پاییزین بیرینجی گونونه، یعنی مکتب‌لرین آچیلماسینا تخمیناً بیر آی قالیر. بو، پزشکیان حؤکومتی‌نین ایداره‌سی آلتیندا باشلایاجاق ایکینجی تحصیل ایلی اولاجاق. مسعود پزشکیان ساده‌جه پرئزیدئنت سئچیلدیکدن سونرا دئییل، اوندان اوّل ده ایران آنایاساسی‌نین ۱۵-جی ماده‌‌سی‌نین ایجراسینی دستکله‌دیگینی بَیان ائتمیشدی. پرئزیدئنت سئچکی‌لریندن سونرا ایسه همین ماده‌‌نین بیر قانون اولدوغونو و اؤز دؤولتی‌نین قانونا صادیق قالاجاغینی وورغولامیشدی.
کئچن تدریس ایلی باشلادیغی واخت پزشکیان حؤکومتی هله یئنی فورمالاشمیشدی. لاکین ایندی آرتیق اونون حؤکومتی بیر ایلدن چوخدور کی، ایش باشیندادیر. اونون پرئزیدئنتلیگینه وئریلن سس‌لرین بؤیوک قیسمی آذربایجان بؤلگه‌سیندن گلیب. بو، ساده‌جه بیر ادعا دئییل، سئچکی آمارینا اساساً شرقی و غربی آذربایجان ویلایت‌لری ایله اردبیل ویلایتینده پزشکیان ۸۰ فاییزدن چوخ سس قازانمیشدی. بوندان باشقا، سیستان و بلوچستان، ائله‌جه ده کردستان، کرمانشاه و ایلام ویلایت‌لرینده ده رقیبی سعید جلیلینی قاباقلامیشدی. عکسینه، جلیلی اساساً فارس‌دیللی مرکزی ویلایت‌لرده اوستونلوک الده ائتمیشدی.
پزشکیان سئچکی کمپئینی دؤورونده «عدالت» شوعاری آلتیندا آزلیق‌لارین یانیندا اولاجاغینی وعد ائتمیشدی. بو وعدین رئاللاشماسینی اؤلچمک اوچون هله ده معين واخت لازیمدیر. لاکین هله‌لیک آذربایجاندا وئردیگی ایکی اساس وعدلر – اورمو گؤلونون برپاسی و آذربایجانلی اوشاق‌لارین آنا دیلینده تحصیل حوقوقو – یئرینه یئتیریلمه‌میش قالیر. اورمو گؤلو هئچ واخت ایندیکی قدر آغیر وضعيّتده اولمامیشدی، آذربایجانلی اوشاق‌لار ایسه بیر ایل ده یاد دیلده مکتبه گئتمه‌یه مجبور اولموشدولار.
ایندی، پزشکیان دؤورونده ایکینجی تحصیل ایلینه بیر آی قالیب. بو قیسا مدتده هانسیسا جدی ديَیشیکلیک‌لرین باش وئرمه‌سی مومکوندورمو؟
پزشکیان دؤولتی کئچن بیر ایلده
پزشکیان دؤورو بو گونه کیمی قالماقاللی اولوب. اسرائیل-ایران قارشی‌دورماسی اوزون مدت دیپلوماتیک و گیزلی چکیشمه‌لردن سونرا رسمی موحاریبه‌‌‌یه چئوریلدی. اون ایکی گون داوام ائدن ساواشدا پرئزیدئنتین اؤزو ده یارالاندیغی خبرلری یاییلدی. بونونلا یاناشی، او، غربله دانیشیق‌لارا باشلاماق وعدی وئرمیشدی و بو ایستیقامتده آددیم‌لار آتیر. لاکین هله‌لیک بو موذاکیره‌لردن کونکرئت بیر نتیجه الده اولونماییب و اؤلکه‌نین عمومی ایقتیصادی وضعيتی یاخشیلاشماییب. اونون غربله آنلاشما مئیلی، موحافیظه‌کار کسیم طرفیندن قورخاقلیق و حتی خیانت کیمی قیمتلندیریلیر. بیر موحافیظه‌کار ژورنالیست اونا “پخمه” دئییب. اونون آذربایجانلا (آذربایجان جمهوریتی ایله) باغلی سیاسی داورانیش مدلی‌نین ديَیشمه‌سی ایسه بیر چوخ مرکزچی قوّه‌لر طرفیندن تنقید ائدیلیب. اردبیلین قدیم میللت وکیلی و سپاه سرداری منصور حقیقت‌پور ایسه بو وضعيّتی بئله قیمتلندیریب: ایرانی “قومارباز علیئو”-ه بوراخیر. او عینی زاماندا پزشکیانین اوغلونا پانتورک دئییب.
اطراف موحیطله باغلی پروبلئم‌لر ده آزالماییب، عکسینه داها دا درینلشیب. اورمو گؤلونده جمعی ۵۰۰ میلیون متر مکعب سو قالدیغی بیلدیریلیر. بعضی اِکولوق‌لار ایسه یاخین ایل‌لرده تهراندا «صیفیر گونو» (Day Zero) فاجعه‌‌‌سی‌نین باش وئره بیله‌جه‌یی باره‌ده خبردارلیق ائدیرلر.
مدنی طلب‌لره گلینجه، دؤولتین قادین‌لارین حجاب مسئله‌‌سینه موناسیبتینده معين یومشالما موشاهیده اولونور. سوسیال شبکه ایستیفاده‌چی‌لری‌نین یازدیق‌لارینا گؤره، حجابا مجبوریت نیسبتاً ضعیفله‌ییب و آزادلیق موحیطی قیسماً گئنیشله‌نیب. تهراندا یاشایان بیر آذربایجانلی قادین، ایلک دفعه تام باش‌اؤرتوسوز شکیلده کوچه‌یه چیخدیغینی، هئچ بیر مانع ایله اوزلشمه‌دیگینی و سربست گزه بیلدیگینی قئید ائدیب.
دیگر مدنی طلب‌لر آراسیندا، آنا دیلینده تحصیل و تورکجه‌نین رسمی دیل اعلان اولونماسی مسئله‌‌سی دفعه‌‌لرله گونده‌مه گتیریلیب. آذربایجاندا پزشکیان حؤکومتی دؤورونده ان آزی اوچ دفعه موختلیف فورمالاردا – کمپین‌لر و کوتله‌وی ایمضا توپلاما آکسییالاری شکلینده – بو طلب‌لر سسلندیریلیب. لاکین ایندییه قدر بو ایستیقامتده هئچ بیر جدی ديَیشیکلیک باش وئرمه‌ییب. مکتب‌لرین آچیلماسینا ایسه بیر آی کیمی بیر زامان قالیب و آنادیلده تحصیل طلبی یئنه ده یئرده قالیب.
۱۵- جی ماده و ایرانین دیل سیاستی
آذربایجانلی ائلیت طرفیندن سسلندیریلن طلبله ۱۵-جی ماده آراسیندا مسافه مؤوجوددور. بو، قدیم بیر موباحیثه‌دیر: آنا دیلینده تحصیل یوخسا آنادیلین تحصیلی. ایرانین ۱۵-جی ماده‌‌سینه گؤره، اؤلکه‌نین رسمی و اورتاق دیلی فارس دیلیدیر و رسمی یازیشمالار یالنیز فارسجا آپاریلمالیدیر. دیگر ائتنیک و بؤلگه‌سل دیل‌لرین ایستیفاده‌سی ایسه محدود شرط‌لرله – مطبوعات و تدریسده فارس دیلی ایله یاناشی – مومکوندور. بو، فارس اولمایان ایجماع‌لار اوچون آیری‌سئچکیلیک منبعی حِساب اولونور و آذربایجانلی آکتیویست‌لر آنا دیلینده تحصیل طلبی ایره‌لی سورورلر.
ایراندا آنا دیلینده تحصیل طلبی سون ۱۰۰ ایلده دایم گوندمده اولوب. مدرن ایران دؤولتی‌نین قورولماسی ایله فارس دیلی اوستونلوک قازاندی و رسمی دیل ستاتوسو آلدی. دیگر اؤلکه‌لرده ایسه بیر نئچه رسمی دیل مؤوجوددور – مثلا، بلژیک، ایرلند، فنلاند، عراق؛ آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری و استرالیادا ایسه رسمی دیل یوخدور. بونا باخمایاراق، ایراندا فارسجانین میللی دیل ایدعاسی دیگر دیل‌لره تهلوکه کیمی باخیلماسینا سبب اولور.
سوسیولوق سید جواد میری مینقی بیلدیریر کی، ایراندا دیل مسئله‌‌سی سیاسی مؤوضوعو ساییلیر. آنا دیلینده تحصیل و دیل‌لرین مؤوقعی موذاکیره اولوناندا اینسان‌لار پانتورک و تجزیه طلب کیمی آدلاندیریلیر، تهلوکه‌‌‌سیزلیک قوّه‌لری موداخیله ائدیر و مؤوضوعو آکادِمیایا داشینمیر. اونون فیکرینجه، دیل مسئله‌‌سی اوّلجه اونیوئرسیته‌لرده دئپولیتیزاسییا (سیاست‌زدایی) ائدیلمه‌لی، علمی و عینی باخیشلا موذاکیره اولونمالیدیر.
حاضیرکی پرئزیدئنت مسعود پزشکیان میللت وکیلی اولدوغو ایل‌لرده آذربایجان تورکو اولدوغو اوچون پانتورک کیمی لقب آلمیشدی. اونون دیل سیاستی بعضی مرکزچی تشکیلات‌لار طرفیندن ائتنیکچی و تهلوکه‌‌‌لی حِساب ائدیلیر. تورکجه نشرلره قویولان سانسور و اثرلرده بعضی سؤزلرین چیخاریلماسی مسئله‌‌سی ده مؤوجوددور. نتیجه اعتباریله، ایرانین دیل پروبلئمی ۱۰۰ ایلدن آرتیقدیر کی، حل اولونماییب و فارسجا اؤلکه‌ده هله ده حؤکمران مؤوقعده‌دیر.
