۱۴۰۴-جو ایلین خرداد آیی‌نین ایلک گون‌لرینده ۲۴ یاشلی الهه حسین‌نژادین یوخا چیخماسی خبری ایران توپلومونو سارسیتدی. بو گنج قادین خردادین ۴-ده تهران‌داکی ایش یئریندن اسلامشهرده‌کی ائوینه گئتمک اوچون یولا چیخمیشدی، لاکین هئچ واخت ائوینه چاتمادی. اون بیر گون سونرا اونون جسدی امام خمینی هاوا لیمانی یاخینلیغیندا تاپیلدی. پلیس آچیقلادی کی، اؤزونو مسافرکش کیمی تقدیم ائد‌ن بیر سوروجو اونون باهالی موبایل تلفونونو اوغورلاماق ایسته‌دیکده الهه‌نین مقاومتی ایله قارشیلاشیب و اونو بیچاق ضربه‌لری ایله قتله یئتیریب.
تقصیرلندیریلن شخصین اعتراف گؤرونتولری‌نین یاییلماسی — اورادا او، تلفونو آتدیغینی و آدام اؤلدورمک نیتینده اولمادیغینی دئییر — ایجتیماعی غضبی داها دا آرتیردی و “اوغورلوق” موتیوینی شوبهه آلتینا سالدی. بعضی مئدیالاردا اوّلجه مقتولا قارشی جینسی زوراکیلیق تؤره‌دیلدیگینی یازماسینا باخمایاراق، محکمه بو ادعانی تکذیب ائتدی. جینایتدن سونرا یاییلان ضدیتلی خبرلر، پلیس و محکمه ارگان‌لارینین غیرمعین آچیقلامالاری و الهه‌نین “قادین، یاشام، آزادلیق” حرکاتینا سوسیال شبکه‌لرده دستک وئرمیش اولماسی، توپلومدا هم ده شوبهه‌یه سبب اولدو.
بو پروسئسده قاتیلین کیملیگی — بهمن فرزانه آدلی بیر شخص اولدوغو و مشگین‌شهردن (اردبیل ویلایتی) گلدیگی- بیلدیریلدیکدن سونرا بعضی مئدیا قوروم‌لاری و ایستیفاده‌چی‌لر جینایتین سبب‌لری اوزَرینده دایانماق عوضینه قاتیلین ائتنیک کیملیگینه وورغو ائتدیلر. لاکین بئله بیر وورغولاما نه قدر دوغرودور؟ بو، عکسینه، ائتنیک و عیرقی کلیشه‌لرین یاییلماسینا فورصت یاراتمیرمی؟
«شرق» قزئتی‌نین باشلیغی: «الهه حسین‌نژادین قاتیلی‌نین میللیتی بللی اولدو»
ایران قزئت‌لری آراسیندا اصلاحاتچی مؤقعده اولان «شرق» قزئتی «الهه حسین‌نژادین قاتیلی‌نین میللیتی بللی اولدو» باشلیقلی خبرینده حادثه‌نین دئتال‌لاری ایله یاناشی قاتیلین ائولی، اردبیلین مشگین‌شهر شهریندن اولان و تهراندا «ائوسیز» بیر شخص اولدوغونو خصوصی اولاراق وورغولاییب. بورادا دیقت‌چکن مقام «میللیت» و دوغوم یئری اوزَرینده‌کی وورغودور. بو ایفاده طرزی، قاتیلی معین بیر بؤلگه‌دن اولان «پروبلئملی» بیر فرد کیمی تقدیم ائدیر. مئدیادا بو جور یاناشما ائتنیک ائتیکئتله‌مه کیمی دیرلندیریله بیلر.
فارس، تورک، کورد، لر، عرب و دیگر ائتنیک قروپ‌لارین بیر آرادا یاشادیغی ایران کیمی چوخ‌مدنیتلی بیر اؤلکه‌ده «قاتیلین میللیتی» موضوعوندا بو جور وورغولامالار منفی کلیشه‌لری گوجلندیریر و عیرقی اؤزونو اوستون گؤرمه حیس‌لرینی قیزیشدیرا بیلر. دیگر سؤزله، «شرق» قزئتی‌نین قاتیلین دوغولدوغو یئری (اردبیل ویلایتی‌نین مشگین‌شهری) قابارتماسی، حادیثه‌نین اؤزوندن کنارا چیخاراق، معین بیر سیاسی-مدنی مئساژ وئریر. بو جور یاناشما، حاکم دومینانت دیسکورسون بیر ایفاده‌سی اولاراق اوخونا بیلر.
قئید ائتمک لازیمدیر کی، «شرق» قزئتی ایراندا «مرکزچی اصلاحاتچی» جریانا یاخین ساییلیر و آچیق شکیلده فارس میللیتچیلیگینه مئییللی بیر رئداکسییا خطینه صاحیبدیر. بو قزئت بیر نئچه دفعه مسعود پزشکیانی — خصوصیله تورک دیلینده وئردیگی موصاحیبه‌لردن سونرا — دولایی و یا آچیق شکیلده «ائتنوسئنتریک(قوم‌گرایانه) دیسکورسو یایماقدا» اتهام ائتمیشدیر.
قدیم بیر ناغیلین یئنی واریانتی: مرکزدن اوزاقدا جاناوارلار یاشاییر
ادوارد سعید یازیر کی، غرب دیسکورسوندا شرق کولتورلری و توپلوم‌لاری غربدن «موطلق فرقلی» شکیلده تقدیم اولونور. غربلی‌لر شرقلی‌لری دییشمه‌ین، گئری قالمیش و آشاغی سوییه‌لی وارلیق‌لار کیمی گؤرور. بو باخیش بوجاغینا گؤره شرقلی اؤز موستقیل کیملیگینی معین ائتمه گوجونه مالیک دئییل. شرقشوناس‌لارین فیکرینجه شرقلی منطیقله دئییل، دویغولارلا، دین و کؤهنه عنعنه‌لرله ایداره اولونور، غرب طرفیندن «خلاص»، «یؤنلدیلمه» و «مدنیتلشدیریلمه»یه احتیاجی وار.
سعید اؤز مشهور اثری شرق‌شناسی‌ده گؤستریر کی، شرقشوناسلیق یالنیز بیر علمی ساحه دئییل، هم ده سیاسی و مدنی حاکمیتین واسیطه‌سیدیر. غرب بو واسیطه ایله شرق حاقیندا اؤز ایسته‌دیگی کیمی بیر اوبراز یارادیب، اونو ایداره ائتمک و تابع ائتمک ایمکانینی الده ائدیب.
بو یاناشما تکجه غربین شرقه باخیشینا عایید دئییل؛ اونون ایزلرینی ایران توپلوموندا دا گؤرمک مومکوندور. مثلاً، قاتیلین «آذربایجانلی اولماسی»-نا ائتنیک بیر پروبلئم کیمی یاناشان «شرق» قزئتی دولاییسی ایله اونو منفی و کلیشه بیر شکیلده تقدیم ائدیر. باشقا سؤزله، «غرب–شرق» قارشی‌دورماسی مدلی بو دفعه ایران داخیلینده تطبیق اولونور و فارس ائتنیکی مرکزی، سیویل بیر گوج، فارس اولمایانلار ایسه «تهلوکه‌لی» وارلیق‌لار کیمی تقدیم ائدیر. بو، ساده‌جه کولتور ساحه‌سینده دئییل، ایقتیصادی و سیاسی حاکمیت ساحه‌لرینده ده اؤزونو گؤسترن بیر اوستونلوک قورولوشودور.
ائتنیک–عیرقی کلیشه‌لرین سوسیال مئدیادا تکرار ایستحصالی
قاتیلین ائتنیک کیملیگینه فوکوسلانماق یالنیز «شرق» قزئتی‌نین باشلیغی ایله بیتمیر؛ سوسیال مئدیادا دا بو مؤقع گئنیش شکیلده عکس-صدا دوغوروب. بیر چوخ ایستیفاده‌چی جینایتین اساس سبب‌لری اوزَرینده دایانماق عوضینه — مثلاً، تهلوکه‌سیزلیک چاتیشمازلیغی، ایقتیصادی پروبلئم‌لر، ایجتیماعی کولتورل و س. — بیرباشا قاتیلی ائتنیک منسوبیتینه گؤره هدف آلیر. مثلاً، بعضی شرح‌لرده اوخویوروق: «بو تورکو تئز بیر زاماندا اعدام ائدین.»
ایراندا فارس اولمایان ائتنیک‌لره قارشی زوراکیلیق، وحشیلیک، آتاارکیل، دینی فاناتیزم و سادلؤوحلوک کیمی کلیشه‌لر بئله حادیثه‌لر زامانی داها دا اوزه چیخیر. بیر ایستیفاده‌چی «مشرق» سایتی‌نین شرح بؤلمه‌سینده یازیب: «دوغرودان دا آخماقدیر، کنددن گلیب تهراندا آدام اؤلدورور.» دیگری ایسه یازیر: «بو پیس ایی وئرن موردار اینسان درحال جزالاندیریلمالیدیر. بو، بوتون ایران خالقی‌نین طلبیدیر.»
بو ایفاده‌لر گؤستریر کی، بعضی اینسان‌لار (بلکه ده تهراندا و یا دیگر مرکزی شهرلرده یاشایانلار) اوچون بو جینایته رئاکسییا راسیونال دئییل، عکسینه، ائتنیک اؤن‌یارغی‌لاردان قایناقلانان بدوی و عیرقچی بیر جاوابدیر. داها دیقت‌چکن مقام ایسه بودور کی، الهه حسین‌نژادین اؤزو ده اصلن شرقی آذربایجان ویلایتی‌نین سراب شهریندندیر، یعنی اؤزو ده بیر تورکدور. بئله اولدوقدا، قاتیلین «تورک اولماسی» اوزَرینده خصوصی فوکوسلانماق غریبه گؤرونور. سانکی بورادا ائتنیک تولئرانتلیق گؤرونتوسو آلتیندا بیر اویون اوینانیر: قوربان عینی ائتنیکدن اولسا دا، بو فاکتدان کئچیله‌رک، یالنیز قاتیلده‌کی «تورکلوک» قاباردیلیر.
بعضی حال‌لاردا عیرقچیلیک جایزدیرمی؟
شرقشوناسلیق اینتئللئکتوال گؤرونوشلودور، اما عیرقچیلیک چوخ واخت آچیق و کوبود فورمادا اؤزونو گؤستریر. ایراندا «ناموس اوستونده قتل» خبرلرینده اگر جینایتکار افغانستاندان گلمیش بیری اولسا، درحال بوتون افغانستانلی‌لارا قارشی عیرقی شوبهه و نیفرت جانلانیر. الهه حسین‌نژادین قتلینده ده اوّلجه قاتیلی افغانستانلی ظن ائد‌ن شایعه‌لر دولاشیردی. عینی زاماندا، اگر قاتیل مرکزدن دئییلسه، موختلیف عیرقچی کلیشه‌لر آوتوماتیک اولاراق ایشه دوشور.
اگر بو عیرقچیلیک چوخ واخت فارس اولمایانلار طرفیندن حیس ائدیلیرسه، گؤرونور کی، بعضی حال‌لاردا، خصوصیله ایجتیماعی دویغولار یوکسک اولدوقدا، عیرقچیلییه «ایجازه وئریلیر». بئله حال‌لار سوندا فارس اولمایان بؤلگه‌لر حاقیندا سرت و عیرقچی کلیشه‌لرین تکرار ایستئحصالینا سبب اولور. الهه حسین‌نژادین قتلی نومونه‌سینده ده بعضی‌لری بو جینایتی «تورک‌لره خاص» بیر حادیثه کیمی گؤردولر، اما عمومی دویغوسال رئاکسییا بئله آیری‌سئچکیلیک دیسکورسا قارشی گئنیش بیر مقاومت گؤسترمه‌یه مانع اولدو. حالبوکی حیسی وضعیت‌لر عیرقچیلیک اوچون برائت یاراتمامالیدیر. عکسینه، هر زامان بو جور عیرقچی دیسکورس‌لارا قارشی آچیق شکیلده مؤقع توتماق ضروریدیر.
