بو مقاله نیکی لیسا کولی طرفیندن ۲۰۱۹-جی ایلین آوقوست آیی‌نین ۱-ده «ThoughtCo» سایتیندا درج ائدیلیب و «اتک‌یازی» ترجومه قروپو طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیلیب.
کولتور سوسیال حیاتین اساساً غیرمادی یؤن‌لرینین گئنیش و فرقلی توپلوسونا ایشاره ائد‌ن بیر تئرمیندیر. سوسیولوق‌لارین فیکرینجه، کولتور اینسان‌لارین اورتاق شکیلده پایلاشدیغی دَیَرلر، اینانج‌لار، دیل سیستئم‌لری، اونسیت و تجروبه‌لردن عبارتدیر. بو خصوصیت‌لر عینی زاماندا معین توپلومی و یا قروپو تانیتدیرماق اوچون ده ایستیفاده ائدیله بیلر. کولتور هم ده همین قروپ و یا توپلوم ایچینده مشترک مادی شئی‌‌لری ده احاطه ائدیر. کولتور توپلومین سوسیال قورولوشو و ایقتیصادی یؤن‌لریندن فرقلیدیر، لاکین اونلارلا باغلیدیر – هم اونلاری داواملی اولاراق معلوماتلاندیریر، هم ده اونلاردان معلومات آلیر.
سوسیولوق‌لار کولتورو نئجه تعریف ائدیرلر؟
کولتور سوسیولوگییانین ان واجیب قاورام‌لاریندان بیریدیر، چونکی سوسیولوق‌لار اونون سوسیال حیاتیمیزدا چوخ اهمیتلی رول اوینادیغینی قبول ائدیرلر. کولتور سوسیال موناسیبت‌لری فورمالاشدیرماق، سوسیال نیظامی قوروماق و اونا میدان اوخوماق، دونیانی و ایچینده‌کی یئریمیزی نئجه آنلاملاندیردیغیمیزی معین ائتمک و توپلومدا‌کی گونده‌لیک حرکت‌لریمیزی و تجروبه‌لریمیزی فورمالاشدیرماق اوچون اؤنملیدیر. او، هم مادی، هم ده مادی اولمایان شئی‌لردن عبارتدیر.
قیساجا دئسک سوسیولوق‌لار کولتورین مادی اولمایان طرف‌لرینی، بیر قروپ اینسان طرفیندن اورتاق شکیلده پایلاشیلان دَیَرلر و اینانج‌لار، دیل، اونسیت و تجروبه‌لر کیمی تعریف ائدیرلر. بو کاتئقورییالاری گئنیشلندیرسک، کولتور بیلیک‌لریمیزدن، ساغلام دوشونجه‌میزدن، فرضیه‌لریمیز و گؤزلنتی‌لریمیزدن عبارتدیر. بو هم ده توپلومو ایداره ائد‌ن قایدالار، نورمالار، قانون‌لار و اخلاق پرنسیپ‌لری؛ ایستیفاده ائتدیگیمیز سؤزلر، ائله‌جه ده اونلاری نئجه دانیشدیغیمیز و یازدیغیمیز (سوسیولوق‌لارین «دیسکورس» آدلاندیردیقلاری شئی)؛ و معنا، ایدئیا و قاورام‌لاری ایفاده ائتمک اوچون ایستیفاده ائتدیگیمیز سیموول‌لاردیر (مثلاً، یول نیشان‌لاری و ایموجی‌لر کیمی). کولتور هم ده بیزیم نه ائتدیگیمیز، نئجه داوراندیغیمیز و چیخیش ائتدیگیمیزدیر (مثلاً، تئاتر و رقص). نئجه یئریدیگیمیز، اوتوردوغوموز، بدنیمیزی داشیدیغیمیز و باشقالاری ایله نئجه قارشیلیقلی علاقه قوردوغوموز حاقیندا معلومات وئریر؛ مکاندان، زاماندان و مخاطبدن آسیلی اولاراق نئجه داورانیریق؛ و دیگرلری آراسیندا عیرق، صینیف، جینس و جینسیت کیملیک‌لرینی نئجه ایفاده ائتدیکلری احاطه ائدیر. کولتور همچینین دینی مراسیم‌لر، دونیوی بایرام‌لارین قئید ائدیلمه‌سی و ایدمان تدبیرلرده ایشتیراک کیمی ایشتیراک ائتدیگیمیز کوللئکتیو تجروبه‌لری ده احاطه ائدیر.
مادی کولتور اینسان‌لارین حاضیرلادیغی و ایستیفاده ائتدیگی شئی‌لردن عبارتدیر. کولتورون بو آسپئکتینه بینالاردان، تکنولوژی قورغولاردان و گئییم‌لردن توتموش فیلمه، موسیقییه، ادبیاتا، اینجه‌صعنته و باشقالارینا قدر چوخ موختلیف شئی‌لر داخیلدیر. مادی کولتورین آسپئکت‌لرینه داها چوخ کولتور محصول‌لاری دئییلیر.
سوسیولوق‌لار کولتورین مادی و مادی اولمایان ایکی طرفینی بیر-بیری ایله سیخ باغلی وضعیتده گؤرورلر. مادی کولتور، کولتورین مادی اولمایان طرف‌لریندن یارانیر و اونلار طرفیندن فورمالاشیر. باشقا سؤزله، دَیَر وئردیگیمیز، ایناندیغیمیز و بیلدیگیمیز شئی‌لر (و گونده‌لیک حیاتدا بیرلیکده ائتدیکلریمیز) گؤردویوموز ایش‌لره تأثیر گؤستریر. اما مادی و مادی اولمایان کولتور آراسیندا بیرطرفلی موناسیبت یوخدور. مادی کولتور کولتورین مادی اولمایان طرف‌لرینه ده تأثیر ائده بیلر. مثلاً، گوجلو بیر سندلی فیلم (مادی کولتورین بیر آسپئکتی) اینسان‌لارین موناسیبتینی و اینانج‌لارینی (یعنی، مادی اولمایان کولتور) دییشه بیلر. محض بونا گؤره ده کولتور محصول‌لاری (قاباقجادان وار اولان) نومونه‌لره عمل ائتمه‌یه مئییللیدیر. مثلاً، موسیقی، فیلم، تلویزیون و اینجه‌صنعت باخیمیندان داها اوّل یارانانلار، بونلارلا قارشیلیقلی علاقه‌یه گیرن شخص‌لرین دَیَرلرینه، اینانج‌لارینا و گؤزلنتی‌لرینه تأثیر ائدیر، بو دا اؤز نؤوبه‌سینده یئنی کولتور محصول‌لارینین یارادیلماسینا تأثیر گؤستریر.
نییه کولتور سوسیولوق‌لار اوچون اؤنملیدیر؟
کولتور سوسیولوق‌لار اوچون اؤنملیدیر، چونکی او سوسیال نیظامین ایستئحصالیندا مهم و آنلاملی رول اویناییر. سوسیال نیظام توپلومون قایدا و نورمالار اوزَرینده کوللئکتیو موقاویله اساسیندا توپلومین ثابیتلیگینی ایفاده ائدیر. بو نورمالار بیزه امکداشلیق ائتمه‌یه، توپلوم کیمی فعالیت گؤسترمه‌یه و بیرلیکده (ایده‌آل اولاراق) صولح و هارمونی ایچینده یاشاماغا ایمکان وئریر. سوسیولوق‌لار اوچون سوسیال نیظامین هم یاخشی، هم ده پیس طرف‌لری وار.
کؤک‌لری کلاسیک فرانسیز سوسیولوقو امیل دورکهیم-ین نظرییه‌سینده اولان کولتورون هم مادی، هم ده مادی اولمایان آسپئکت‌لری، توپلومو بیر آرادا توتماسی باخیمیندان دَیَرلیدیر. اورتاق پایلاشدیغیمیز دَیَرلر، اینانج‌لار، اخلاق، اونسیت و تجروبه‌لر بیزه اورتاق بیر مقصد حیسی و دَیَرلی کوللئکتیو شخصیت وئریر. دورکهیم اؤز آراشدیرماسی ایله اورتایا قویدو کی، اینسان‌لار ریتوال‌لاردا ایشتیراک ائتمک اوچون بیر آرایا گلدیکلری زامان اورتاق کولتورو بیر داها تصدیقله‌ییرلر و بونونلا دا اونلاری بیر-بیرینه باغلایان سوسیال علاقه‌لری گوجلندیریرلر. بو گون سوسیولوق‌لار بو اؤنملی سوسیال فئنومئنی تکجه بعضی توی‌لار و هندوستانین هولی فئستیوالی کیمی دینی آیین و مراسیم‌لرده دئییل، هم ده مثلاً اورتا مکتب رقص‌لری و تلویزیوندا یاییملانان ایدمان تدبیرلری کیمی دونیوی آیین‌لرده ده حیاتا کئچیریلدیگینی گؤروروک.
مشهور پروس سوسیال نظریه‌چیسی و فعالی کارل مارکس سوسیال علم‌لرده کولتوره تنقیدی یاناشمانین اساسینی قویدو. مارکسین فیکرینجه، مادی اولمایان کولتور ساحه‌سینده بیر آزلیق چوخلوق اوزَرینده عدالتسیز حاکمیتی قورویا بیلیر. مارکسا گؤره اساس دیرلره، نورمالارا و اینانج‌لارا باغلیلیق، اینسان‌لارین اؤز ماراق‌لارینا اویغون اولمایان، عکسینه گوجلو آزلیغین خئیرینه اولان غیر برابر سوسیال سیستئم‌لره سرمایه قویمالارینی تامین ائدیر. بو گون سوسیولوق‌لار مارکسین نظریه‌سینی کاپیتالیست توپلوم‌لاردا‌کی اینسان‌لارین اکثریتی‌نین اوغورون زحمت و فداکارلیقدان گلدیگینه ایناندیقلاری شکیلده گؤرورلر. هر کس بو ایش‌لری گؤرسه، یاخشی یاشایا بیلر – باخمایاراق کی، یاشاییش مینیمومونو اؤد‌ه‌ین بیر ایش تاپماق دا گئتدیکجه چتینله‌شیر.
هر ایکی نظرییه‌چی کولتورون توپلومدا اوینادیغی رول حاقیندا حاقلی ایدی، لاکین هئچ بیری تک باشینا حاقلی دئییلدی. کولتور ظلم و حؤکمرانلیق اوچون بیر قوه اولا بیلر، آنجاق یارادیجیلیق، مقاومت و آزادلیق اوچون ده بیر گوج کیمی اولا بیلر. او هم ده اینسانین سوسیال حیاتی‌نین و سوسیال تشکیلاتی‌نین چوخ اؤنملی آسپئکتیدیر. اونسوز نه موناسیبت‌لریمیز، نه ده توپلوموموز اولاردی.
