۱۲ شهریور ۱۳۲۴-جی ایلدن، یعنی معروف اعلامیه‌میزین انتشاریندان قاباق آذربایجان خالقینی اؤر دالینجا آپاریب، بوتون طبقه‌لره رهبرلیک ائدن ملی بیر تشکیلات یوخ ایدی. زحمتکش‌لر، توده، آذربایجان و سایره عنوانلار آلتیندا پارلاییب(آرادان گئدن) تشکیلاتلاردان قالان منفی و مثبت خاطره‌لره باخمایاراق، اونلاردان گوجلو بیر اثر باقی(ایز) قالمامیشدیر. حزب توده ایران، کانون دموکراسی، ضدفاشیست جمعیت و اتحادیه ایسه، نئجه کی، شرح وئردیک فقط زحمتکش‌لرین حساس بیر قسمینی جلب ائده بیلمیشدیلر.
بو طبقه ایسه سازمانلاردان گؤردوکلری فرعی ایشلره قناعت ائتمه‌ییب، جدی فعالیت و بؤیوک قدم‌لر گوزله‌دیکلریندن اونلاردان چوخ دا راضی دئییلدیلر. میتینگ‌لر، نمایش‌لر، کنفرانس‌لار دولت مامورلاری باره‌سینده یازیلان آجی تنقیدلر آرتیق خالقی دویورا بیلمزدی. تشکیلاتلارا داخل اولان فداکار انسانلار اونلاردان جدی و اساس قدم‌لر گؤتورمک اینتیظاریندا ایدیلر. بیز ایسه یوخاریدا قید ائتدیییمیز سهولره گؤره اولاسی دئییلدی. حتی اونلارین گؤتوردویو بعضی جدی قدم‌لر ده نقشه‌سیز، هدفسیز اولوب، حسیّات اوزرینده قورولدوغوندان عکس نتیجه‌لر وئریردی. نهضتیمیزه مثبت و فایدالی ایش‌لر گؤرولوب نفوذ قازانان جاوانلار ایسه باشچی‌لاری‌نین گؤتوردوکلری غلط قدم‌لر نتیجه‌سینده بدنام اولوب، اؤز فداکارلیقلاریندان خالقین نفرتینی قازانماقدان باشقا بیر نتیجه آلا بیلمزدیلر. مثال اوچون لیقوان حادثه‌سینی گؤتوره بیلریک: ۱۹۴۵-جی ایل مهر آیی‌نین ۱۱-ده اتفاق ذوشن بو حادثه حزب توده‌نین آذربایجان تشکیلاتینی شدید صورتده بدنام ائدن اصل آد ایدی. او گونلرده تهراندان تبریزه گلیب های-کوی سالان آرتاشیس اووانشسیان لاهیجان وکیلی دوکتور(رادمنشین)پارلمان نطقیندن آلیب، میدانا آتدیغی «قانا-قان، یومروغا یومروق» شعاری آذربایجان اوچون اولدوقجا یئرسیز و بی‌موقع بیر شعار ایدی. بو شعار حزبی آغیر و قابا وضعیته دچار ائتمیشدی. اعلان جنگ معناسیندا اولان بئله شعار خالقی قورخودوب، حزبدن اوزاقلاشدیرماق، دولت و ژاندارم قوه‌لرینی آییق سالماقدان باشقا بیر نتیجه وئره بیلمزدی.
دشمن‌لرینه اعلان جنگ ائدن بیر حزب اوّلدن اونون وسائلینی حاضیرلامالی ایدی. متأسفانه او واخت حزب توده اختیاریندا بئله بیر وسائل یوخ ایدی. اونون اطرافینا توپلانانلاردان بئش-اوچ نفرین الینده اولان ساده، کیچیک، اسلحه، دیشدن دیرناغا قدر مسلّح اولان دولت قوه‌سی‌یله اعلان‌حرب داغیلماغا محکوم اولماق دئمکدیر. بونون ایراندا های کویا سبب اولان لیقوان حادثه‌سی ایسه بو شعارین اوزرینده میدانا چیخدیغیندان حزب توده‌نین رهبرلییی بؤیوک ضربه و خطره معروض قالمیشدی.
دوغرودور، بو حادثه ژاندارم باشچی‌سی شقاقی و امیر پرویز و سایرلرین[گؤردویو] تدبیرلریندن [بروز] ائتمیشدی، چونکو اونلار احقاق حقوق ائدیب، حزب توده‌نین تقاضالارینا، ایستکلرینه قولاق آسمادیقلارینا گؤره توده‌چی‌لر مستقیماً اؤز مخالفلرینی ازمه‌یه اقدام ائتمیشدیلر. بونونلا بئله خالق کوتله‌لرینی ایشلره حاضیرلایا بیلن هر تشکیلاتین کیچیک بیر کنده حمله ائدیب، اورادا سلاح گوجو ایله مسئله‌نی حل ائتمه‌سی، دوغرو بیر سیاست اولا بیلمزدی. بو مسئله‌نی حل ائتمیردی کی، بلکه ده حزب اوچون یئنی ماجرانی مشکلات میدانینا چیخاریر. اونون ضعیف و باجاریقسیزلیغینی آچیب گؤستریردی. چکیب آپارا بیلمه‌دییینی ایسه شرح وئردیییمیز وضعیت آیدین بیر صورتده اثبات ائتمکده‌دیر. او گونلرده آذربایجان خالقی‌نین مختلف طبقه‌لری ایسه محاربه‌نین خاتمه‌سی و دموکراتیک قوّه‌لرین ایرانی ترک ائدیب گئتمه‌یه حاضیرلانماسی مناسبتی‌له سخت نگران و مضطرب بیر حالدا ایدی. ۱۴-جو مجلس اؤزونون ارتجاع سیماسینی تمامییله آشکارا چیخارمیشدیر. بیر-بیری‌نین دالینجا ایش باشینا کئچن مرتجع دولت باشچی‌لاری آزادلیغی پوزماق و ایرانی تمامییله خارجی استعمارچی‌لارین نفوذلارینا تسلیم ائتمک سیاستی اوزرینده چالیشدیقلارینی عملاً اثبات ائتمکده ایدیلر. بو جهتدن آذربایجان کندلی، فعله و سایر زحمتکش‌لری ارتجاعین غلبه‌سیندن آرتیق درجه قورخویا دوشموشدولر. آزادیخواه‌لار ایسه داها آرتیق نیگرانلیق چکیردیلر. تهراندا و باشقا شهرلرده آزادیخواه درگی‌لرین توقیفی و دموکراتیک سازمانلارین ازیلیب سیخینتی آلتینا آلینماسی مجلسده حزب توده نماینده‌لری‌نین دانیشیقیندان، فعالیتیندن قاداغان اولونمالاری، همچنین آذربایجان شهر و کندلرینده مرتجع‌لرین و دولت مأمورلاریندان ژاندارم و پلیس‌لرین گئت-گئده خالقی داها آرتیق اینجیتمه‌یه باشلامالاری خالقی ۲ یول آیریجینا گلیب چاتدیغینی گؤستریردی. خالقی هدایت ائدیب، آزادلیغا چیخارماق ایسته‌ین آزادیخواه‌لار بو ایکی یولدان بیرین انتخاب ائتمه‌یه مجبور ایدیلر. بونلاردان بیریسی موجود وضعیّتله راضیلاشماق یعنی شرط-قیدسیز اولاراق ارتجاعا تسلیم اولماق، دیگری ایسه خالقین ناراضی‌لیغیندان استفاده ائده‌رک، اونو محکم بیر تشکیلات آلتینا آلماق‌لا ارتجاعی ازمک اوچون شدید مبارزه باشلاماقدان عبارت ایدی.
آذربایجاندا اولان حزب توده و سایر سیاسی جمعیت‌لر بو مسئله‌نی دوشونه بیلمه‌دیکلرینه یا دوشونسه‌لر اونو اجرا ائتمه‌یه قادر اولمادیقلاریندان یعنی قدرتلی بیر تشکیلات قورولماسی لزومو میدانا چیخمیشدیر. فیرقه‌میز ایسه بو آخیرینجی یولو تعقیب ائتمک هدفی اوزره تشکیل اولونان بو احتیاج اوزرینده قورولان سیاسی بیر جمعیت ایدی. ضعف و قدرتینی ده بو جریان اوزرینده آختارماق لازیمدیر.
بشر تاریخی‌نین شایان دقت(دقته لایق) حادیثه‌لربندن اولوب ۱۱ آی دوام ائدن حرکاتیمیز و حیرت‌آور گونلرینده فیرقه‌میزین گؤتوردویو تاریخی ایشلری تاریخ‌شناسلیق نقطه نظریندن تطبیق تدقیق ائدرکن بو اصلی همیشه نظرده توتماق لازیمدیر.
آذربایجان ففط بیر عبارت اولمادیغی کیمی ارتجاع ایسه ۹۰ یاشلی حاجی احتشاما آرخالانمیردی. لیوان حادیثه‌سی عبرت‌آور بیر حادیثه ایدی. بو واسیطه ایله توده رهبرلییی ضعیف‌لییینی و حسابسیز حرکت ائتدییینی ایثبات ائدیب، حاجی احتشامین ائوینی داغیدیب و شئی‌لری‌نین غارت ائدیلمه‌سی ایسه حزبین ایچری‌سینده انتظام-دیسیپلینین اولمادیغینی تمامییله آشکارا چیخارتمیش اولدو. بؤیوک اشتباه حساب اولونان بو حرکتین تعقیبی داها افتضاح(رسوایچی) حادثه نتیجه‌سینده اؤلدورولموش حزب عضولرینی دفن ائتمک اوچون وئریلن بؤیوک نماینده پول گوجونه اشخاصی حزب بیناسیندت توقیف ائتمک فوق‌العاده خطرناک یئرلره چکیله بیلردی. بونونلا بئله لیقوان حادیثه‌سینده حزب توده‌نی نیفرتلندیرمک ایسته‌میریک، مقصدیمیز بو مسئله‌نی تاریخی بیر حادیثه کیمی شرح وئرمک دئییلدی فقط حزب توده باشچی‌لاری‌نین او گونکو شعارلاری‌نین حقیقتدن اوزاق اولماسینی ایثبات ائدن بیر دلیل اولماق اوزره بو مسئله‌یه اشاره ائدیریک.
حزب توده هئچ واخت آذربایجاندا خالقا رهبرلیک ائتمک مقامینا نائل اولا بیلمه‌میشدیر. حتی اونون ان قدرتلی گونلرینده بئله آذربایجان خالقی اونون باشچی‌لارینا اعتیمادسیزلیق‌لا باخیب، ایشلرین انتقاد گؤزله تعقیب ائتمیشلر. نئجه یوخاریدا دئدیک اونون ان مهم سببی حزبین تهرانا باغلی اولماسی و اورادان تبلیغات و تشکیلات اوچون گلن‌لر آذربایجان خالقینا یاناشا بیلمه‌ییب، جاماعاتین روحونو اینجیدیب، فکرینی ائدن ملی احتیاجیمیزی دوشونمه‌مه‌لری اولموشدور. مخصوصاً بیزیم نهضتیمیز یاخینلاشان گونلرده خلیل ملکی، دکتر جودت، علی امیرخیزی، آرتاشیس اووانشسیان، احمد اسپهانی و غیری‌لری‌نین مرکزیّت طرفدارلیغیندان گؤستردیکلری عیناد حزبی تمامییله خالقین نظریندن سالمیشدی.
«آذربایجان جز لاینفک ایران» شعارینی میدانا آتان خلیل ملکی حتی حزبین ایچری‌سینده بئله شدید مخالفته تصادف ائده‌رک، تبریز نماینده‌لیییندن اومودون کسه‌رک، وزارتی ترک ائتدیکده اونا قارشی تشکیلات ایچری‌سینده بؤیوک تنقید اولونوردو. خلیل ملکی، آرتاشیس حزب توده‌نین باشقا رهبرلری او زامان مرکز ایله مخالفت ائدن صادق پادگانی تهراندا تهمت‌لندیریب، اونو فیرقه محکمه‌لرینه جلب ائتمه‌لری مرکزین نه قدر سهو حرکت ائتدییینی نظرینیزده مجسم ائتمکده‌دیر.
بئله‌لیک‌له فکر ائدیریک، اوخوجولاریمیزا نهضتیمیز باشلانان گونلرده آذربایجانین سیاسی تشکیلاتلاری‌نین وضعیتینی آز-چوخ گؤستره بیلمیشیک. او بو تشکیلاتلارین هئچ بیری‌نین مستقل اولاراق خالقی اؤز فیرقه تشکیلی اوچون گؤتورولن بیرینجی قدم ۱۲ شهریور مراجعت‌نامه‌سی‌نین حاضیرلاندیغی شرایط یوخاریدا آذربایجان خالقی‌نین بؤیوک بیر سیاسی هئیتی حس ائتمک ایدی. مستقل بیر فیرقه اولوب، تهرانا باغلانماماسی اوچون آذربایجان آزادیخواه‌لاری، خصوصاً یئنی نسلین ۴ ایل تمام مبارزه آپاردیقلاری دا قید ائتمیشدیر. ایندی ایسه فیرقه‌نین باشلانغیجی و اونون نه جور ترقی ائتمه‌سی‌نین سبب‌لرینی آراشدیریب، اونون مرام و شعارلاری‌نین اطرافیندا بحث ائتمه‌لی‌ییک.
فیرقه‌میزین تأسیس گونو ۱۲ شهریور ۱۳۲۴-جو ایل حساب اولونمالیدیر. بو تاریخده فیرقه‌نین بوتون فعالیتی‌نین اساسینی و مرامنامه‌سی‌نین تمثیلینی تشکیل ائدن ۱۲ ماده‌دن عبارت اولان مراجعت‌نامه‌سی انتشار تاپمیشدیر.
بونونلا بئله قید ائتمک لازیمدیر کی، فیرقه‌میزین مرداد آیی‌نین ۱۰-دان باشلانمیشدیر. مردادین ۱0-دن شهریورین ۱۲-دک(تقریباً ۱ آی داوام ائدن) بو مدتده جرأتله دئیه بیلرم کی، بو فیرقه‌میزین جدی فعالیت گؤستردییی گونلرده داها آرتیق زحمت چکیب، داها آرتیق اذیت صرف ائتمیشیک.
واختیندان قاباق پلیس زاندارم مأمورلارینی آییق سالماق چوخ خطرلب اولدوغوندان گیزلی فعالیت دؤورو حساب اولونان بیر آی مدتینده بیز فوق العاده احتیاط ایله ایشله‌مه‌لی، مخالفلرینی ال‌لرینه بهانه وئرمه‌مه‌لی‌یدیک. اونا گؤره هر کسه آسانلیق‌لا یاناشیب مطلبی اونا حالی ائتمک ممکن اولموردو. قاباقجادان زمینه حاضیرلامادان تظاهر موفقیتسیزلیک‌له خاتمه تاپا بیلردی.
بیز ایسته‌سه‌یدیک آشاغی طبقه‌دن گئنیش دائره‌ده استفاده ائده بیلردیک. بونو ایکی جهتدن ضررلی حساب ائدیردیک، اولا بیرینجی قدمده آشاغی طبقه‌نی توپلاماق‌لا بیز اورتاباب آداملاری و شهر اهالیسی‌نین عمده قیسمتینی مخصوصاً جامعیتده مؤثر عامل حساب اولونان ضیالی‌لارین سوءظنینی جلب ائتمکله جبهه آزادی و حزب توده تیشکلاتلاری‌نین اشتباهلارینی تکرار ائتمکدن باشقا بیز نتیجه الده ائده بیلردی.
دیگر طرفدن حزب توده و کارگرلر اتحادیه‌سی‌نین اطرافیندا اولان آداملاری داغیدیب تشکیلات ایله یئرسیز رقابت یاراتماغا سبب اولار کی، تزه ایشه باشلایان بیر تشکیلات اوچون بئله بیر رقابت چوخ خطرلی نتیجه‌لر وئرمه‌یه بیلمزدی. جبهه آزادی‌نین قارشی‌سینا چیخان چتینلیکلری اونوتمادیغیمیزدان بو واسطه ایله اونون اشتباهلارینی تکرار ائده بیلمه‌میشدیک. بو جهتدن بیرینجی قدمده آدلی-سانلی، بللی-باشلی آداملاری اؤزوموزله همراه ائتمه‌لی ایدیک.
بو چوخ ممکن بیر ایش ایدی. چونکی بیزیم انتشار وئرمک ایسته‌دیییمیز ملی شعارلارین بو طبقه اوچون تزه‌لییی وار ایدی. اونلار آذربایجانلی‌لارین بیر ملّت اولدوقلارینی قبول ائتدیکلری حالدا بو ملّتین مرکزنشین‌لردن و تهرانلی‌لاردان آیری اولاراق، یاشایا بیلمه‌سینه سوءظن ایله باخیردیلار. بعضی‌لری آذربایجان خالقی‌نین مبارزه‌سینی شورالار اتفاقی و سووئت آذربایجانی ایله علاقه‌دار حساب ائده‌رک، اوندان یانلیش نظریه چیخارتماق‌لا نهضتیمیزی ایرانین استقلال و تمامیتینه مغایر بیر نهضت ظن ائدیردیلر. مخصوصاً وارلی طبقه مظنون اولاراق، نهضتیمیز آرخاسیندا اؤزلری اوچون سوسیالیزم، کمونیزم قورخوسو ایجاد ائده‌رک میدانا گیرمک ایسته‌میردیلر. حتی باجاردیقجا بیزیم فیکیرلریمیزی دَییشدیرمه‌یه چالیشیردیلار. بونلارین هامی‌سی بیزی مأیوس ائتمه‌یه قدر، قوتلی دئییلدی. خالقین خصوصی‌له زحمتکش کندلی و شهر جماعتی‌نین بیزیم فکریمیزه شریم اولدوغونو چوخ یاخشی بیلیردیک. بیز حس ائدیریک کی، آذربایجان خالقیمین ملی شعاری اولمازسا جدی مبارزه‌یه قدم قویمایاجاقدیر.
اؤز ثروت و موقع‌لریندن هایا دوشنلر، بئله اصولا آذربایجان خالقی‌نین دیلینه، خصوصیتینه و آزادلیغینا اولان علاقه‌سینه اعتراف ائتدیکلری اوچون اونلارین فرعی و جزئی اراده‌لری بیزی توتدوغوموز یولدان قایتارا بیلن قدر قوتلی دئییلدی. اونا گؤره بیز خالقا یاخینلاشیب، اؤز اصول‌لاریمیز اطرافیندا بحث و مناقشه ائتدیکجه توتدوغوموز یولون دوغرو اولدوغونا ایمانیمیز قوتله‌نیر و اونون اجراسی اوچون همتیمیز آرتیردی. بونا باخمایاراق، بیرینجی قدم‌لر اولدوقجا مشکل و چتین بیر صورتده گؤتورولوردو. بیر طرفدن ائله آغیر شرایط آلتیندا کؤمکچی و یولداشلار حاضیرلارکن دیگر طرفدن فیرقه اعلامیه‌سینی مکرر مذاکره ائدیب، اونو ایکی اصلدن عبارت اولان شعارلاریمیزی یازیب، کاغیذ اوستونه گتیریب، اونو او واخت آزادیخواهلیق آدی ایله مشهور اولان بی‌طرف اشخاصدان ۴۶ نفری‌نین امضاسی‌یله بیتیرمه‌یه موفق اولدوق. پلیس اداره‌سی‌نین جدی مراقبتینی نتیجه‌سیز قویوب قاباقدان توتدوغوموز تصمیم اوزره بیان‌نامه‌میزی ۱۲ شهریوره‌دک چاپدان چیخاریب، انتشار وئردیک.
اوّل گونلرده ایچریمیزده معلوماتلی آداملار اولمادیغیندان بو سیاسی بیان‌نامه‌نی دقیق یازیلیب، چاپ ائدیلمه‌سی اولدوقجا مشکل ایدی. اونو اؤزوم ایکی دیلده یازماغا مجبور اولموشدوم. کلمه-کلمه ترجومه‌دن پرهیز ائتدییییمدن اونون مختلف دیل‌لرده اولان نسخه‌لریندن عبارت جهتینده جزئی اختلاف داها امکان تاپیردی. بونونلا بئله ادعا ائده بیلرم کی، بیان‌نامه هم مرکز، هم ده آذربایجانجا چوخ روشن یازیلمیشدیر. چاپ ایشی یوخاریدا دئدیییم کیمی مشکل ایدی. ۱۲ شهریوردن عبارت اولان بؤیوک مراجعت‌نامه‌نی بیر گونده تبریز مطبعه‌لرینده ۱۵ مین نسخه‌ده چاپ ائتمک تقریباً غیرممکن نظره گلیردی. بو جهتدن ۲۴ ساعات تمام شخصاً چاپ‌خانادا قالماغا محبور اولدوم. حتی علمیه چاپخاناسی‌نین صاحبی اؤز چاپخاناسی‌نین آدینی قید ائتمه‌یه حاضیر اولمادیغیندان فیرقه‌میزین جدی مؤسسه‌لریندن اولان اطلاعات چاپخاناسی‌نین مدیری حزن ظفری مسئولیتی بوینونا آلیب اؤز چاپخاناسی‌نین آدی ایله انتشار وئرمک شرطی ایله اونا راضی‌لاشدیردی.
ممکن‌دور کی، بو جزئیاتی تفصیل اوزره شرح وئرمک بعضی اوخوجولاری ماراقلاندیرماسین، لاکن منیم ظنیمجه بوتون دونیایا سس سالان بؤیوک بیر ایشین باشلانغیج شرایطینی[مخصوصا جاوان دموکراتلارا] بیلمک لازیمدیر. تجربه اثبات ائتمیشدیر کی، کیچیک بیر اشتباه تتیجه‌سینده بؤیوک بیر ایش پوزولا بیلر. کیچیک بیر فداکارلیغی‌نین بؤیوک بیر خطری رفع ائدیلمه‌سی ده تجربه‌ده آز گؤرولمه‌میشدیر.
۱۱ شهریور گئجه‌سی بیان‌نامه‌نی چاپ ائدرکن منیم ۳ گون یوخوسوز قالدیغیما گؤره طاقت گتیرمه‌ییب، ایشچی‌لرین ناهار میزی اوستونده یاتماغین اونلارین روحیه‌سینده درین تاثیر بوراخمیشدیر.
۲ ساعاتدان آرتبق داوام ائتمه‌ین بو استراحتدن سونرا مرتب‌لر(ترتیبچی‌لر) و سایر چاپخانا ایشچی‌لری‌نین روحیه‌سینده بؤیوک تغییرات حس ائتمه‌یه باشلادیم. اونلار تمامییله باشقا آداملار کیمی نظره گلیردیلر. چاپخانانین قارانلیق کیف[باسمیش لامپاسی] سانکی ایشیقلانیب، فعالیت ایله دولموشدور. یوخودان اویاندیغیم زامان هنوز ساده تانیشلیغیمیز بئله اولمایان کارگرلر منی تبسم‌له قارشی‌لاییب، ایشی بیر نئچه ساعاتا قورتارماغا حاضیر اولدوقلارینی سؤیله‌دیلر. ۲ ساعات بوندان قاباق بؤیوک مبلغ مقابلینده بئله یوخوسوز قالماغا راضی‌لاشمایان جاوان ایشچی‌لر ایسه کمال میل و رغبتله اونلارا تابشیردیقلاری وظیفه‌نی انجام وئرمه‌یه سؤز وئردیلر. مطبعه‌نین صحیفه‌بندی حسین آغا سلیم النفس من اویانار-اویانماز ۴ ساعات سونرایا وعد ائتدییی ایکینجی صحیفه‌نی ایکینجی تصحیح اوچون میزین اوستونه قویوب دئدی: ایندی من اینانیرام کی، سیزین ایشینیز موفقیت‌له قاباغا گئده‌جکدیر. چونکو اونا محکم اینام‌لا یاپیشدینیز، مادیّات و استراحت فیکرینده اولمادیغینیزی، میز اوستونده یاتماغینیز منه اثبات ائتدی. دئدیییمی اثبات ائتمک اوچون اؤزوم ده مراجعت‌نامه‌نی امضا ائتدیم. بو مراجعت‌نامه‌نین آخیرینجی امضاسی چاپخانانین کارگری سلیم‌النفس امضاسی‌دیر.
اونون ساده و بی‌غرضانه بیر صورتده زحمته اورکدن قیمت وئرمه‌سی منی فوق‌العاده اومیدوار ائتدی. اونا گؤره ده بوتون نهضت زامانی دا هر بیر ایشده زحمته قاتلاشیب، ایشچی‌لر اوچون نمونه اولماغی هرگز یادیمدان چیخارمازدیم.
بو کیچیک حادثه حساب ائدیلسه ده، منیم عقیده‌مجه آذربایجان تاریخینده قید ائدیلمه‌سی بیر حقیقتدیر. نئجه کی، دئدیک کیچیک حادثه‌لر بعضاً چوخ بؤیوک حادثه‌لرین مقدمه و سببی اولا بیلر. موضوع‌دان خارج اولسا دا، بوردا امیر تیمور کورکانی(توپال تیمورون) قاریشقادان عبرت آلماسینی قید ائتمک لازیمدیر. بؤیوک فاتح گویا بیرینجی دفعه سوخته مغلوب اولوب، یأس و بی‌چاره حالدا تک و تنها خارابا بیر دیوارا تکیه ائتدییی حالدا، بیر قاریشقادان آغزیندا اؤزوندن بئله یئکه بوغدانی دیواردان چیخارماق اوچون دفعه‌لرجه چیخیب-دوشدویونو و نهایت اؤز مقصدینه نایل اولدوغونو گؤروب، عبرت آلیر. مین اومید و همتله ایشه باشلاییب، بیلدیییمیز کیمی بؤیوک نائلیاتلار الده ائده‌رک، واختی‌نین ان مشهور، ان قدرتلی سیمالارینی کسب ائدیر.
اصفهاندا افغانلی‌لارین خالقینی قتل ائتدیکلری زاماندا قوجا بیر آروادین بیر عده اصفهانلی‌نین اعدام اوچچن قویون کیمی قتل‌گاها گؤندریلمه‌لرینی سرزنش ائتمه‌سی خالقی آیاغا قالدیریب، غصبکارلارین اوردان قوولماسینا سبب اولدوغو تاریخده گؤرولن کیچیک بیر حادیثه‌دیر کی، اوندان بؤیوک بیر نتیجه الده ائدیلمیشدیر. دئمک بیزیم فیرقه‌نی تشکیل ائدرکن، تک-تک آداملارلا گؤروشوب، امضا توپلایب و مراجعت‌نامه‌میزی یوخاریداکی شرایطده چاپ ائتمه‌ییمیز ظاهرده کیچیک بیر ایش اولسا دا، بؤیوم بیر ایشین مقدمه‌سی اولماق اوزره تاریخده ایری خط ایله ثبت ائدیلمه‌لی‌دیر.
قوی گله‌جک نسل بیلسین کی، هر ایشین مقدمه‌سی اوّلجه کیچیک و اهمیّتسیز نظره گله بیلر. ائله کیچیک کی، حتی انسان اونا مشغول اولماغی بئله اؤزونه تنزّل حساب ائدر. ولی همّت، استقامت، ایمان و عقیده اوزره باشلانان ایش تئز یا گئج ایسته‌نیلن نتیجه‌لر ایله نتیجه‌له‌نیب، آرزو اولونان مقصد، گؤزله‌نیلمه‌ین واسطه‌لرله الده ائدیله بیلر.
چتینلیک‌لره باخمایاراق، مراجعت‌نامه‌میزی موفّقیّت‌له یازیلیب، چاپ اولوب، انتشارا قویولماسی فیرقه تاریخینده شرفلی و قیمتلی بیر ایش حساب اولونمالیدیر. بو بیرینجی قدمی موفّقیّت‌له گؤتورمکله فیرقه‌میزین اصل فعالیت تاریخی باشلانیر کی، او دا ۱۲ شهریوردن عبارت‌دیر.
قایناق: میرجعفر پیشه‌وری- حادثه‌لر و خاطره‌لر/ ۵۶-۶۶ صحیفه‌لر
