دیل‌لرین سیاسی گوجو
اگر بیر خالقی اسارتده ساخلاماق ایسته‌ییرسنسه، تکجه تورپاغینی ایشغال ائتمکله کیفایتلنمه؛ اونون دیلینی ده الیندن آل. کنیالی یازیچی نگوگی وا تیونگو اؤز مشهور «آغلین سؤمورگه‌دن آزاد ائدیلمه‌سی: آفریقا ادبیاتیندا دیلین سیاستی» کیتابیندا بو حقیقتی آچیر: سؤمورگه‌چیلیک ساده‌جه فیزیکی سرحدلری دییشمه‌دی، هم ده اینسان‌لارین بئینینده سرحدلر چکدی — خصوصیله ده دیل واسیطه‌سیله.
تیونگو کیتابیندا گؤستریر کی، آوروپا دؤولت‌لری آفریقا خالق‌لارینی اسارته آلماق اوچون گولله ایله دئییل، دیل ایله گلدیلر. مکتب‌لرده و رسمی ایداره‌لرده یالنیز انگلیس، فرانسه و پرتغال دیللری «رسمی» ساییلیر، آفریقا دیللری ایسه «گئری قالمیش»، «ساواد اوچون ال‌وئریشسیز» دامغاسی ایله سیخیشدیریلیردی. بو مئکانیزم اینسان‌لارا تلقین ائدیردی کی، یالنیز آوروپا دیللری ایله دانیشانلار «مدنی»، «عاغیللی»، «تحصیللی» اولا بیلر. بو، سؤمورگه‌چیلیگین ان حیله‌گر سلاحی ایدی — خالقین اؤز سؤزونو الیندن آلماق.
بو دوشونجه طرزی بیزه ده چوخ تانیشدیر. ایران آذربایجانیندا مکتب‌لرده یالنیز فارس دیلینده اوخویان اوشاقلار «ساوادلی» ساییلیر، آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشانلار ایسه یا قینانیر، یا دا سوسماغا مجبور ائدیلیر. حالبوکی دیل — ساده‌جه سؤز ییغینی دئییل؛ دیل اینسانین روحونون ائوی، اونون دونیانی نئجه گؤردویونون گوزگوسودور. نگوگی وا تیونگونون فیکرینجه، بیر خالقین دیلی هم اونون تاریخینی، هم مدنیتینی، هم ده اؤزونودرکینی (خودآگاهی) داشییان اساس دایاقلاردان بیریدیر. اگر دیلین الیندن آلینارسا، خالق اؤز کیملیگینی ده ایتیرر و باشقاسینین گؤزو ایله اؤزونه باخماغا مجبور اولار. بو باخیمدان، آنا دیلی یالنیز اونسیت واسیطه‌سی دئییل، هم ده اینسانین آزادلیغی‌نین، لیاقتی‌نین و معنوی بوتؤولویونون اساس سوتونودور.
دیل و کیملیک: آغلین سؤمورگه‌سی
نگوگی دئییر کی، سؤمورگه‌چیلیک اینسان‌لارا اؤز دیل‌لرینی اونوتدورماقلا اونلارین آغلینی اسیر آلیر. او یازیر کی، اوشاقلار مکتبده انگلیس دیلینده دانیشماغا مجبور ائدیلیردی، اؤز آنا دیل‌لرینده دانیشانلار ایسه بعضا فیزیکی جزالار آلیردی. اوشاقلار اؤز دیل‌لریندن اوتانماغا، اونو «دَیَرسیز» گؤرمه‌یه باشلاییردی. بو، اینسانین روحونا ایشله‌ین ان درین اسارتدیر.
اگر اؤز دیلیمیزده دوشونموروکسه، دانیشمیریقسا، یازا بیلمیریکسه، اؤز حئکایه‌میزی ده دانیشا بیلمیریک. باشقاسینین دیلی ایله اؤزوموزو ایفاده ائتمه‌یه چالیشارکن هم سؤزوموز، هم روحوموز یاریمچیق قالیر. بو، ساده‌جه آفریقادا دئییل، بیزیم آذربایجان تورکجه‌سینده ده باش وئریر. مکتبده فارس دیلی ایله مکمل دانیشا بیلمه‌ین اوشاقلار گئریده قالیر، اما اؤز آنا دیلینده‌کی زنگین سؤزلری ایله هئچ کیم ماراقلانمیر.
نگوگی گؤستریر کی، دیلین سؤمورگه‌چیلیگی توپلومون ایچینده صونعی بیر هیرارشی یارادیر: کیم رسمی دیلی یاخشی بیلیرسه، او، یاخشی ایش تاپیر، اونیوئرسیته‌یه گیریر، داها حؤرمتلی ساییلیر. کیم اؤز دیلینه باغلی قالیرسا، کناردا قالیر. بو، سوسیال برابرسیزلیگی داها دا درینلشدیریر. ایراندا دا بونا شاهیدیک: آذربایجان تورکجه‌سینی یاخشی بیلمک اینسانا رسمی ایشده قاپی آچمیر، اما فارس دیلینده دانیشانلار داها آسان ایرلیله‌ییر. بو، دیلین نئجه گوج واسیطه‌سینه چئوریلدیگینی گؤستریر.
ادبیاتین گوجو و یازیچی‌نین مسئولیتی
نگوگی اؤزو اوّل‌لر روما‌ن‌لارینی انگلیس دیلینده یازیردی. اما سونرادان باشا دوشدو کی، انگلیس دیلینده یازاندا اثرلری داها چوخ غرب اوخوجولارینا خیدمت ائدیر، اؤز خالقینا یوخ. او دئییر کی، یازیچی اؤز خالقی‌نین دیلینده یازمالیدیر کی، خالقی اونو اوخویا بیلسین، اؤز حئکایه‌سینی اؤز سؤزلری ایله ائشیتسین. اگر بیز حئکایه‌میزی باشقاسینین دیلی ایله دانیشیریقسا، باشقاسینین باخیش بوجاغی ایله دانیشماغا مجبور اولوروق. بو یاناشمانی او، «آغلین سؤمورگه‌دن آزاد ائدیلمه‌سی: آفریقا ادبیاتیندا دیلین سیاستی» کیتابیندا گئنیش شکیلده ایضاح ائدیر.
نگوگی «ادبیات خالقا چاتمالیدیر» دئییر. یازیچی‌نین بورجو خالقین سؤزونو، دردینی، سئوینجینی اؤز دیلینده دانیشماقدیر. اونون بو یاناشماسی آذربایجان تورکجه‌سینده یازان هر کس اوچون درسدیر. بیز اؤز حئکایه‌میزی، شعر و داستان‌لاریمیزی فارسجا دانیشماغا اؤیرشمیشیک. اما اؤز دیلیمیزده یازاندا خالقیمیزین روحونا یاخین اولوروق.
ادبیات تکجه سؤز اویونو دئییل؛ او هم ده مدنیتین آیناسیدیر. اگر بیز او آینانی باشقا بیر دیلین رنگینده توتوروقسا، اؤزوموزو ده، دردیمیزی ده تحریف ائدیریک. نگوگی دئییر کی، اؤز دیلینده یازماق خالقی ایله داها درین باغ قورماغا کؤمک ائدیر. بو، دیلین ساده‌جه اونسیت دئییل، هم ده مدنی مقاومت واسیطه‌سی اولدوغونو گؤستریر.
تحصیلده دیلین رولو
نگوگی کیتابیندا مکتبین گوجوندن چوخ دانیشیر. او دئییر کی، مکتب یالنیز بیلیک اؤیرتمیر، هم ده دَیَرلر تلقین ائدیر. اگر مکتبده اوشاق‌لارا دئییرلرسه کی، «سنین دیلین دیرسیزدیر»، بو، اوشاغین اؤزونه‌اینامینی سیندیریر. اونون اوچون آنا دیلی آرتیق سئوگی یوخ، اوتانج منبعی اولور.
بیزیم ده مکتب‌لرده فارس دیلینه حددن آرتیق اوستونلوک وئریلیر. آذربایجان تورکجه‌سی ایسه «ائو دیلی»، «قوهوم دیلی» کیمی گؤرونور. حالبوکی اؤز آنا دیلینده تحصیل آلماق اوشاغا اؤزونو گوجلو و حؤرمتلی حیس ائتدیریر. بو هم ده اینسانین اؤز خالقینا، اؤز کؤکونه باغلی قالماسینا شرایط یارادیر. نگوگی‌نین «آغلین سؤمورگه‌دن آزاد ائدیلمه‌سی: آفریقا ادبیاتیندا دیلین سیاستی» کیتابینداکی چاغیریشی دا بودور: مکتب‌لرده آنا دیلینه حؤرمت ائدیلمه‌لیدیر، چونکی مکتب یالنیز شاگیردین بئینینی دئییل، هم ده روحونو فورمالاشدیریر.
آغلین سؤمورگه‌دن آزاد ائدیلمه‌سی: بیزیم دردیمیز
نگوگی‌نین «آغلین سؤمورگه‌دن آزاد ائدیلمه‌سی: آفریقا ادبیاتیندا دیلین سیاستی» اثری هر کسه سسله‌نیر: اؤز دیلینه صاحیب چیخ، اؤز سؤزونو اؤز دیلینده دانیش. او دئییر کی، «اگر اؤز دیلینده دوشونمورسنسه، سن آرتیق باشقاسینین دونیاسیندا یاشاییر و باشقاسینین گؤزو ایله باخیرسان.» بو جمله بیزیم اوچون ده نه قدر دوغمادیر! بیز اؤز آنا دیلیمیزی ایتیرنده اؤز کیملیگیمیزی ده ایتیریریک.
او، آوروپا دیل‌لرینه نیفرت ائتمیر. عکسینه، اونلاری قاپی آچان کؤرپو کیمی گؤرور. اما دئییر کی، کؤرپو ائوین اؤزو دئییل. ائوین اؤزو — اینسانین آنا دیلیدیر. اگر ائویمیزی محکملندیرمک ایسته‌ییریکسه، ایلک آددیم دیلیمیزی قوروماق و اونا دَیَر وئرمکدیر.
بو گون ایران آذربایجانلی‌لاری اوچون ده اساس مسئله بودور: اؤز آنا دیلیمیزده یازماق، اوخوماق، اؤیرتمک، گونده‌لیک حیاتدا سؤزوموزه، دانیشیغیمیزی قوروماغا چالیشماق. اگر دیلیمیزه صاحیب چیخساق، کیملیگیمیزی، تاریخیمیزی، گله‌جه‌ییمیزی ده قورویاریق. عکس حالدا باشقاسینین دیلی ایله اؤزوموزو ایضاح ائتمه‌یه چالیشارکن هم سؤزوموز، هم روحوموز اسیر قالاجاق.
نگوگی وا تیونگونون اثری آفریقانین دردیندن دانیشسا دا، آذربایجانین دا دردینه ایشیق توتور. اگر سؤزوموزو قوروماق ایسته‌ییریکسه، ایلک آددیم اؤز دیلیمیزه صاحیب چیخماقدان کئچیر. چونکی اینسان اؤز سؤزونده، اؤز دیلینده آزاد اولور.
