۱۹-جو عصرین اوّل‌لرینده بؤلگه، بریتانیا هندوستانی‌نین بیر حیصه‌سینه چئوریلدی. معاصر پاکستان اراضیسی اوزون ایل‌لر انگلیس موستملکه‌سی اولدو. ایسلامی اساس دَیَر اولاراق قبول ائد‌ن مسلمان‌لار اوچون آیریجا بیر دؤولت ایدئیاسی محمد علی جناح و مسلمان بیرلیگی طرفیندن ایرَ‌لی سورولدو. ۱۴ آوقوست ۱۹۴۷-جی ایلده، هندوستان پارچالاندی و پاکستان موستقیل بیر دؤولت کیمی یاراندی.
ایلک دؤورده پاکستان ایکی آیری بؤلگه‌دن عبارت ایدی: غربی پاکستان (ایندیکی پاکستان) و شرقی پاکستان (ایندیکی بنگلادش). ۱۹۷۱-جی ایلده داخیلی قارشی‌دورمالار نتیجه‌سینده شرقی پاکستان آیریلدی و بنگلادش موستقیل اولدو. بیر نئچه حربی چئوریلیش و سیاسی بؤحران‌لار یاشامیش، هم دئموکراتیک، هم ده حربی ایداره‌ائتمه رئژیم‌لری آراسیندا دییشمیشدیر. حاضیردا ایسلام رئسپوبلیکاسی اولاراق فعالیت گؤستریر.
آنایاسادا واحید دؤولت دیلی کیمی معینلشدیریلن اوردوجادان باشقا، تاریخی و پراکتیکی سبب‌لرله اینگیلیسجه هله ده هم قانون‌وئریجیلیک، هم ده محکمه پروسئس‌لرینده «رسمی اورتاق دیل» کیمی ایشله‌دیلیر. فئدرال ایداره‌لر، محکمه‌لر و اونیوئرسیته‌لر اساساً اینگیلیسجه فعالیت آپاریر؛ لاکین ۲۰۱۵-جی ایلدن بری عالی محکمه قرارلاری ایله بوتون رسمی عملیات‌لار و تحصیل پروسئس‌لرینده اوردوجانین مجبوری ایستیفاده‌سی اوچون تضییق آرتمیشدیر.
ایالت سوییه‌سینده هر بؤلگه‌نین اهالیسی‌نین آنا دیلینه اویغون فرقلی تطبیق‌لر دقت چکیر. سند ایالتینده ۱۹۷۲-جی ایلدن بری سند دیلی -سون ایل‌لرده «دؤولت دیلی» ایستاتوسونا یوکسلدیلمه‌سی تشببوث‌لری ایله- رسمی و تدریس دیلی رولوندادیر. بلوچستاندا بلوچی و براهویجی، خیبر-پاختونخوادا پشتوجا، گلگت-بلتستان-دا شینا قروپو دیللری، آزاد کشمیرده ایسه اوردوجا و اینگیلیسجه ایالتین رسمی دیل‌لریدیر. پنجاب-دا هله رسمی ایالت دیلی حاقیندا قانون اولماسا دا ۲۰۲۴-جو ایلده پارلامئنتدن کئچن لاییحه ایله پنجاب دیلی‌نین مجبوری درس کیمی تدریسی و پارلامئنت ایجلاس‌لاریندا ایستیفاده‌سی تصدیقلنمیشدیر.
تحصیل سیستئمینده ایبتیدایی صینیف‌لرده اساس دیل هله ده اوردوجا اولسا دا کند رایون‌لاریندا یئرلی دیل‌لرله ده زنگینلشدیریلمیش تدریس گئنیش یاییلیب. اورتا مکتب و اونیوئرسیته‌لرده درس‌لرین اکثریتی اینگیلیسجه آپاریلیر؛ لاکین هر ایالتده یئرلی دیل درسی مجبوریدیر. حقوق سیستئمینده سندلرین هله ده اینگیلیسجه یازیلماسی اوستونلوک تشکیل ائتسه ده، اوردوجا قرار و قانون متن‌لرینین ایستیفاده‌سی تشویق ائدیلیر. مئدیادا میللی کانال‌لار اوردوجا و اینگیلیسجه یاییملاییر، پاکستان دؤولت تلویزیونونون بؤلگه‌سل کانال‌لاری و یئرلی اف‌ام/رادیو ایستگاه‌لاری ایسه هر بؤیوک دیلده پروقرام و خبر وئریرلر.
پاکستانین قوروجوسو محمد علی جناح ۱۹۴۸-جی ایلده داکا شهرینده چیخیش ائدرکن بئله دئمیشدی: «اوردو، پاکستانین یئگانه میللی و رسمی دیلی اولاجاق.» بو چیخیشدا او، اوردوجانین میللی بیرلیگین رمزی اولدوغونو و موختلیف بؤلگه‌لری بیرلشدیره‌جه‌یینی دئمیشدی. بو آچیقلاما ایسه داها سونرا دیل مسئله‌سینده ناراضیلیق‌لارا و حتی بنگال دیلی حرکاتینا سبب اولدو. بس اوردوجا نییه بو قدر اؤنملی ایدی؟
اوردوجا هاردان گلدی و نئجه رسمی دیل اولدو؟
۱۹۴۷-جی ایلین آوقوستوندا بریتانیا هندوستانی موسلمان و هندو ایجماع‌لاری آراسیندا «ایکی دؤولت»-ه -هندوستان و پاکستان- بؤلونرکن، ان قانلی قارشی‌دورمالار پنجاب ویلایتینده باش وئردی. هر ایکی طرفدن هم پاکستان سرحدینده قالان هندولار، هم ده هندوستان سرحدینده قالان مسلمان‌لار حیات‌لارینداکی ان بؤیوک قیرغین‌لاردان قورخویا دوشه‌رک یئنی «اویغون» دؤولت سرحدلرینه قاچماغا مجبور اولدولار. تخمیناً ۱ میلیون اینسانین حیاتینی ایتیردیگی، ۹ میلیون نفرین ایسه یئرلرینی دییشدیردیگی بو زوراکیلیق، تاریخده ان بؤیوک مجبوری مهاجرت‌لردن بیرینه چئوریلدی.
بو کوتله‌وی کؤچله، اوردوجا دانیشان موسلمان مهاجیرلر -اساساً پنجابدان، همچینین دهلی، بمبئی و اوتار پرادش-دان گلنلر- پاکستانین سند ایالتینه یئرلشدیریلدی. ۱۹۵۱-جی ایل سیاهییاآلینماسینا گؤره تخمیناً یئددی میلیون مهاجیر واردی و اونلار کراچی کیمی شهرلرین سرعتله بؤیومه‌سینه سبب اولدولار.
مهاجیرلر، جناحین «ایکی میللت نظریه‌سی»-نی گئرچکلشدیرن، ائتنیک کیملیک‌لردن زیاده دینی بیرلیک اوزَرینده قورولان «مسلمان میللتی»-نین داشیییجی‌لاری حساب ائدیلیردی. حتی پاکستانین قوروجو رهبرلری ده بو مهاجیر جمعیتدن اولوبلار. بمبئی‌لی محمد علی جناح و اوتار پرادئشدن اولان لیاقت علی خان کیمی لیدرلر، اوردوجانین پاکستانین یئگانه رسمی دیلی اولماسینی تامین ائتدی. بئله‌جه، دؤولت ایداره‌لرینده، محکمه سیستئمینده و مکتب‌لرده یالنیز اوردوجا ایستیفاده اولونماغا باشلاندی.
بو سیاست یئرلی دیللری -سندی، پنجاب، بلوچ، پشتو و باشقالارینی- گئری پلاندا قویدو. آنا دیلی اوردوجا اولان موهاجیرلر، یوکسک ساواد گؤستریجی‌لری و دؤولت قوروم‌لارینداکی نفوذلاری سایه‌سینده سرعتله ایداره‌چی مؤقع‌لره گلدیلر. اؤزلرینی «گئرچک پاکستانلی‌لار» حساب ائد‌ن بو قروپ، یئرلی سندی جماعتینده «ایکینجی درجه‌لی وطنداش» حیسی یاراتدی.
سند ایالتینده‌کی مهاجیر -سندی گرگینلیگی، پاکستانین ان قدیم ائتنیک-دیلسل قارشی‌دورمالاریندان بیریدیر. فئدرال و ایالت سوییه‌سینده اوردوجانین مجبوری رسمی دیل اولماسی مهاجیرلرین ایقتیصادی و سیاسی اوستونلویونو محکملندیردی، سندیلیگی ایسه اؤز تورپاق‌لاریندا سانکی قوناق گؤروندوکلری حیسینه سوروکله‌دی. بو گرگینلیک گؤستریر کی، پاکستانین دیل سیاستی و اولوس-آلتی کیملیک‌لر آراسینداکی تاریخی موناقیشه‌لر اؤلکه‌نین سیاسی و سوسیال قورولوشونو فورمالاشدیرماقدا حل‌ائدیجی رول اویناییر.
بنگال آیریلیغی و پاکستان‌دا ائتنیک قروپ‌لارین موباریزه‌سی
۱۹۴۷–۱۹۵۲ ایل‌لرینده اوردوجانین تک رسمی دیل کیمی قبول ائدیلمه‌سی، موهاجیرلرین ایداره‌چیلیکده‌کی اوستون مؤوقعی و پنجاب–سند دیللری آراسیندا یارانان گرگینلیک یالنیز شرقی پنجابدا یوخ، بنگال بؤلگه‌سینده ده عینیله اؤزونو گؤستردی. دوغو پاکستان («شرقی بنگال») اهالیسی اساساً بنگال دیلی و مدنیتینه باغلی ایدی، لاکین دؤولت ایداره‌لرینده، محکمه و تحصیل سیستئمینده یالنیز اوردوجانین تطبیقی اونلارین اؤز یئرلی دیلینده حاق–آزادلیق طاالعینی محدودلاشدیردی. ۱۹۵۲-جی ایلده دکا اونیوئرسیته‌سینده باشلانمیش بنگال دیل حرکاتی، دوغو پاکستانلی‌لارین آنا دیل‌لرینی مدافعه ائتمه‌سی ایله نتیجه‌لندی و بو حرکات دؤولت طرفیندن قددارجاسینا یاتیریلدیقدان سونرا اهالی مرکزی حاکمیته قارشی سلاحلی موباریزه یولونو توتدو. نتیجه‌ده ۱۹۷۱-جی ایلده شرقی پاکستان تامامیله آیریلاراق موستقیل بنگلادش دؤولتینه چئوریلدی.
بنگلادش-ین آیریلماسیندان سونرا بئله پاکستان مرکزی حاکمیتی‌نین «اوردوجو میللت» مدلینی یئرلی ائتنیک کیملیک‌لردن اوستون توتماسی داوام ائتدی. بلوچستان ایالتینده بلوچ‌لار یئرآلتی ثروت‌لرین عدالتسیز بؤلوشدورولمه‌سینه گؤره سلاحلی عصیان‌لار تشکیل ائتدیلر؛ پشتو‌لارین یاشادیغی خیبر-پختونخوا ایالتینده ایسه دؤولت و مرکز آراسیندا سرحد بؤلگه‌لرینین ایداره‌چیلیگینه دایر موباحیثه‌لر، همچینین موشاهیده اولونان دیل و مدنیت آسئمیلاسیونو ناراضیلیغا سبب اولدو. پنجابدا ایسه غیرمهاجیر پنجابلی‌لار ایله موهاجیرلر آراسینداکی تاریخی گرگینلیک، مرکزین پنجاب میللتچیلیگینی دؤولتین اولویتی کیمی گؤرمه‌سینه قارشی یئرلی قروپ‌لارین اعتراضینا گتیریب چیخاردی.
قایناق
Cevik, S. (2015). Pakistan’daki etnik gruplar. Orta Doğu’da Devlet-Altı Gruplar: Örgüt, Mezhep Etnisite, (1), 593–622.
