گونئی آذربایجاندا تورکجه آدلارین قاداغاسی و ‘بالامین آدی’ کمپینی
گونئی آذربایجاندا «بالامین آدی» آدلی ایمضا کمپینی ایرانین ثبت احوال قانونوندا دییشیکلیک ائتمه‌یی هدفله‌ییر. کمپین گونئیلی فعال‌لار طرفیندن karzar.net پلاتفورماسیندا باشلادیلیب. ترتیب ائدیلن ایمضا کمپینی ایرانین ۲۰-جی قانونو («ثبت احوال» قانونو) اوزَره والدین‌لرین اوشاق آدینی سئچمک حقوقونو گوجلندیرمه‌یی طلب ائدیر. متنده بیلدیریلدیگی کیمی، والدین‌لر «حیاتیندا هئچ بیر شکیلده قارشیلاشمادیقلاری» محدودیت‌لر اوزوندن کؤرپه‌لرینه شخصیت وثیقه‌سی آلا بیلمیرلر.
کمپین مهم ایجتیماعی دستک قازانیب: آذربایجانلی ایجتیماعی فعال‌لار، حقوق مودافیعه‌چی‌لری و گئنیش ایجتیماعیت بو چاغیریشی پایلاشیر. ایمضا کمپینی‌نین متنی هر عایله‌نین کولتوره اویغون آد سئچمک ایسته‌دیگینی وورغولاییر و بو حقوقو تانییان قانون دییشیکلیک‌لری طلب ائدیر. اینستاگرام و دیگر سوسیال شبکه‌لرده #بالامین-آدی هشتگی و karzar.net/210559 لینکی پایلاشیلاراق گئنیش ایمضا کمپینی آپاریلیر.
فارسجا اولمایان آدلارا محدودیت‌لری و قانونی اساس‌لار
ایراندا دوغولان اوشاغا آد قویولماسی زامانی محدودیت‌لرین قانونی اساس‌لاری مؤوجوددور. ۲۰-جی ماده سندلرده اوشاق آدلارینین سئچیمینی تنظیمله‌ییر. بونا گؤره والدین‌لر یالنیز «عنعنه‌وی، ایسلام و ایران» آدلاریندان سئچه بیلرلر؛ خاریجی، غیرعادی و اوشاغین جینسینه اویغون اولمایان آدلار قئیدیاتدان کنار حساب اولونور.
ایجرا حاکمیتی‌نین «یوکسک قئیدیات شوراسی(شورای عالی ثبت)» قئیدله باغلی قانون‌لاری معینلشدیریر. مثلاً، مسئول قورومون رسمیسی اسدالله پارسامهر ۲۰۱۵-جی ایلده بیلدیرمیشدیر کی، ثبت احوال ایداره‌سی یالنیز ایران و ایسلام مدنیتینه عایید آدلاری قبول ائدیر، «خاریجی مدنیت»-ه عایید آدلاری رد ائدیر. بو محدودیت‌لر رسمی آدی «ایجازه‌سیز» آد سیاهیسینا سالینماغا گتیریر: آد سیستئمه علاوه اولونماییبسا، دؤولت اوشاق اوچون شخصیت وثیقه‌سی و یا دوغوم حاقیندا سند وئرمیر. بئله‌لیکله، سئچیلن آد سیستئمده اولمایاندا والدین‌لر اؤز سئچدیکلری آدی وئره بیلمیرلر.
والدین‌لرین و اوشاق‌لارین یاشادیغی چتینلیک‌لر
تورک ائتنیکه منسوب والدین‌لر اوشاق‌لارینا تورکجه آد وئرنده بو کیمی حال‌لار باش وئریر. دؤولت قوروم‌لاری سئچیلمیش آدی «قاداغان» سایاراق دوغوم شهادتنامه‌سی وئرمکدن ایمتیناع ائدیر. مثلاً، غربی آذربایجانین سلماس شهرینده آنادان اولموش بیر کؤرپه‌یه والدین‌لری «تورکای» آدینی قویماق ایسته‌ینده قئیدیات ایداره‌سی اوشاغین آدینی «قاداغان آدلار» سیاهیسیندا آدی‌چکیلن کاتگورییه سالیب دوغوم شهادتنامه‌سی وئرمه‌ییب. نتیجه‌ده دوغولدوقدان سونرا کؤرپه دؤرد آی شخصیت وثیقه‌سی اولمادان قالیب.
بو مدت عرضینده والدین‌لر اوشاقلا باغلی طیبی بیمه‌دن محروم اولدوقلاری اوچون بوتون معالیجه خرج‌لرینی اؤزلری اؤده‌‌ییب، مکتبه قئیدیات و بیمه اوچون علاوه پروبلئم یاشاییبلار. ایش یالنیز آد دییشدیریلمکله بیتیب: والدین‌لر سونوندا اوشاغا «آلپای» آدی ایله شهادتنامه آلا بیلیبلر. بو مسئله «بالامین آدی» کمپینینده ده ایشیقلاندیریلیب و فعال‌لار وورغولاییبلار کی، فارسجا اولمایان آد سئچدیگینه گؤره اوشاق‌لار شخصیت وثیقه‌سی آلا بیلمیر، آنالار ایسه دوغوم تعطیلینه چیخا بیلمیر، آتالار ایسه اوشاق‌لاری اوچون عادی سیاحت بیلتی بئله آلا بیلمیر.
دیگر بیر مثال اولاراق، عایله‌سی ۲۰۱۳-جو ایلده دونیایا گلن قیزلارینا «سئودا» آدی وئرمک ایسته‌ینده رسمی سیستئم بو آدی قبول ائتمه‌ییب. ۲ ایل قانونی موباریزه آپاردیقدان سونرا بئله نتیجه‌یه گلمه‌لی اولوبلار: قیزلارینین آدی «سودا» شکلینده دییشدیریلیب. بو حال‌لار رئسپوبلیکانین ائتنیک آزلیق‌لاریندان اولان چوخ‌سایلی عایله‌ده تکرارلانیر؛ والدین‌لر محکمه‌یه مراجعت ائدیر، باهالی حقوق مصلحتچی‌لری(مشاور حقوقی، وکیل) توتوب محکمه موباریزه‌سی آپارمالی اولور، اما نتیجه‌ده یئنه ده رسمی آد وئره بیلمیرلر. اینسان حقوق‌لاری اوزره آذربایجانا عایید رسمی حسابات‌لار دا گؤستریر کی، ثبت احوال ایداره‌لری یالنیز ایراندا قبول اولونموش سیاهیداکی آدلارا گؤره اوشاق اوچون سند وئریر؛ سیاهیدا اولمایان آدلار «یابانجی» حساب ائدیلیر و شخصیت وثیقه‌سی وئریلمه‌سینه ایمکان یاراتمیر.
«آذربایجان اینکلوزیو توپلومو» حساباتی‌نین اساس تاپینتی‌لاری
آمئریکادا فعالیت گؤسترن «اینکلوزیو توپلوم» فوندونون سون حساباتیندا بو پروبلئم‌لر سیستئماتیک تحلیل ائدیلیب. حسابات وورغولاییر کی، ایراندا ائتنیک آزلیق‌لارین اوشاق‌لارینا تورکجه آد قویماق ایسته‌دیکده قارشیلاشدیقلاری رد قرارلاری سوسیال آسیمیلاسیونون ترکیب حیصه‌سیدیر. فوندا گؤره، دؤولت فارسجا اولمایان آدلاری «خاریجی» سایاراق اوشاق‌لارا دوغوم شهادتنامه‌سی وئرمکدن بویون قاچیریر؛ نتیجه‌ده همین آزلیق‌لار تام حقوقلو وطنداشلیق حقوقوندان محروم ائدیلیر. مثلاً، حساباتدا قئید ائدیلیر کی، آذربایجانلی عایله‌لر تئز-تئز اوشاق‌لارینا «وولکان» و «آییل» کیمی آدلاری وئرمک ایسته‌ینده رد جاوابی آلیر، چونکی بو آدلار «فارس دیلینه اویغون گلمیر».
علاوه اولاراق، دؤولت اوشاقدان شخصیت وثیقه‌سی طلب ائتدیگی اوچون قئیدیاتی مومکون اولمایان اوشاق‌لار مکتب، صحییه و دیگر سوسیال خیدمت‌لردن محروم قالیر. حسابات وورغولاییر کی، بو سیاست ایران حاکمیتی‌نین آزاد آد سئچیمی حقوقونو پوزماق و عیرقچیلیک سیاستینی گوجلندیرمک جهدیدیر؛ نتیجه‌ده آذربایجانلی و باشقا آزلیق‌لارین اوشاق‌لاری سندسیز قالیب دؤولت دسته‌ییندن محروم اولورلار.
بین‌الخالق حقوق و ایرانین عهده‌لیک‌لری
اوشاغین دوغولدوغو گوندن آد سئچمک حقوقو بین‌الخالق حقوقدا تانینیر. بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین اوشاق حقوق‌لاری کنوانسیونونون ۷-جی مادّه‌سینه گؤره، هر اوشاق دوغولاندان آد آلماق حقوقونا مالیکدیر. عوموم‌دونیا اینسان حقوق‌لاری بیاننامه‌سی عایله‌نین گیزلیلیینه و شخصی آزادلیغا حؤرمتی وورغولاییر کی، بو دا اوشاغا وئریلن آدی احاطه ائدیر.
هابئله اینسان حقوق‌لاری اوزره ایقتیصادی، سوسیال و سیاسی حقوق‌لار راضیلاشماسی ائتنیک، دینی و دیل آزلیق‌لارین اؤز دیل‌لرینده دانیشماق و مدنیت‌لرینی یاشاتماق حقوقونو تامین ائدیر (راضیلاشمانین ۲۷-جی مادّه‌سی). ایران همین سندلری ایمضالاسا دا عملده تنقیدله اوزله‌شیر. بیر چوخ حقوق مودافیعه‌چیسی حساب ائدیر کی، آذربایجان تورک‌لری اوشاق‌لارینا آذربایجان دیلینده آد وئرمک حقوقوندان محروم ائدیلیر، بو ایسه ایرانین آزلیق حقوق‌لاری اوزره بین‌الخالق عهده‌لیکلرینی پوزور.
