سون گون‌لر ایراندا اؤلکه‌نین پارچالانماسی ایله باغلی موذاکیره‌لر یئنیدن آلوولانیب. خصوصیله ۱۲ گونلوک ایسرائیل-ایران ساواشیندان سونرا سرحدلرین بوتؤولویو مؤوضوعسو جدی شکیلده گونده‌مه گتیریلیر. بو موذاکیره‌لر طبیعی اولاراق دیل سیاستینه ده دقت آییرماغی ضروری ائدیر، چونکی ایران پاتریوتیزمی هله ده اساساً فارس میللتچیلیگی‌نین ائکسسکلوزیو(دیشلاییجی، انحصاری) یاناشماسی‌نین اسیری اولاراق قالیر. بئله بیر منظره‌ده، دؤولت سوییه‌سینده یالنیز فارس دیلینی اوستون توتان سیاست‌لر اؤلکه‌نین ائتنیک و دیل موختلیفلیگینی گؤزآردی ائدیر، یئرلی ایجماع‌لارین حقوق‌لارینی محدودلاشدیریر. بعضی‌لرینه گؤره بو وضعیتین چاره‌سی ایراندا نئچه میللت یاشادیغینی قبول ائتمک و چوخ‌دیللیک سیاستینی تطبیق ائتمکدیر. آما بو گؤروندویو قدر ده آسان اولمایاجاق.
ایراندا «چوخ‌دیللیلیک» مؤوضوعسو گوند‌مه گلن کیمی بعضی‌لری درحال اعتراض سس‌لری قالدیریر و اورتادوغونو آوروپا ایله قاریشدیرمایین دئییرلر. حالبوکی چوخ‌دیللیلیک سیاستی حاضیردا اینکیشاف ائتمیش، اینکیشاف ائتمکده اولان و آز اینکیشاف ائتمیش اؤلکه‌لرده ده اوغورلا تطبیق اولونور آما ایراندا بو سیاست هله ده «تهدید» کیمی قبول ائدیلیر. چوخ‌دیللیلیک تکجه فردلرین آنا دیلینده تحصیل آلماق و اؤز دیلینده ایفاده اولونماق حقوقونو تامین ائتمیر، عینی زاماندا ایجتیماعی ایداره‌ائتمه‌نی گوجلندیریر، دموکراتیک ایشتیراک ایمکان‌لارینی گئنیشلندیریر، سوسیال عدالتین محکملنمه‌سینه خیدمت ائدیر و سؤزده یوخ گئرچکده بیرلیک و برابرلییه سبب اولور. چونکی بئله اینکلوزیو(قاپساییجی) یاناشما جمعیتده قارشیلیقلی آنلاشمانی آرتیریر و موختلیف ائتنو-مدنی قروپ‌لار آراسیندا اعتیماد موحیطینی فورمالاشدیریر.
چوخ دیللیلیک سیاستینی تطبیق ائد‌ن اؤلکه‌لرین بیری ده عراق‌دیر. عراق، یئر اوزونون ان قدیم مدنیت اوجاق‌لاریندان بیری اولماقلا، تاریخی بویونجا موختلیف ائتنیک قروپ‌لارین و دیل‌لرین وطنی اولوب. بو گون اؤلکه‌نین آنایاساسینا گؤره ده عراق «چوخ‌سایلی میللیت‌لر، دین‌لر و مذهب‌لر اؤلکه‌سی» کیمی تانینیب. ۲۰۰۵-جی ایل آنایاساسی عرب و کورد دیل‌لرینی رسمی اعلان ائدیر، دیگر دیل‌لرده (مثلاً، تورکمن، آسوری، ارمنی و سایره) تحصیلی تامین ائتمک حقوقونو تانیییر.
تاریخی کونتئکستده عراق ۱۹۲۵-دن گونوموزه قدر
عراقین ۱۹۲۵-جی ایل بیرینجی آنایاساسیندان سونراکی موستقیللیک ایل‌لرینده رسمی دیل سیاستی اساساً واحید دیل (عرب دیلی) اطرافیندا فورمالاشمیشدی. مثلاً، ۱۹۷۰-جی ایل بغداد آنایاساسی عرب دیلینی بوتون اؤلکه اوزره رسمی اعلان ائدیب، کورد دیلینی ایسه یالنیز کوردوستان بؤلگه‌سینده (سؤزده) ایکینجی رسمی دیل کیمی تانیییردی. بو چرچیوه‌ده بعضی ائتنیک قروپ‌لارین دیل حقوق‌لارینا محدودیت‌لر ده قویولوب – مثلاً، صدام حسین رئژیمی تورکمن ایجماعسیندا تورک دیلی‌نین ایستیفاده‌سینی قاداغان ائتمیشدی. ۲۰۰۳-جو ایلده مؤوجود حاکمیتین دییشمه‌سیندن سونرا فدرال قورولوشا کئچید دؤنه‌می باشلادی و ۲۰۰۵-جی ایلین یئنی آنایاساسی دیل سیاستینده اساسلی دؤنوش یاراتدی.
۲۰۰۵‑جی ایل آنایاساسی اؤلکه‌نین دیل سیاستینده مهم دؤنوش نقطه‌سی ایدی: بو سندده عرب و کورد دیل‌لری میللی رسمی دیل ایستاتوسو قازاندیغی کیمی، تورکمن (عراق تورک‌لرینین یئرلی دیلی) و سوریانی (آسوری) دیل‌لرینین ده اهالی‌نین سیخ مسکونلاشدیغی یئرلرده بؤلگه‌سل (منطقه‌ای) رسمی دیل کیمی تانینماسی نظرده توتولموشدور. همچینین، آنایاسانین مووافیق بندی هر بیر بؤلگه‌سل ایداره‌ائتمه ارگانینا رفراندوم یولو ایله باشقا دیل‌لری ده یئرلی سوییه‌ده رسمی اعلان ائتمک ایمکانی وئریر. بو، دؤولت ایستروکتورلاری‌نین وطنداش‌لارلا اونسیتینده، حقوقی آکت‌لارین حاضرلانماسیندا و تحصیل موسسه‌لرینین دیل سئچیمی‌نین معینلشدیریلمه‌سینده چئویک یاناشما تامین ائده‌‌رک مدنی موختلیفلیگی قوروماغا خیدمت ائدیر.
۲۰۱۴‑جو ایلده قبول ائدیلن «رسمی دیل‌لر قانونو» ایسه آنایاسادا یارادیلمیش اساس‌لاری تصدیق ائدیب داها دا سیستئملشدیردی: عرب و کورد دیل‌لرینین میللی سوییه‌ده رسمی دیل کیمی قالماسی، تورکمن و سوریانی دیل‌لرینین ایسه بؤلگه‌سل میقیاسدا رسمی ایستاتوسونون قورونماسی پرینسیپ اولاراق ساخلانیلدی. قانونلا عینی زاماندا دؤولت مکتب‌لرینده تورکمن و سوریانی تدریس پروقرام‌لارینین تطبیقی نظرده توتولدو، بئله کی، بو ایجماع‌لارین شاگیردلری آنا دیل‌لرینده تحصیل آلماق، لازیم فن‌لری یئرلی دیلده اؤیره‌نمک حقوقونا مالیک اولدولار. بو تدبیرلر عراقدا دیل حقوق‌لارینین قورونماسینی گوجلندیرمکله یاناشی، ائتنیک و مدنی قروپ‌لار آراسیندا قارشیلیقلی آنلاشمانی و ایداره‌ائتمه‌ده عدالتلی تمثیلچیلیگی تامین ائتمه‌یه خیدمت ائدیر.
