آغ ائوده آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام علییئو و ارمنستان باش ناظیری نیکول پاشینیان دونالد ترامپ ایله بیرلیکده صلح سازیشینی ایمضالادیلار. بو راضیلاشمانین شرط‌لرینه اساساً جنوبی قافقازدا «زنگزور کریدورو» آدلانان ۴۳ کیلومترلیک اساس ترانزیت کریدورو یارادیلاجاق. بو کریدور آذربایجان، ناخچیوان و تورکیه‌نی بیرلشدیره‌جک و «بین‌الخالق صلح و ریفاه اوچون ترامپ یولو» (TRIPP) آدینی داشییاجاق.
ایمضالانان سندده جنوبی قافقازدا یئنی نقلیات کریدورو‌نین اینشاسی و آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری‌نین بو خطین اینکیشافینا ۹۹ ایل مدتینه حقوق الده ائتمه‌سی نظرده توتولوب. لاییحه چرچیوه‌سینده ۴۳ کیلومتر اوزونلوغوندا کریدور بویونجا دمیریول، اوتومبیل یولو، نفت و گاز خط‌لری، ائله‌‌جه ده اوپتیک(نوری) کابل خط‌لری چکیله‌جک. بیاناتا گؤره، راضیلاشما طرف‌لری آرتیق آتش‌کسی دایمی صلحه چئویرمک، موناسیبت‌لری نورماللاشدیرماق و قارشیلیقلی سووئرئنلییه حؤرمت گؤسترمکله اوزون‌مدت‌لی صلحه تؤحفه وئره‌جکلر. آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری پرئزیدئنتی دونالد ترامپ ۳۵ ایللیک موناقیشه‌نین بیتدیگینی و بو لیدئرین «ایندی دوست اولدوقلارینی» قئید ائدیب. بو یئنی دوستلوق هامییا عینی شکیلده تأثیر ائتمیر، بعضی اؤلکه‌لر سئوینیرکن دیگرلرینین ناراحاتلیغینا سبب اولوب. ناراحات اولان دؤولت‌لرین بیری ده ایران دؤولتیدیر.
بو لاییحه نیه اهمیتلیدیر؟
زنگزور کریدورو لاییحه‌سی آوراسییا‌دا یئنی تیجارت یول‌لاری‌نین آچیلماسینا ایمکان وئره‌رک شرقدن غربه «بؤیوک ایپک یولو» فونکسییاسینی یئرینه یئتیره‌جک. بو کوریدور اورتا آسییا اؤلکه‌لریندن تورکیه و آوروپایا بیرباشا علاقه یاراداجاق، روسیه و ایرانی ایقتیصادی دؤوره‌دن چیخاراراق اونلارین بؤلگهدهکی تأثیرینی ضعیفله‌ده‌جک. آذربایجان اوچون ایسه بو، تورکیه و آوروپا ایله بیرباشا تیجارت و انرژی نقلی اوچون قیسا یول کیمی بؤیوک اهمیت داشیییر. ارمنستان ایسه همین اراضی‌لری ایجاره وئره‌رک ایقتیصادی قازانج الده ائد‌جک.
آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری بو لاییحه‌ده مهم رول اویناییر و بورادا ژئوسیاسی اوستونلوک قازانماق نیتینده‌دیر. آغ ائو بیلدیریر کی، آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری شیرکت‌لری ترانزیت کریدورونو اینکیشاف ائتدیره‌جک و الده اولونان گلیرلردن پای آلاجاق. ترامپ هئیتی بونو روسیه‌یه قارشی بؤیوک ژئوسیاسی غلبه کیمی قیمتلندیریر. تورکیه لاییحه‌نی بؤلگه‌سل صلح و ثابتلیک اوچون واجیب آددیم حساب ائدیر، روسیه ایسه احتیاطلی مؤقع توتور و دانیشیق‌لارین بؤلگه دؤولت‌لری طرفیندن حلینی اؤنه چکیر.
گرجستان‌دا ایسه هم حاکمیت، هم موخالیفت سازیشی آلقیشلادی؛ رسمی باکی و ایروانلا امکداشلیغا ماراق ایفاده ائد‌نلر اولدو، اما کئچمیش حاکمیت ناراحاتلیقلا «قافقازدا گرجستان هاردا قالدی؟» سوالینی قالدیردی. آوروپا بیرلیگی ایسه یوکسک سوییه‌لی نماینده‌سی بو راضیلاشمانی «اون‌ایللیک‌لر بویو موناقیشه‌نی بیتیرمک اوچون اهمیتلی ایرلیله‌ییش» آدلاندیردی.
ایران رسمی‌لرینین موناسیبتی و پزشکیان دؤولتی
ایراندا وضعیت تامامیله فرقلی اولوب. سازیش اؤلکه میقیاسیندا اساساً منفی قارشیلانیب، اما ان یومشاق رئاکسییا رسمی دؤولتدن گلیب. عمومیلیکده، سیاسی جریان‌لار و تانینمیش اجتماعی-سیاسی فیگورلار بو راضیلاشمانین ایرانین ماراق‌لارینا ضد اولدوغو قناعتینده‌دیرلر. بعضی تنقیدچی‌لر ایسه داها دا ایر‌لی گئده‌رک، بو سازیشین ایرانین آوروپایا چیخیش یولونو کسدیگینی ادعا ائدیب و بو وضعیته درحال قارشی چیخماغین واجیبلیگینی وورغولاییبلار. ایرانین عالی لیدئرینین خاریجی سیاست مصلحتچیسی علی اکبر ولایتی کریدورون «ترامپین عسگرلرینین مزاری» اولاجاغینی سؤیله‌دی. شریعتمداری، کیهان قزئتی‌نین باش رئداکتورو ایسه «زنگزورون ایجاره‌یه وئریلمه‌سینه جاواب اولاراق هرمز بوغازینی باغلامالی‌ییق.» دئییب. ایران خاریجی ایش‌لر ناظیرلیگی‌نین ایستراتژیک شوراسی‌نین عضوو علی باقری کنی ایسه «ایسلام رئسپوبلیکاسی زنگزور مسئله‌سی‌نینین اوستوندن راحتلیقلا کئچمه‌یه‌جک» دئییب.
ایران خاریجی ایش‌لر ناظیرلیگی ده راضیلاشمانی «داواملی صلح اوچون اهمیتلی آددیم» آدلاندیرسا دا، اؤلکه‌نین سرحدلری یاخینلیغیندا خاریجی موداخیله تهلوکه‌سیندن ناراحاتلیغینی بیلدیردی. پرئزیدئنت پزشکیان «ترامپ یولو» ایله باغلی آچیقلاماسیندا بیلدیریب کی، زنگزور کریدورو مسئله‌سینده ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی‌نین طلب‌لری نظره آلینیب. اونون سؤزلرینه گؤره، عراقچی‌نین (خاریجی ایش‌لر ناظیری) تقدیم ائتدیگی معروضه گؤستریر کی، مسئله خبرلرده شیشیردیلدیگی قدر بؤیوک دئییل. پزشکیان وورغولاییب کی، لاییحه اراضی بوتؤولویو پرینسیپی، علاقه‌لرین قورولماسی، آوروپا و شمالا گئدن یولون آچیق قالماسی و دؤولتین مؤوقعینه اویغون شکیلده فورمالاشدیریلیب. یگانه ناراحاتلیق ایسه بو یولون آمریکالی و ارمنی شیرکتی طرفیندن اینشا اولونماسیدیر.
ایران کیمه اودوزور؟ نییه اودوزور؟
مجتبی بهاروند، ایقتیصاد و خاریجی تیجارت شرحچیسی ایرانین وضعیتینی بئله آچیقلاییب: «بؤلگه‌‌ده ایراندان کنار کئچمه‌ین هانسی ترانزیت خطی وار کی؟ شیمالدان جنوبا، شرقدن غربه- هامیسی بیزدن یان کئچمه‌یی هدفله‌ییر، ایچیمیزدن کئچمه‌یی یوخ.» بو تنقید سون ایل‌لرده دفعه‌لرجه فرقلی شخص‌لرین دیلیندن سسلندیریلیب. ایران دؤولتی‌نین ائلیت طبقه‌سی کؤهنه بیر عادت اوزره خاریجی گوج‌لری گوناهلاندیریر لاکین بو نه قدر دوغرودور؟
تبریزین کئچمیش میللت وکیلی اکبر اعلمی بو وضعیتین ایرانین خاریجی سیاستینده اوزون مدت داوام ائد‌ن سهولرین نتیجه‌سی اولدوغونو دئییب: «بو وضعیتین کؤک‌لری ایران دیپلوماسی‌سینین تاریخی و قورولوشسال سهولرینه سؤیکه‌نیر و بو سهولر سون ۳۰ ایلده، خصوصیله ر‌فسنجانی دؤوروندن روحانییه قدر داوام ائدیب.» او، خاتمی دؤورونده ارمنستان ایله موناسیبت‌لری گوجلندیرمه‌یه چالیشسا دا، آذربایجانلا علاقه‌لرین اینکیشافیندا اوغورسوز اولدوغونو و بو وضعیتین تورکیه و ایسرائیلین بؤلگهدهکی نفوذونون آرتماسینا شرایط یاراتدیغینی بیلدیریب. بوندان علاوه، روحانی دؤورونده و خاریجی ایش‌لر ناظری محمد جواد ظریف-ین رهبرلیگی آلتیندا بو پروسئسین پیک حده چاتدیغینی، ارمنستان اوزَرینده حدیندن آرتیق دقتین، آذربایجانین ایستراتئژیک علاقه‌لرینین گؤزآردی اولونماسینا و پاسیو رئاکسییالارین ایرانین رئگیونال مؤوقعینی جدی شکیلده ضعیفلتدیگینه سبب اولدوغونو وورغولاییب.
تبریزین ایندیکی نماینده‌سی علیرضا نوین ایسه مسئله‌یه بئله رئاکسییا وئریب: «بو گون یاشانان‌لار … دؤولت‌لرین لازیمی دقتی گؤسترمه‌مه‌سی و ایمکان‌لاردان واختیندا فایدالانماماسی نتیجه‌سینده باش وئریب.» او همچینین سازیشین ایقتیصادی تاثیرلرینه دقت چکیب: «زنگزور کریدورو ایرانین گله‌جک ترانزیت، تیجارت و یاتیریم ساحه‌لرینده حیاتی اهمیته مالیکدیر.»
مجتبی بهاروند، ایقتصاد و خاریجی تیجارت شرحچیسی همچینین دئییب کی، «زنگزور کریدورونون آچیلماسی ایله ایرانین بؤلگه‌سل ترانزیتدن آلدیغی پای ۳۰ فایز آزالاجاق و اؤلکه‌نین آوروپا ایله بیرباشا علاقه‌لری جدی شکیلده محدودلاشاجاق. ایران، شرق ایله غربی بیرلشدیرن اساس ترانزیت قووشاغی اولماق ایمکانینی ایتیریر، چونکی یئنی مسیرلر ایراندان کناردا پلانلاشدیریلیر.» او، بو وضعیتین یارانماسینی ایران داخیلینده‌کی حاکم ائلیتین ایدئولوژیک یاناشماسی‌نین نتیجه‌سی حساب ائدیر: «بو، اوزون ایل‌لر میللی ماراق‌لاردان اوزاق سیاست یورودولمه‌سی‌نین و معین قروپ‌لارین اؤز ماراق‌لارینی اوستون توتماسی‌نین نتیجه‌سیدیر. اگر گله‌جک نسیل‌لر ایرانی قینامامالیدیرسا، سیاسی رهبرلیک بو رئاللیغی قبول ائدیب، میللی ماراق‌لارا اویغون سیاست‌لری یئنیدن قورمالیدیر.»
ساواش ریتوریکاسی و تاریخین تکراری
ایراندا بعضی شخص‌لر یئنه ده ساواشدان یانا اولدوقلارینی دئییبلر. محسن رضایی، سپاه عضوو و مصلحت شوراسی‌نین کاتیبی اولاراق، زنگزور کریدورو ایله باغلی حادیثه‌لره موناسیبت بیلدیره‌رک، سوسیال شبکه‌ده یازیب کی، ایرانین بو کئچید واسیطه‌سیله روسیه و آوروپایا تیجارت یولونو باغلاماق جهدی اوغورسوزلوغا محکومدور و بئله بیر حرکت اونون آرخاسیندا دورانلار اوچون کابوسا چئوریله‌جک بیر یوخودور.
رضایی‌نین اؤرتولو تهدیدی‌نین یانیندا بیر چوخ باشقا شخص آذربایجانا هوجوم ائتمکدن سؤز ائده‌‌رک آچیق تهدید دیلی ایستیفاده ائتدیلر. تهدید مئساژلاری موختلیف شخص‌لر طرفیندن سسلندیریلسه ده، بعضی دؤولت تنقیدچی‌لری اونلاری اساسیز حساب ائدیبلر. سیاسی شرحچی احمد زیدآبادی بیلدیریب کی، آذربایجان رئسپوبلیکا‌سینا قارشی هوجوم سئچه‌نه‌یی هئچ واخت جدی سئچه‌نک دئییل. اونون فیکرینجه، ایران اهالیسی‌نین ترکیبینده آذربایجانلی‌لارین اؤنملی یئری نظره آلیناراق، ایرانین آذربایجانا هوجوم ائتمه‌سی هئچ واخت مومکون دئییل. عینی زاماندا، او، تهدید دیلیندن ایستیفاده ائد‌ن سیاسی ریتوریکانی تنقید ائده‌‌رک، ایرونیک شکیلده علاوه ائدیب کی، بئله اولسا بیز گرک هر طرفه هوجوم ائدک.
تبریزین کئچمیش میللت وکیلی اکبر اعلمی ایران ایسترئتئژیک مؤقعینی برپا ائتمک اوچون درحال سیاستینده جدی اصلاحات‌لار ائتمه‌لی اولدوغونو دئییب. حاضیرکی میللت وکیلی علیرضا نوین ایسه اؤلکه رهبرلیگی‌نین بو فورصتدن ثمره‌لی ایستیفاده ائتمک اوچون قطعی ایراده‌سینی پراکتیکی آددیم‌لارلا نوماییش ائتدیرمه‌لی اولدوغونو دئییب.
