«حورریت» پرینسیپی، «مولکیت» اساسی‌نین مدنیت تاریخینده اوینادیق‌لاری بؤیوک رول معلومدور. اون‌سککیزینجی عصرین سونلاری ایله اون‌دوققوزونجو عصرین باشلاریندا علم، فن، فلسفه و ائستئتیکا ساحه‌سینده گؤرولن پارلاق مووفقیت‌لرین آناسی « حورریت » ؛ اونلارلا بیرلیکده یوروین صنایع اینقیلابی نتیجه‌سینده‌کی ماددی ترقی‌لر ایله ایقتیصادی گلیشمه‌نی دوغوران دا « مولکیت » اولموشدور.
سیاست ساحه‌سینده فرانسیز اینقیلابی‌نین اعلان ائتدییی « اینسان حاق‌لاری » بیاننامه‌سینده، ایقتیصاد ساحه‌سینده ده مانچئستئر مکتبینه منسوب ایقتیصادچی‌لارین « بوراخ کئچسین، بوراخ یاپسین » شکلینده‌کی فورمول‌لاری ایله اساسلاندیریلان بو پرینسیپ‌لر بورژوا اینقیلاب‌لاریندا قهرمانلیق‌لار یارادان لیبئرال دوشونوش سیستئمی‌نین اساسینی تشکیل ائتمیشدی.
اینسانی، اورتا زامان گئری‌لییی‌نین سیاسی، دینی و ایقتیصادی اوچ قاتلی ضرورت و اسارت شرط‌لریندن قورتاران و فرده جمعیت ایچینده لاییق اولدوغو وطنداش مؤوقئعیینی وئرن قوووت لیبئرالیزمین ظفری اولموشدور.
لیبئرالیزم، دؤولتین وطنداش اوزرینده‌کی حاکیمیتینی ان آز درجه‌یه ائندیریب، اونو یالنیز داخیلی آساییش ایله خاریجی امنیتی تامین ائدن، جمعیت خیدمتینده و کونترولوندا بیر موسیسه گؤرمک ایسته‌میش؛ دینین دونیا ایش‌لریندن آیریلیغینی طلب ائده‌رک، ویجدان‌لارین هر تورلو(نؤوعلو) تضییقدن آزاده‌لی‌یینی گؤزه آلمیش؛ ایقتیصادی ساحه‌ده ده شخصی تشبوثون ایستیقلالینا حؤرمتله مولکیتین قودسی‌لی‌یینی اعلان ائتمیشدیر.
لیبئرالیزمده اساس ایدئال، فردین ان چوخ حورریتی و دؤولتین وطنداشلار آراسینداکی قارشیلیقلی موناسیبته ان آز موداخیله‌سیدیر. شخصی تشببوث‌لرله، مولکیت حاقینی چورودن و محدودلاشدیران هر هانسی دؤولت موداخیله‌سی، بو سیستئمین کلاسیک حسابی ایله قطعییین جاییز دئییلدیر.
لیبئرال دؤولت موعین بیر زامانا قدر، تاریخی وظیفهسینی مووفقیت‌له گؤرموش، فئودالیزم سیستئمینه باغلی قالان جمعیت قوووت‌لری‌نین هر ساحه ده آچیلاراق، اینکیشافینی تامین ائتمیشدیر.
فقط هر تاریخی جمعیت نؤوعی کیمی، زنجیرلرینی قیراراق بؤیوک بیر سورعت‌له ایره‌لی‌له‌ین لیبئرال جمعیت ده ایچینده‌کی آرتان قوووت‌لرین بؤیومه‌سی ایله ایجتیماعی یئنی تضادلار قارشیسیندا قالمیشدیر.
باشی‌بوش رقابت اساسینا دایانان لیبئرال ایستحصال سیستمی موتشببوث و ائگویست(خودخواه) فردلر آراسیندا حودود و اؤلچو بیلمز بیر موجادیله¬یه مئیدان وئرمیشدیر. بو ایسه بیلدیییمیز کاپیتالیزمی دوغورموش و اونا باغلی سوسیال بوتون تضادلاری قانادلاندیرمیشدیر. سؤزده سیاستن حور، معنوی باخیمدان حور و ایقتیصادن حور اولان وطنداشلار، ایشده یاریم مجهول، بیر دیلیم چؤرک قازانجی‌نین اسیری بیر حالا گلمیش‌لر. ظاهیرده حاکیمیت « عومومی‌نین رایینه » دایانان پارلامئنت ایچیندن دوغموش « مسئول حؤکومت‌لر » ده ایسه ده، حقیقت‌ده اصل حاکیمیت یئنه پارا آریستوکراتیاسی(اشرافی حکومت) دئییلن بانکیرلرله(بانکیر:بانکدار) فابریکاچی‌لارین(کارخاناچی، تولید ائدن، اوره‌تن) الینده. بیر طرفده گؤز قاماشدیریجی افسانوی زنگین‌لیک، او بیری طرفده ایسه اورک یاخان بیر فقر –و-صفالت. صینفه قارشی – صینیف. داخیلی موجادیله. وطنداشلار بیچاق-بیچاغا.
لیبئرال دؤولت اؤزو اؤز سیستئمی‌نین محصولو اولان کاپیتالیزمین دوغوردوغو بؤحرانلا موجادیله‌ده عاجیزدیر. بو تضادا یئنه جمعیت ایچری‌سینده دوغان یئنی قوووتلر قارشی گلیرلر. کاپیتالیزمین دوغوردوغو پرولئتاریات صینفینه دایانان اینقیلابچی سوسیالیزم ایدئولوژی‌سی دوغور. دیگر آدی کومونیزم اولان بو ایدئولوژی‌یه گؤره، بورژوا جمعیتی‌نی ایضطیراب‌لار ایچینده توتان شئی لیبئرالیزمین ایستحصال ساحه‌سینده کی آنارخییایا(آنارشی‌یه) ایذین وئرن فردیتچی‌لیییدیر. ایستحصال آلت‌لری اوزرینده‌کی شخصی مولکیت حاقی دایمی قالدیقجا – کومونیست‌لره گؤره – اینسان جمعیتی‌نین ایضطیرابینا سون گلمز. جمعیت‌لرین بیر میلت و دؤولت ایچینده وحدت‌لری اونلارا گؤره – بحث مؤوضوسو اولا بیلمز. « نه میلت وار، نه دؤولت. بو آنجاق چالیشان کوتله‌لری ایشلتمک اوچون کاپیتالیست ایدئولوق‌لاری طرفیندن اویدورولموش بیر یالاندیر. وار اولان صینیف‌لردیر. لیبئرال دؤولت، کاپیتالیست‌لرین حاکیمیتینی اؤرتمک اوچون، اوزونه وطن، ایستیقلال و وطنداش حورریتی ماسکاسی تاخمیش صینیف حاکیمیتیندن باشقا بیر شئی دئییلدیر » . حؤکومت دئمک، لئنین‌ین تعبیرینجه، خطی ذاتیندا بیر صینفین دیگر صینیف‌لری اَزمک و اؤزونه تابع ائتمک اوچون قورموش اولدوغو زور ماکیناسیندان(ماشین) باشقا بیر شئی دئییلدیر. بونون اوچون ده، مارکسا گؤره فهله‌نین نه وطنی وار، نه ده میلتی. وطن و میلت حیسیندن محروم اولان بو یئنی اینسان‌لار زومره‌سی-پرولئتاریات-بورژوا ” دیکتاتورلوق‌لارینی « دئویره-رک، اؤز حاکیمیتینی قوراجاق و تدریجله بوتون صینیف‌لری اورتادان قالدیراراق صینیف‌سیز و تضادسیز بیر جمعیت یاراداجاقمیش.
حورریت و مولکیت پرینسیپ‌لری اوزرینه قورولان مدنیتی بوتون اثرلرییله اینکارا گیریشن بو قاتی، آشیری جریان، یئنی بیر آبسولیوتیزم (موطلقچی‌لیک) ایدئالی دوغورور کی، اونون ان کامیل و ان آمانسیز تمثیلچی‌سی کومونیزم و روسییاداکی میثالییلا بولشئویزمدیر.
حودودسوز لیبئرالیزمین، تضادلارلا دولو، اؤزونو ایچیندن گمیرن آنارخیست کاپیتالیست سیستئمینه دؤندویونو موعاصیر لیبئرال‌لاردان و لیبئرال دئموکراسی ایدئولوق‌لاریندان بیر چوخو بئله اعتیراف ائتمکده‌دیرلر. دؤولتین ساده بیر « گئجه گؤزتچی‌سی » رولوندا اولماییب، جمعیتین تنظیمینده آکتیو رول اوینایان عصری ان موکمل بیر موسیسه حالیندا اولماسینی ایسته‌ین موتفکیرلرین باشیندا هئگئل کیمی کئچن عصرین پارلاق شخص‌لری دورماقدادیر.
آنارخیست کاپیتالیزمدن دوغان تضادلاری ایصلاح اوچون، میلت و دؤولت فیکرینی کؤکوندن بالتالایان مارکسیزمین تلقین ائتدییی کومونیزم ایختیلالینا قطعییین لوزوم یوخدور. کؤتولوک اؤزو حورریت و مولکیت پرینسیپ‌لرینده دئییلدیر. همچنین بو پرینسیپ‌لره حرب اعلان ائتمیش اولان کومونیزم اینقیلابی‌نین روسییادا ووجودا گتیردییی جهنملیک حیات موطلق کوللئکتیویزمین، موطلق لیبئرالیزمیندن، موقاییسه ائدیلمه‌یه‌جک درجه‌ده، کؤتو بیر سیستئم اولدوغونو مئیدانا قویدو.
بو تقدیرده نتیجه اؤز-اؤزونه دوغور: نه فردی حورریتله شخصی مولکیتین موطلقیتیندن دوغان کاپیتالیست آنارخییاسییلا سرمایه ایستیبدادی، نه ده اینسان‌لاری منلی‌ییندن چیخاراراق، بیر کؤله و ماکینا(ماشین) حالینا گتیرن کومونیزم اسارتی! نه موطلق لیبئرالیزم، نه ده موطلق کوللئکتیویزم! او حالدا:
ایکی‌سینی اوزلاشدیران سولیداریزم(همرای‌لیک،بیرلیک) – تسانود.
تسانودچولوکده عصری مدنیتین اساسینی تشکیل ائدن حورریت، شخصی تشببوث و مولکیت اساس‌لاری داییمیدیر. فقط، عئینی زاماندا دؤولت، موطلق لیبئرالیزمده اولدوغو کیمی، فردلر، صینیفلر و زومره‌لر آراسینداکی موناسیبت و موجادیله‌لره لاقئید، صیرف ظابیطه وظیفه‌سی ایله موکللف بیر موسیسه دئییلدیر. بو سیستئمده حورریت ده، مولکیت ده موطلق دئییل، مشروطدورلار. شرط ایسه عومومی‌نین منفعتی و دؤولتله میلتین سالاماتیدیر. شخصین اولسون، زومره و یا صینفین اولسون حورریتی، توپلولوغون یوکسک منفعت‌لری و حورریتی‌نی پوزماماق شرط‌لرییله چرچیولنمیشدیر. لیبئرالیزم بو حودودو بیر شخصین حورریتییله دیگر شخصین حورریتی آراسیندا آنجاق اعتیبار ائدیردی؛ بونون اوچون ده دؤولتین وظیفهسینی ساده بیر ظابیطه و محکمه درجه‌سینه ائندیرمک ایسته‌ییردی. سولیداریزمده ایسه دؤولت میلتین تمچیلچی‌سی و جمعیتده‌کی موناسیبت‌لرین تنظیمله‌ییجی‌سیدیر.
بو صورتله، سولیداریزم، حورریت و مولکیت موسیسه‌لرینده قویولموش طبیعی تشببوث و ایره‌لیله‌مه حمله‌لرینی زده‌له‌مه‌دن، کاپیتالیزمین لیبئرال سیستئمده عومومی منفعت ضررینه ایشله‌ین ایفراط‌لاری‌نین اؤنونه کئچمک وظیفهسینی دؤولته وئریر.
صینیف‌لری اساس اولاراق آلان کومونیزم کیمی، فردلری نظری اعتیبارا آلان لیبئرالیزم ده کوسموپولیت(جهانشهرزی) و اینتئرناسیونالدیر. سولیداریزم ایسه میللی‌دیر. چونکی ساده شخص‌لرین و صینیف‌لرین ماددی منفعته باغلی خوصوصیت‌لرینه دئییل، صینیفلر و فردلری بیر جمعیت حالینا گتیرن معنوی قوووت‌لره بؤیوک قییمت وئریر. بو معنوی قوووتلر ایسه میلت و دؤولت‌لرین گئرچکلشمه‌سینده بیرلشدیریجی عامیل اولاراق تاثیر ائدن دیل، دین، تاریخ، عومومیتله کولتور و اورتاق ایدئال کیمی معنوی و روحی قوووتلردیر. لیبئرالیزم مدنیتین روحونو فردین یارادیجی ائگویزمینده(egoism: خودبینی) گؤرور. کومونیزم ایسه بونو صینیف ائگویزمی ایله تبدیل ائدیر؛ سولیداریزم ایسه مدنیتی فرد ائگویزم ایله جمعیت منفعت‌لری آراسینداکی آهنگدن عیبارت بیلیر.
لیبئرال جمعیتده غئیری دوشونمک (Altruism :نوع‌پرستی) قهرمانلیقدیر. سولیداریزمده ایسه بو بیر وظیفه‌دیر.
کولتور و تاریخ باغلاری ایله معنوی بیرلیک تشکیل ائدن بیر میلتین فردلری، توپلولوغون اورتاق منفعت‌لرینی قوروماق اوچون اؤز شخصی حریص‌لیک و منفعت‌لرینی حودودلاندیرماق مجبوریتینده‌دیرلر. توپلولوغون منفعت‌لرینی تمثیل ائدن موسیسه دؤولتدیر. فردین معنوی منلی‌یینی تشکیل ائدن اورتاقلی بوتون قییمت‌لرین قایناغی میللی جامیعه، اونو تمثیل ائدن ده دؤولتدیر. فرد، دیگر فردلرله اورتاق اولدوغو بو معنوی منلیکله اؤزونه مخصوص منفعت‌لردن عیبارت ماددی منلیک آراسیندا ایختیلاف چیخینجا، ماددی‌لییینی معنوی‌لییینه فدا ائتمک مجبوریتینده‌دیر. حور و کامیل اینسان اولماق فضیلتی‌نین حؤکمو بوندان باشقا اولاماز. دؤولت‌لر، میلت‌لر و جمعیت‌لر آنجاق « جان‌لارینی جانان‌لارینا فدا ائده بیلن » بو کیمی عزایا مالیک اولدوق‌لاری زاماندیر کی، پاییدار اولا بیلیرلر.
مادام کی، میللیتچی‌ییک دئییریک؛ مادام کی، میللی دؤولت ایستیقلالینی مودافیعه ائدیریک، او حالدا بیزیم اوچون نه کوسموپولیت لیبئرالیزمه و نه ده کومونیزمه تحمول جایز اولاماز. بیزجه مودافیعه ائدیله‌جک یئگانه سوسیال سیستئم میللی تسانود سیستمی‌دیر.
«آذربایجان» ایل ۱، سایی ۱۲، مارت ۱۹۵۳ آنکارا
