آشاغیدا اوخویاجاغینیز بو یازینی ۲۱ آذر میلّی حؤکومت بایرامی موناسبتی ایله قلمه آلیرام. یازینی قلمه آلمامین اساس سببی اودور کی، آذربایجان میلّی حرکتینین اؤز سیاسی باخیشلارینی یئنیدن گؤزدن کئچیرمهسینین واختی گلدیگینه اینانیرام. ایستیقلال-فدرالیزم ایکی تیرهلیگینه سون قویمالی، میلّی حاکمیت اوغروندا بیرلشمهلیییک. بو واقعی و مومکوندور!
بعضاً گئرچکلیکلر بیزه او قدر یاخین اولور کی، اونلاری گؤرموروک. هر ایلین ۲۱ آذر گونو بئینیم سواللارلا دولور: نییه میلّی حؤکومتی بیتمیش، کئچمیشده قالمیش بیر حادیثه کیمی قبول ائدیریک؟ نییه اونو اوغورسوز بیر یول ساییریق؟ اونون اوغورلارینی گؤرموروکمو؟ حالبوکی گئرچک اولان بودور کی، میلّی حؤکومت بیزیم تاریخیمیزده یئنیلمیش، سونوجسوز و اوغورسوز بیر حادیثه دئییل. او، یاریمچیق قالمیش بیر یولدور.
میلّی حؤکومت یولو، باشلانمیش آما هئچ واخت بیتمهمیش دوغرو بیر یولدور. او گونکو دونیا شرطلریندن آسیلی اولاراق تاماملانا بیلمهمیش بیر حرکاتدیر. بلکه ده بو یولون تاماملانماسی بیزه بوراخیلمیشدیر! چونکی میلّی حؤکومتی یئنیدن قورماق، هئچ بیر کئچمیشی اولمایان، گئدیلمهمیش و سیناقدان کئچمهمیش باشقا هر هانسی سیاسی بیر یولدان و حرکتدن داها الوئریشلی و داها گووهنیلیردیر. مرکزچی دوشونورلر بونو بیلدیکلری اوچون میلّی حؤکومته مین بیر ایفتیرا آتیرلار. اونلار میلّتین بیر گون گئری دؤنوب آرخایا باخماسیندان و میلّی حؤکومتی درک ائدیب او یولو تکرار سئچمک و او یولدان گئتمک ایستهمهسیندن قورخورلار.
میلّی حؤکومت بیر میلّتین اؤز طالعینی تعیین ائتمه پروسهسینین ان اوغورلو اؤرنکلریندن بیریدیر. مودرن پرنسیپلرله، دموکراتیک یول خریتهسی و آیدین هدفلرله یولا چیخمیش اینسانلارین پراتیکده اینانیلماز اوغورلار قازاندیغی بیر سیاسی تجروبهدیر. اونلار باشاریلی بیر حاکیمیّت قوردولار، آما زامانین شرطلری سببیندن اونو قورویا بیلمهدیلر. بیر دفعه ده قورولسا، اونو قوروماق یئنه ان بؤیوک چتینلیک و چلیشکی اولا بیلر. بو گون بیزه میلّی حؤکومتدن واز کئچمکدنسه، بلیرسیز سیاسی یوللارا باش وورماقدانسا، بو سایاق چلیشکیلر اوزهرینده دوشونمک لازیم و داها دوغرودور.
میلّی حؤکومتین سیاسی و ایجتیماعی ائلیتی، سیاسی سیستملری دارتیشماق یئرینه او سیستملرین مؤحتواسینی بلیرلهین مودرن قاوراملاردان حرکته باشلامیشدیلار. آزادلیق، میلّی حاکیمیّت، عدالت، برابرلیک و اینسان حاقلاری اونلارین موباحیثه ائتدیکلری مؤوضوعلار ایدی. اونلار گئرچک (واقعی) پروبلملردن یولا چیخیردیلار؛ اؤز ذهنیتلریندهکی ال چاتماز سیاسی هدفلره دئییل، مومکون اولا بیلن سیاسی اصوللارا اوستونلوک وئریردیلر. اونا گؤره ده، میلّتین گئرچک دردلرینی فورموللاشدیرا بیلدیلر، حل یوللاری آختاردیلار، اینسانلاری بیرلشدیردیلر و میلّتی ایناندیرا بیلدیلر. بیر چوخوموزون بوگون ائتدیگی کیمی، باشقا خالقلارین اوغورلارینا و تجروبهلرینه گؤزو باغلی ایستیناد ائدهرک سکولاریزم، دموکراسی، فدرالیزم و باشقا «ایزم»لره سیغینیب میلّته طالع یازماغا چالیشمادیلار. مؤوجود ایمکانلار چرچیوهسینده دوشوندولر. مضمونو بللی اولمایان، میلّتین ذهنیتیندن و سیاسی-ایجتیماعی گئرچکلیکدن اوزاق سیاسی سیستملر داعواسینا گیریشمهدیلر.
بونا باخمایاراق، میلّی حؤکومتین نه مؤحتواسی، نه ده قورولوش فورماسی بو گونه قدر جیدّی علمی آراشدیرمالارین مؤوضوعسو اولماییب. ایندییهدک میلّی حؤکومت حاقدا یازیلانلارین چوخو حادیثهلرین ناغیلواری تصویریندن و یا موختلیف ماراقلارین و چیخارلارین تأثیری آلتیندا قلمه آلینمیش روایتلردن عیبارت اولوب. آکادمیک آراشدیرمالارا اساسلانان اوبجکتیو یازیلار بئله، چوخ واخت سادهجه توصیفی حکایهلر سویهسینده قالیب.
البته، بوتون بو یازیلار دهیرلیدیر. میلّی حؤکومت حاقیندا یازیلان هر بیر سطیر، ادبی متن، شعر و خاطیره اونون پرنسیپلرینی دیری ساخلاماق باخیمیندان اهمیتلیدیر. آما گونوموزده میلّی حؤکومت سیاسی و ایقتیصادی علملر اساسیندا آنالیتیک ماتریالا چئوریلسه، میلّی حرکتیمیز اوچون جیدّی بیر رفرانس اولار. میلّی حؤکومت بو پوتانسیله صاحیبدیر. او، کوردوستاندا قورولموش محلی بیر حؤکومت دئییل؛ ایستاندارد فورمادا قورولموش موعاصیر بیر میلّی حاکمیتدیر. هم مؤحتوا، هم ده فورم باخیمیندان ایراندا باش وئرمیش بوتون سیاسی حادیثهلردن کؤکلو شکیلده فرقلهنیر.
میلّی حؤکومت گئرچک معنادا دموکراتیک بیر «اؤز طالعینی تعیین ائتمه» پروسهسیدیر. او، بیزیمله عینی شرطلرده یاشایان خالقلارین قوردوغو حاکمیتلرله موقاییسه ائدیله بیلن، موعاصیر پرنسیپلر اوزهرینده قورولموش بیر میلّی حاکمیتدیر. قورولوشوندا بو گون بئله تام حل اولمامیش بیر چوخ سیاسی ایدئال آرتیق عمله چئوریلمیشدیر. ایران کیمی بیر یئرده سکسن (هشتاد) ایل اؤنجه کی ایستکلر دئییل، گلن یوز ایلین ایستکلرینی ایچینه آلیب حیاتا کئچیرمیشدیر. قادین حاقلاری، ایشچی حاقلاری، چوخ دیللیلیک، اؤز موقدراتینی تعیین ائتمه حاقی، سیاسی چئشیدلیلیک و یا پلورالیزم، مولکیت آزادلیغی و فردی حقوقلار میلّی حؤکومت ائلیتینین دوشوندویو، موذاکیره ائتدیگی و هدف آلیب حیاتا کئچیردیگی مؤوضوعلار ایدی.
بو گون میلّی حؤکومتی هم قورولوش، هم ده مؤحتوا باخیمیندان کنارا قویماق، اونون حاققیندا یالنیز نوستالژیک دویغولارلا دانیشماق منطیقسیزدیر. میلّی حؤکومت باشچیلارینین باشلاتدیغی مؤحتوانی داوام ائتدیرمک، گونجللشدیرمک، گئنیشلندیرمک و الده ائتدیکلری سیاسی-ایجتیماعی اوغورلارین داوامینی گتیرمک بوگون «نه ائتمهلیییک؟» سوالینین گئرچک (واقعی) جاوابیدیر.
میلّی حؤکومتین سیاسی یولو نه ایستیقلالچیلیقدیر، نه ده فدرالچیلیق! بو گونکو ترمینلرله دئسک، بو یول «ساورئنیزم (sovereignism)»-دیر؛ یعنی میلّی حاکمیتچیلیک! بو، فدرالیزم کیمی یوخاریدان بؤلوشدورولن گوج اساسیندا دئییل، آشاغیدان موباریزه ایله قازانیلان حاقلارا اساسلانان بیر ایجتیماعی حرکاتین محصولودور. بو، میلّتین اؤز ایرادهسینه سؤیکهنن بؤلگهسل اوتونومیدیر. اؤز تورپاغینا، داغینا-داشینا، کولتورونه، ثروتینه و سیاسی طالعینه باشقالارینین موداخیله حاقّی اولمادان صاحیب چیخماقدیر. بو اوتونومی، فدرالیزم کیمی یئنه ده هر شئیی مرکزین چئوریلیشینه و گلیشیمینه، باشقا خالقلارین ایستهیینه، ایختیارینا و سسینه حواله ائتمک دئییل؛ مرکزدن ایزین آلمادان اؤز طالعینی اؤز یاشادیغین یئرده اؤز ایستهدیگین کیمی حل ائتمکدیر. بونون آدی «ایچ طالع تعیین ائتمه (Internal self determination)»-دیر و بینالملل قانونلار و اینسان حاقلاری ایله تام اویغون گلیر. بو قانونلار بونا ایزین وئریر، همیشه ده ایزین وئرهجک!
میلّی حؤکومتی قورانلار بونو بیلیردیلر. اونلار میلّته ال چاتماز خیاللار وعد ائتمهدیلر، باشقا خالقلارین اوغورلارینی گؤزو باغلی بیر شکیلده اؤز سیاسی دوشونجهلرینه رفرانس گؤسترمهدیلر. اونلار میلّتین گئرچک ایجتیماعی-ایقتیصادی شرایطینین محصولو اولان «میلّتین سیاسی کئچمیشینه» آرخالاندیلار. مشروطه تجروبهسینه و خیابانی حرکاتینا سؤیکندیلر. ساختا ایصطلاحلار و یا ترمینولوژیلر اویدورمادیلار. اؤزلرینی گاه «هویت طلب»، گاه دا هئچ بیر سیاسی چیخینتیسی اولمایان و تاریخچیلیگه دایانان رومانتیک نوستالژی ایله یوکلنمیش «ایران تورکچو» آدلاندیرمادیلار.
میلّی حؤکومت بیتیب گئتمیش بیر حادیثه دئییل. او، بیزیم هدفلریمیزی و حرکتیمیزی بیرلشدیرن، بیزی مرکزدهکی حرکتلرین قولونا چئویرمهدن اونلارا آلترناتیو ائدن سیاسی بیر یولدور. بیز میلّی حؤکومتدن یولا چیخاراق مشروطهنین، خیابانی حرکاتینین و بوتون مودرن سیاسی ایستکلرین اوزهرینده قورولموش اوغورلو بیر مودلی اؤزوموز اوچون یول گؤستریجی ائده بیلریک. سؤیلملریمیز ده، یولوموز دا مرکزدن فرقلی اولار؛ اؤز موستقیل ایستکلریمیز کیمی اؤز موستقیل مؤوقعیمیز فورمالاشار.
ایران اوچون فدرالیزم ایستهمکدنسه، گونئی آذربایجان اوچون میلّی حاکمیّت قورماغا چالیشماق داها اوپتیمال سیاسی یولدور. بو، ایستیقلال آرزوسو کیمی ال چاتماز بیر موستقیللیک خیالی دئییل. فدرالیزم کیمی سونو بللی اولمایان بیر فورمالیزم ده دئییل. بو، بیزیم یاخین کئچمیشیمیزده آرتیق قازانیلمیش، حیاتا کئچمیش و اوغور الده ائتمیش سیاسی بیر طالعدیر و او تکرارلانا بیلن بیر وارلیقدیر.
میلّی حؤکومت باشچیلارینین باشلاتدیغی یولو تاماملاماق «نه ائتمهلیییک» سوالینین دوغرو جاوابیدیر. بلکهده بو یولون تاماملانماسی بیزه بوراخیلیب. چونکی میلّی حؤکومت یولو بیزیم یولوموزدور!
۲۱ آذر ۱۴۰۶
