بحران اکولوژیکی ناشی از خشک شدن شدید سطح دریاچه ارومیه در حال حاضر یکی از جدی ترین مسائل زیست محیطی در ایران است. اثرات مخرب خشک شدن دریاچه به حدی رسیده است که نه تنها ساکنان شهرهای اطراف و مناطق روستایی، بلکه کشورهای همسایه نیز تحت تأثیر طوفان نمک قرار خواهند گرفت که دانشمندان آن را به عنوان طوفان نمک و «سونامی نمک» نامیده‌اند.
افزایش هزینه تامین آب کشاورزی و کاهش اشتغال در بخش کشاورزی و حوزه اقتصادی، افزایش ناامیدی نسبت به آینده و کاهش تمایل بومیان به کار در محیط روستایی و مشاغل کشاورزی و کاهش سطح آب چاه های منطقه از عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه می‌باشد. همچنین نتایج آماری نشان می‌دهد که مناطق بسته به فاصله و نزدیکی به سواحل دریاچه پیامدهای متفاوتی را تجربه کرده‌اند به طوری که با دور شدن از سواحل دریاچه، پیامدهای خشک شدن دریاچه کاهش می‌یابد و بالعکس[1]
لازم به ذکر است که بیش از ۳۶ شهر و ۳۱۵۰ روستا با بیش از ۶ میلیون نفر جمعیت در حوضه آبریز دریاچه زندگی می کنند. ۹ شهر و ۲۵۰ روستا با جمعیتی حدود ۷۰۰ هزار نفر در منطقه اکولوژیکی دریاچه قرار دارند که بیش از ۶۰ درصد این جمعیت را ساکنان روستا تشکیل می دهند و امرار معاش اصلی آنها کشاورزی و دامپروری است. حوضه آبریز دریاچه یک منطقه مهم کشاورزی با جمعیتی در حدود ۶.۴ میلیون نفر است. تخمین زده می شود که ۷۶ میلیون نفر در شعاع ۵۰۰ کیلومتری زندگی می کنند[2].
پژوهشی میدانی به منظور بررسی شیوع بیماری های تنفسی در سه مدرسه مختلف واقع در روستاهای آقگنبد، قامچی و سرای جزیره اسلامی انجام شده است. این مطالعه بر روی ۸۸ دانش آموز انجام شد و نتایج نشان داد:
سه دانش آموز مبتلا به آسم تشخیص داده شدند.
۲۱ درصد از دانش آموزان خس خس سینه، ۳۰ درصد از دانش آموزان سرفه خشک و ۱۳ درصد از دانش آموزان هنگام نفس کشیدن صدای سوت را تجربه کرده اند.
هشت دانش‌آموز دچار گرفتگی مجاری و محدودیت در تنفس، با کمتر از ۸۰ درصد ظرفیت ریه می باشند (ULRP).
دانشگاه علوم پزشکی تبریز در راستای بررسی اثرات بالقوه خشک شدن دریاچه ارومیه بر سلامت ساکنان منطقه، مطالعاتی را در خصوص تغییرات پراکنش جغرافیایی بیماری ها در روستاهای منتخب حوضه انجام داد. در زیر برخی از نتایج به دست آمده از این مطالعات آورده شده است.
نمودار ۲: میانگین بروز فشار خون بالا در هر هزار نفر
توزیع جغرافیایی شیوع آسم
توزیع جغرافیایی مرگ و میر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر
توزیع جغرافیایی آمار تولد نوزادان با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم
در بررسی های منطقه ای مشخص شد که خشک شدن دریاچه ارومیه بر درآمد ساکنان منطقه تأثیر منفی گذاشته است. بسیاری از مشاغل مرتبط با دریا مانند قایق‌رانی، اجاره قایق، اجاره آلاچیق، مسافرخانه‌داری و مشاغلی مانند رستوران‌های اطراف دریاچه به میزان قابل توجهی تقریبا از بین رفته‌اند. همچنین تولیدات کشاورزی منطقه با خشک شدن دریاچه کاهش یافته است. تولید و کشت آرتمیا که به طور مستقیم به آبزیان دریاچه وابسته است، تحت تاثیر قرار گرفته است.[3] در ارزیابی خشک شدن دریاچه ارومیه بر گردشگری روستایی و بنادر ساحلی این دریاچه به این نتیجه رسیدند که خشک شدن دریاچه ارومیه اثرات منفی و مخرب زیادی بر صنعت گردشگری منطقه داشته است. و این امر به طور مستقیم و غیرمستقیم بر آن تاثیر گذاشته است. خشک شدن آب دریاچه ارومیه و عقب‌نشینی آب منجر به بیابان‌زایی و از بین رفتن بسیاری از جاذبه‌های گردشگری دریاچه شده است. این مشکل امکانات اقامتی و گردشگری کنار دریاچه را بلااستفاده و در معرض تخریب قرار داده است. کاهش ورود گردشگران به این منطقه درآمد روستائیان و مناطق ساحلی دریاچه را تحت تاثیر قرار داده و این امر باعث افزایش نرخ بیکاری نیز شده است. و منجر به مهاجرت در مناطق روستایی سواحل دریاچه شده است.[4]
[1] https://envs.sbu.ac.ir/article_98137_c71b5f8982b4e89d148b37d511add38b.pdf
[2] SEDAC (2010). Gridded Population of the World: Future Estimates. Socioeconomic Data and Applications Center (SEDAC); collaboration with CIESIN, UN-FAO, CIAT. Accessed December 14, 2011 at: http://sedac.ciesin.columbia.edu/gpw.
[3] Haghi, S.Khatoonabadi. A and Ebrahim, M., 2016. The effect of Orumieh lake drying on the economic situation of rural areas around the view of rural households in the Baksuluchai village of Urmia.
[4] Effects of water-level decline in Urmia Lake on rural areas (case study: Dole District, Urmia) Mehdi Amini, Hossein Kouhestani and Fatemeh Kazemiyeh, Environmental Sciences Vol. 18/ No. 2/Summer 2020 165-186
