فورمالاشسین. البته‌‌کی بیر گئجه‌نین ایچینده چوخ شئی ده ائده بیلمه‌ریک لاکین باشقا طرفدن گاندی پارادوکسو ایله یاناشساق شاعر بونارو اووئرسترئتین(Bonaro Overstreetin) منیم چکیمین عینادکار اونسییالارینی* هارا سئچیب قویماغیمیز چوخ اویدورما اؤنم قازانیر:
عينادکار اونسيالار
(هر شئيي ائتمه‌یی باجارمايان لاکين نسه ائتمه‌یين ده موهوملویوندن شوبهه دويان او شخص)
دئييرسن کي، منيم گؤسترديگيم کيچيک سعي‌لرين
هئچ بير خئيري اولماياجاق: عدالتين بالانسلي شکيلده
دايانا بيله‌جه‌یي سويه‌يه بئله يئته‌جک قدر مئيدانا گلمه‌يه‌جکلر.
من ده دوشونمورم کي همين سعي‌لر
نسه ائده بيلرلر
آما دريندن دوشونورم کي هانسي طرفين دستک تيمثاليندا منيم چکيمين اونسيالاريني دوياجاغيني سئچمک منيم تام حوقوقومدور.
محض ائله بو کيچيک و اوتانجاق اونسيالاردادير کي، داها ياخشي بير شئي‌ين باش توتماسي اوچون اولان تضييق و باسقييا داياق اولا بيلر.
اونسیا: بیر سیرا اؤلکه‌لرده موختلیف(۲۸، ۳۵) قرامادک چکی واحیدی.
