گرچی بو بدبخت اؤزو علمه هوسکاردیر،
دینه ضرردیر، ضرر، اوخوتمورام، ال چکین.
م. ا. صابیر
شرقی آذربایجان ویلایتی‌نین تحصیل ایداره‌سی‌نین باش مودیری اسفندیار صادقی آنا دیلده تحصیل ایله باغلی وئردیگی آچیقلامادا بیلدیریب کی، تبریز اونیوئرسیته‌سینده آذربایجان تورکجه‌سی دیلی و ادبیاتی ایختیصاصی مؤوجوددور، لاکین بو ایختیصاصا یئترینجه ماراق یوخدور. اونون سؤزلرینه گؤره، بو سببدن آنا دیلی تدریسی مسئله‌سی اساساً شوعار سوییه‌سینده قالیر و هئچ کیم اؤولادینی گؤندریب تورک دیلی اوخوتدورماق ایسته‌میر.
صادقی همچینین پرئزیدئنت مسعود پزشکیانین آنا دیلینده تحصیلله باغلی وعدینه توخوناراق بیلدیریب کی، گله‌جکده بلکه تورکجه ده اینگیلیسجه کیمی بیر کیتاب فورماتیندا تدریس اولونسون، اما تورکجه عمومی تحصیل مومکون دئییل.
بو آچیقلامالار ایجتیماعی شبکه‌لرده گئنیش موذاکیره‌لره سبب اولوب و تنقید هدفینه چئوریلیب. جمعیتین موختلیف طبقه‌لریندن، خصوصیله ضیالی‌لار و میللی فعال‌لار طرفیندن صادقی‌نین چیخیشی تأسف و ناراحاتلیقلا قارشیلانیب.
اونیوئرسیته معلم‌لرینین موثبت موناسیبتی
صادقی‌نین ادعالارینا جاواب اولاراق تبریز اونیوئرسیته‌سی‌نین آذربایجان تورکجه‌سی دیلی و ادبیاتی بؤلمه‌سی‌نین مودیری محمدعلی موسی‌زاده بو آچیقلامالارین حقیقتی عکس ائتدیرمه‌دیگینی بیلدیریب. موسی‌زاده قئید ائدیب کی، آذربایجان تورکجه‌سی بؤلمه‌سی حاضیردا فعالیت گؤستریر و هر ایل اؤیرنجی قبول ائدیر.
او، همچینین ایش ایمکان‌لاری مسئله‌سینه ده توخوناراق علاوه ائدیب ایختیصاص سئچیمینه ماراغین فورمالاشماسیندا امک بازارینداکی وضعیتین بؤیوک رولو وار. اگر ماذون‌لار اوچون ایش ایمکان‌لاری یارادیلماسا، طبیعی کی، بو ساحه‌یه ماراق دا آزالاجاقدیر دئییب. بو فیکیر، دیلین تکجه مدنی یوخ، هم ده ایجتیماعی و ایقتیصادی سیستئمله سیخ باغلی اولدوغونو گؤستریر.
اوخو آما اورتادا بیر ایش یوخدور
صادقی‌نین ایجتماعی علم‌لردن ماذون اولدوغو دئییلیر. لاکین اونون چیخیشیندا نه ایجتیماعی علم‌لرین، نه ده تحصیل سیستئمی‌نین اساس پرینسیپ‌لرینین ایزینه راست گلمک اولور. ایجتیماعی علم‌لرین ان فوندامئنتال آنلاییش‌لاریندان بیری اولان ایجتیماعی سیستئم‌لرین قارشیلیقلی آسیلیلیغی آنلاییشی بئله نظره آلینماییب.
دیل تحصیلی جمعیتین دیگر ساحه‌لریندن موستقیل مؤوجود اولا بیلمز. اینسان‌لار تکجه «سئوگی» ایله دئییل، هم ده «رئاللیق»-لا سئچیم ائدیرلر. فیزیک، طبب، حقوق و دیگر ساحه‌لرده تحصیله ماراق دا اساساً ایش ایمکان‌لاری ایله فورمالاشیر. دیل ساحه‌سینده ده بو بئله‌دیر. اگر دیل ایختیصاصی اوزره تحصیل آلانلار اوچون ایش پئرسپئکتیولری یارادیلماسا، طبیعی کی، والیدین‌لر ده اؤولادلارینی بو ساحه‌یه یؤنلندیرمک ایستمزلر.
دونیادان نومونه‌لر
اصلینده، آنا دیلینده تحصیل طلبی‌نین موذاکیره‌یه آچیلماسی بئله بیر دؤنمده آرتیق واخت ایتکیسی‌دیر، چونکی بو مسئله دونیانین اکثر بؤلگه‌لرینده چوخدان حل اولونموش، حقوقی و نهادی چرچیوه‌یه سالینمیشدیر. بوگون افغانیستان کیمی محافظه‌کار و سیاسی باخیمدان ثابت اولمایان اؤلکه‌لرده بئله نئچه دیلده تحصیل ایمکان‌لاری تانینیر. غرب اؤلکه‌لرینده ایسه چوخ‌دیللی تحصیل آرتیق نورمایا چئوریلمیش، ائتنیک و دیل آزلیق‌لارینین حقوق‌لارینی قوروماق مقصدیله گئنیش تطبیق اولونان بیر مدل حالینی آلمیشدیر.
بئله بیر شرایط‌ده، ایجتیماعی علم‌لر ساحه‌سینده تحصیل آلدیغی ادعا ائدیلن و بؤلگه‌نین تحصیل مسئله‌لرینه سوروملو اولان بیر شخصین نه چوخ‌دیللی تحصیل مدل‌لریندن، نه ده بو مدل‌لرین ایجتیماعی ادغامدا و وطنداشلیق حقوق‌لارینین تامینینده‌کی رولوندان خبردار اولدوغو آیدین شکیلده گؤرونور. اونون چیخیش‌لاری گؤستریر کی، نه آنا دیلینده تحصیلین پئداقوژی و پسیخولوژی اهمیتینی آنلاییر، نه ده دیل مسئله‌سینین ایجتیماعی دیرلرله، کیملیکله و ایجتیماعی عدالتله علاقه‌سینی قاوراییر. بو ایسه یالنیز فردی بیر ساوادسیزلیق دئییل، عینی زاماندا دؤولتین مسئله‌نی نئجه غیرجدی و سیاسی ماراق‌لارلا ایداره ائتدیگینی اورتایا قویور.
تاریخی موباریزه و جمعیتین حاق طلبی
آنا دیلی تحصیلی مسئله‌سی آذربایجانین معاصر تاریخی ایله برابر آددیملایان بیر موباریزه مؤوضوعودور. ۱۳۲۴-جو ایلده آذربایجان تورکجه‌سینده یالنیز ادبیات دئییل، هم ده فیزیک، ریاضیات و دیگر علم‌لرین تدریسی مومکون اولدوغو ثبوت ائدیلیب. سونراکی ایل‌لرده میللی دؤولت ییخیلسا دا او ایدئیا هئچ واخت ییخیلمادی و آنا دیلینه اولان ماراق موختلیف فورمالاردا اؤزونو قورودو. گیزلی دفترلرده، شیفاهی ناغیل‌لاردا، آشیق‌لارین هاواسیندا، سورگون‌لرده و اورک‌لرده پهلوی ظلموندن قورونوب ساخلانیلدی.
ایسلام جمهوریتی دؤنه‌مینده ده آنا دیلی مسئله‌سی دایم گوندمده اولوب. غیررسمی تورک دیلی کورس‌لارینین تشکیلی، آذربایجان تورکجه‌سینده شعر و نثر اثرلرینین یازیلماسی بو ماراغین اساس تظاهر فورمالارینداندیر. عینی زاماندا، دیل طلبی ساده‌جه مدنیت ساحه‌سی ایله محدودلاشمامیش، فوتبال میدان‌لاریندان توتموش خیابان‌لارداکی اعتراض‌لارا قدر گئنیش ایجتیماعی سوییه‌ده سسلندیریلمیشدیر. ایل، حتی بعضا هر آی میللی فعال‌لار آنا دیلینده تحصیل طلبی ایله چیخیش ائتدیکلرینه گؤره حبس اولونور، ایشگنجه‌یه معروض قالیرلار. بو گون بیر ژورنالیست تحصیل مودیرینه آچیق شکیلده «نیه تورکجه تحصیل یوخدور؟» سوالینی وئریرسه، بو، ساده‌جه فردی ماراق دئییل – بو سوالین آرخاسیندا اون‌ایللیک‌لرین موجادیله‌سی و میلیون‌لارلا اینسانین حاقلی طلبی دایانیر. مودیرین سؤزونو ائتدیگی تبریز اونیوئرسیته‌سینده مؤوجود اولان تورکجه ایختیصاص بئله همین موباریزه‌نین محصولودور.
پزشکیان و گؤزلنتی‌لر
اصلینده بو کیمی چیخیش‌لار پزشکیان حکومتینه باغلی شخص‌لردن ایلک دئییل. داها اؤنجه ده ایران مجلیسینده دؤولت نماینده‌سی دؤولتین آنا دیلینده تحصیل مسئله‌سینه قارشی موناسیبتیندن آچیق شکیلده دانیشمیشدی. بو ایسه سوال دوغورور: پزشکیان حکومتی ده سلف‌لری کیمی بو مسئله اوزرینده اویون اوینایاجاق می؟
مسعود پزشکیان آذربایجان بؤلگه‌لرینده خالق طرفیندن بؤیوک دستک آلاراق پرئزیدئنت سئچیلیب. لاکین اگر اونون اطرافیندا اولان شخص‌لر بو کیمی مؤقع‌لرله چیخیش ائدرسه و او بونا رئاکسییا وئرمزسه، بو دستک سرعتله آزالا بیلر. چونکی آنا دیلی مسئله‌سی آرتیق نه‌اینکی بیر ایداره‌چی‌نین، حتی بیر پرئزیدئنتین بئله صلاحیتینی آشان گئنیش ایجتیماعی-سیاسی بیر طلباتدیر.
