اوشاق ائولیلییی یایغین اولان بیر مسئله‌‌دیر. اوشاق ائولیلییی هم اینسان حاقلاری، هم ده اوشاق حاقلارینا گؤره ناراحات ائدیجیدیر. اوشاق ائولیلییی ایراندا دا بیلینن بیر مسئله‌‌دیر. لاکین ایران حؤکومتی بو ائولیلییی بیر پروبلئم کیمی گؤرمور. اوشاق ائولیلییی‌نین معین ندنلری و اولومسوز نتیجه‌لری وار. بو سببدن دونیادا بو ائولیلیک نوع‌نون قارشیسینین آلینماسی موذاکیره ائدیلیر. آذربایجان استانلاری دا بو پوربلئم ایله اوزله‌شیر.
اوشاق ائولیلییی نه دیر؟
اوشاق ائو‌لیلیکلری بوتون دونیادا هله ده یایغین بیر مسئله‌‌دیر. یونیسفه گؤره، اوشاق ائو‌لیلیکلری، ۱۸ یاشین آلتینداکی اوشاقلارین، یاشیدلاریندان داها بؤیوک بیری ایله ائولیلییی‌دیر. بو ائولیلیکلرین اکثريتی قیز اوشاقلاری ایله باش وئریر و بونون اوشاقلارین فیزیکی، ذهنی و حیسی گلیشمه‌سینه ضرر وئرمه پوتئنسیالی یوکسکدیر.
یونیسف‌ین وئردییی معلوماتا گؤره، گونوموزده دونیا اوزره ۶۵۰ میلیون قادین، اوشاق اولاراق ائولندیریلیر. بو رقم، هر ایل ۱۲ میلیوندان چوخ قیز اوشاغی‌نین اوشاق ائو‌لیلیکلری واسطه‌‌‌سی ایله ائولندیریلمه‌سی ایله آرتماقدادیر. اوشاق ائولیلییی خوصوصیله آسیا و آفریکا قاره‌لرینده یایغیندیر. بو بؤلگه‌لرده یاشایان اوشاقلارین یوزده ۳۰-و ۱۸ یاشینا چاتمادان ائولنمک مجبوریتینده قالیر.
اوشاق ائولیلییی ان چوخ نیجر، مرکزی آفریقا جمهوریتی، گونئی سودان ، چاد، سومالی، بورکینافاسو، مالی، گامبیا، بنگلادش و هندده قئیده آلینیر. بو اؤلکه‌لرده‌کی اوشاقلارین بؤیوک بیر حیصه‌‌‌سی تئز یاشدا ائولنمک مجبوریتینده قالیرلار. بونونلا بیرلیکده، اوشاق ائو‌لیلیکلری گلیشمیش اؤلکه‌لرده ده مؤوجوددور و بو اؤلکه‌لرده، قانونی ائولیلیک یاشی‌نین آلتیندا اولان ائولیلیک سایی آرتماقدیر. اوشاق ائو‌لیلیکلری، اوشاقلارین حیاتلارینی ديیشدیرن دایمی فیزیکی، حیسی و پسیخولوژی ضررلره سبب اولور.
اوشاق ائولیلییی‌نین ندنلری
اوشاق ائولیلییی‌نین بیر چوخ فرقلی ندنی وار. اوشاق ائولیلییی‌نین یاییلما ندنلرینه مادی سیخینتیلاری، عایله تضییقینی، جینسيتدن قایناقلانان برابرسیزلیگی، مدنی فاکتورلاری، زوراکیلیغی، موحاریبه‌‌‌نی و طبیعی فلاکتلری گؤسترمک مومکوندور.
خوصوصیله یوخسول بؤلگه‌لرده اوشاق ائولیلییی چوخ یایغیندیر. عایله‌‌‌لر اوشاقلارینی عایله‌‌‌لری‌نین مادی دورومونو دوزلتمک اوچون تئز یاشدا ائولندیرمک مجبورییتینده قالیرلار. بعضی توپلوملاردا اوشاق ائولیلییی عایله‌‌‌نین بیر عضوونون شؤهرتینی آرتیرماق اوچون بیر یول اولاراق دا گؤرولور. آیریجا، عایله‌‌‌لر اوشاق ائولیلییی ایله عایله علاقه‌‌‌لری‌نین قورونماسینا و بیرگه یاشاماق مدنيتی‌نین داوام ائتدیریلمه‌سینه فایدالی اولاجاغینی اومید ائدیرلر. اوشاق ائو‌لیلیکلری‌نین اکثريتی قیز اوشاقلاری ایله باش وئریر. قیز اوشاقلارینا بیر چوخ توپلوملاردا آز قیمت وئریلمه‌سی، اوخوماغا ایمکان وئرمه‌مه‌لری، تحصیل حوقوقلاری‌نین محدودلاشدیریلماسی و ائو‌لیلیکلری‌نین تئز یاشدا حیاتا کئچیریلمه‌سی جینسی برابرسیزلیگین بیر نتیجه‌سیدیر. بعضی توپلوملاردا ایسه تئز یاشدا ائولنمک عنعنه‌‌وی بیر ریتوال کیمی قبول ائدیلیر و مدنی ديرلرین بیر حیصه‌‌‌سیدیر. همچینین، ائولیلیک یاشی‌نین آشاغی اولدوغو توپلوملاردا، سئوگی موناسیبتلری‌نین عایله‌‌‌نین راضیلیغی اولمادان کئچیریلمه‌سی قاداغاندیر و بو دا ائولیلیک یاشی‌نین آشاغی اولماسینا سبب اولا بیلر. زوراکیلیق، موحاریبه و طبیعی فلاکتلر اینسانلارین ائولریندن قاچمالارینا، عایله‌‌‌لرین آیریلماسینا و گنج قیزلارین تئز یاشدا ائولنمه‌لرینه سبب اولا بیلر. بو حالدا، عایله‌‌‌لر چوخ واخت اوشاقلارینی قوروماق اوچون اونلاری تئز یاشدا ائولندیرمک مجبورییتینده قالیرلار. بو سببلر، اوشاق ائو‌لیلیکلری‌نین هله ده بیر چوخ توپلوملاردا یاییلان بیر پروبلئمینه سبب اولور.
اوشاق ائولیلییی‌نین سونوجلاری
اوشاق ائولیلییی اوشاقلارین فیزیکی، پسیخولوژی و سوسیال ساغلاملیغینا ضرر وئره بیلر. اوشاق ائولیلییی‌نین اولومسوز نتیجه‌لرینی اساسا فیزیکی، پسیخولوژی و سوسیال نتیجه‌لر اولاراق سیرالاماق اولار.
اوشاق ائو‌لیلیکلری، خوصوصیله قیز اوشاقلاری اوچون، فیزیکی ساغلاملیق پروبلئملرینه ندن اولور. تئز یاشدا حامیله قالما، آبورت ریسکی، دوغوم پروبلئملری و دیگر ساغلاملیق پروبلئملری‌نین ریسکی آرتیر. بوندان باشقا، اوشاق ائو‌لیلیکلری جینسی یول ایله اؤتورولن خسته‌لیکلره یول آچما ریسکینی ده آرتیریر.
اوشاق ائو‌لیلیکلری، اوشاقلارین پسیخولوژی ساغلاملیغینا منفی تأثیر ائدر. اوشاقلار، یاشینا اویغون اولمایان مسئولیتلرله اوزله‌شیرلر و ائولی اولدوقلارینا گؤره اوشاق یاشلارینی یاشایا بیلمیرلر. بوندان باشقا، ایسته‌مه‌دیگی شخصله زورلا ائولندیریله‌رک دئپرئسییا و انتحار فیکیرلری کیمی پسیخولوژی پروبلئملر یاشاما ریسکی ده آرتیر.
اوشاق ائو‌لیلیکلری، اوشاقلارین سوسیال حیاتینا دا منفی تأثیر ائدیر. ائولیلییه گؤره اوشاقلار مکتبده‌کی تحصیللرینه داوام ائتمیرلر. بوندان باشقا، اونلارین ائو‌لیلیکلری عومومیلیکده منفی اولور و عائله آراسیندا گوج بالانسی یارانمیر. اوشاق ائو‌لیلیکلری قادینلارین آیری‌سئچکی‌لییه، عایله‌‌‌ایچی زوراکیلیغا، ایستیثمارا و کؤله‌لییه سبب اولور.
اوشاق ائو‌لیلیکلری، بیر چوخ جهتدن منفی نتیجه‌لر دوغورا بیلن جدی بیر پروبلئمدیر. فیزیکی، پسیخولوژی و سوسیال نتیجه‌لرینه گؤره اوشاق ائو‌لیلیکلری، اوشاقلارین گله‌جکلرینی بؤیوک اؤلچوده منفی شکیلده تأثیرله‌یه بیلر.
حقوقی چرچیوه و اولوسلارآراسی قانونلار
بیرلشمیش میلت‌لر تشکیلاتی‌نین اوشاق حاقلارینا دایر موقاویله‌سی، اوشاقلارین ائولنمه حقوقونو قوروماق لازیم اولدوغو وورغولاییر، عینی زاماندا اوشاقلارین قورونماسینی دا واجیب بیلیر. موقاویله، ۱۸ یاشدان کیچیک اولان بوتون اوشاقلارین ائولنمه‌سی‌نین قاداغان ائدیلدیگینی بیلدیریر.
دونیا مقیاسیندا، بیر چوخ اؤلکه، اوشاق ائو‌لیلیکلری ایله موباریزه آپارماق اوچون حقوقی قانونلار تصویب ائدیب. بعضی اؤلکه‌لر، اوشاقلارین ائولنمه‌سینه تامامیله قاداغا قویارکن، دیگرلری ایسه معین یاش محدودیتی قویوبلار.
لاکین، اوشاق ائو‌لیلیکلری قاداغا اولونسا دا، حوقوقی قانونلارین اجراسیندا پروبلئملر یارانا بیلیر و بو، اوشاق ائولیلییی‌نین داوام ائتمه‌سینه و ایستیثمار ائدیلمه‌سینه سبب اولور.
اولوسلارآراسی سويیه‌‌ده، بیرلشمیش میلت‌لر و دیگر تشکیلاتلار، اوشاق ائو‌لیلیکلری ایله موباریزه آپارماق اوچون معلومات کامپانییالاری حیاتا کئچیریرلر و اؤلکه‌لری حقوقی قانونلاری تصویب ائتمه‌یه تشویق ائدیرلر. بوندان باشقا، اولوسلارآراسی جمعيت، اوشاق ائو‌لیلیکلرینه قارشی موباریزه آپارماق اوچون تحصیل، ساغلاملیق خیدمتلری و دیگر دستک خیدمتلری تکلیف ائدیر.
ایراندا اوشاق ائولیلییی
ایران هله ده اوشاق ائولیلیی یایغین اولان اؤلکه‌لردندیر. ایرانداکی ائولیلیک یاشینا دایر قانونلار، اوشاقلارین ائولنمه‌سینه محدودیتلر گتیرسه ده هله بو پروبلئم ایراندا جدی بیر چتینلیک تؤره‌دن مسئله‌‌دیر. بو وضعيت داها چوخ ایرانین کند و محروم بؤلگه‌لرینده باش وئریر و بورادا دا قیز اوشاقلاری داها بؤیوک ریسک آلتیندادیرلار.
۱۳۱۳-جو ایلده، ان آشاغی قانونی ائولیلیک یاشی کیشیلر اوچون ۱۸ یاش و قیزلار اوچون ۱۵ یاش اولاراق تعیین ائدیلمیشدی. لاکین او ایل استثنالار دا وار ایدی و قیزلار ۱۳ یاشیندا، کیشیلر ایسه ۱۵ یاشیندا ائولنه بیلیردیلر.
سونراکی ایللرده، ائولیلیک یاشی بیر نئچه دفعه ديیشدی. مثلا، ۱۳۵۳-جو ایلده عایله قوروما قانونو قبول ائدیلدی و قانونی ائولیلیک یاشی قیزلار اوچون ۱۸ یاش، کیشیلر اوچون ایسه ۲۰ یاش اولاراق تعیین ائدیلدی. نتیجه‌ده، ۱۳۱۳-جو ایلدن بو یانا باش وئرن بیر چوخ ديیشیکلیکلرله، ۱۳۷۰-جی ایلده قبول ائدیلن مدنی قانونون ۱۴۰۱-جی ماده‌‌سینده بئله دئییلیر: “ائولیلیک موقاویله‌سی قیزلار ۱۳، کیشیلر ایسه ۱۵ یاشینی تاماملامادان، والیدئینین ایجازه‌سی ایله، اویغون محکمه قراری ایله نظره آلینماقلا باغلانا بیلر.” یعنی قیزلارین ائولنمه یاشی ۱۳ و کیشیلرین ائولنمه یاشی ۱۵ یاشیندادیر. همچینین ۱۳ یاشین آلتینداکی قیزلارین ائو‌لیلیکلری ایله باغلی جدی بیر پروبلئم، بو ائولیلیکلرین یا هئچ ثبت اولونماماسی و ثبت اولمالاری قانونی یاشا چاتدیقا قدر تاخیره سالینماسی یا دا بعضی نکاح مرکزلرینده قانونسوز شکیلده ثبت ائدیلمه‌سیدیر. بو قانونسوزلوق حاقیندا دا معین بیر آمار یوخدور.
ایران، گینه‌دن سونرا ائولیلیک یاشی‌نین ان آز اولدوغو ایکینجی اؤلکه‌دیر. گینه‌ده مینیموم ائولیلیک یاشی ۱۲-دیر. موزامبیک، ماداگاسکار، ونزوئلا و بولیوی کیمی دیگر اؤلکه‌لرده ده مینیموم ائولیلیک یاشی ۱۴-دور.
لاکین ایرانین دؤولت شخصلری، اوشاق ائولیلییینی اینکار ائدیرلر و۱۳ یاشین ائولیلیک اوچون اویغون بیر یاش اولدوغونو ادعا ائدیرلر. مثلا، ایران پارلامئنتی‌نین قانون و محکمه کومیته‌سی‌نین معاونی حسن نوروزی، ۹ آذر ۱۴۰۰-جو ایلده اوشاق ائولیلییی‌نین ساده‌جه ۹ و یا ۱۰ یاشینداکی اوشاقلارین ائولیلیک حاللارینا تطبیق ائدیلمه‌لی اولدوغونو، و ۱۳ یاشلی بیر قیزین آرتیق «اوشاق اولمادیغینی» دئییبدیر.
بو باخیمدان بیرلشمیش میللتلر اینسان حاقلاری اوزره ایران خوصوصی نوماینده‌‌سی جاوید رحمان، ۱۳۹۹-جو ایلده بیرلشمیش میللتلر اینسان حاقلاری شوراسینا تقدیم ائتدیگی بیر معروضه‌ده، ایرانین قادینلار و قیزلار اوزرینده‌کی داورانیشلاری، اوشاق ائولیلییی داخیل اولماقلا «تعجیلی رئفورملارین» ضروریلیگینی بیلدیردی.
ایرانین آمار مرکزی‌نین معلوماتلارینا گؤره، ۱۳۹۶-۱۴۰۰-جو ایللر آراسیندا، ۳۲۵۲۴ قیز اوشاغی ۱۵ یاشدان آشاغی یاشدا ائولنیبدیر. آیریجا نظره آلماق لازیمدیر کی، ایران آمار مرکزی‌نین معلوماتلاری چوخ دا شفاف دئییل و ۱۵-۱۸ یاش آرالیغینداکی نئچه اینسانین ائولندیگی دقیق معین اولونماییب. ایران آمار مرکزی‌نین معلوماتلارینا گؤره، ۱۵-۱۹ یاش آراسینداکی ۷۷۳۷۶۸ قیز ائولنیبدیر. آنجاق نئچه‌سی‌نین ۱۸ یاشین آلتیندا اولدوغو آچیق بیلدیریلمیر. بو مسئله‌‌ده هئچ بیر رسمی منبعده آمار یاییملانماییب.
آذربایجان استانلاری‌نین دورومو نئجه‌دیر؟
ایرانین عدليه ناظری‌نین معاونی ۱۳۹۸-جی ایلده دوغو آذربایجان استانیندا، اوشاق حقوقلاری کنوانسیونوندا موذاکیره و آراشدیریلماسی اوچون اوشاق ایشچی‌لیینین قارشیسینین آلینماسی، مجبوری اوشاق ایشچیلییی و تئز یاشدا ائولیلیک و یا اوشاق ائولیلییی کیمی اوچ چتین مسئله‌‌ده گلیشمه‌نین و بو پروبلئملرین قارشیسینین آلینماسینین واجیبلیگینی بیلدیرمیشدی. او هم ده دوغو آذربایجانین اوشاق ائو‌لیلیکلرینه گؤره اؤلکه‌ده ایکینجی یئرده اولدوغونو دا بیلدیرمیشدی. دوغو آذربایجانین سوسیال ایشلر معاونی عینی ایل ایچینده ۱۸ یاشین آلتینداکی قیزلارین ائولیلییی‌نین آرتدیغینی سؤیله‌دی. «۱۳۹۷ و ۱۳۹۸-جی ایللرده، ۱۸ یاشین آلتینداکی قیزلارین ائولیلییی ۴۲ % آرتیب” دئدی.
۱۳۹۸-جی ایلده اردایل استانی‌نین سوسیال رفاه قورومو طرفیندن آچیقلانان آمارلارا اساسا، استانداکی ائولیلیکلرین یوزده ۱۲-سی ۱۴ یاشدان آشاغی قیزلارلا اولوب و عمومی ائولیلیکلرین یوزده ۳۷-سی ۱۹ یاشین آلتیندا باش وئریب. بو وضعيت اردبیلین اوشاق ائولیلییی باخیمیندان قیرمیزی زونادا اولدوغونو گؤستریر.
زنجان استانداری‌سینین سوسیال و مدنی ایشلر مودیری ده ۱۳۹۹-جو ایلده زنجانین اوشاق ائولیلییینده اؤلکه‌ده‌کی ایلک ۵ استان آراسیندا اولدوغونو قئید ائتمیشدی.
لاکین باتی آذربایجان استانیندا رسمی بیر آمار اولمادیغیندان، اوشاق ائولیلییی ایله باغلی بیر بیلگی مؤوجود دئییل. یالنیزجا ۱۳۹۹-جو ایلده، باتی آذربایجانداکی خئییرخواهلیق مجمع‌سی، اورمیه شهرینده اولان اوشاق ائولیلییی‌نین ۱۰۰ فایزی‌نین بوشانما ایله نتیجه‌لندیگینی و اوشاق ائولیلییی پروبلئمی‌نین جدی اولدوغونو سؤیله‌میشدیر.
آمار مرکزی طرفیندن ۱۴۰۰-جی ایلده نشر ائدیلن آمارلارا گؤره، همدان استانی اوشاق ائولیلییی پروبلئمی‌نین یوکسک اولدوغو استانلار آراسیندادیر. وئریلن معلوماتلارا گؤره، همدان، اوشاق ائولیلییی سایی باخیمیندان اؤنجول اولان ۱۲ استان آراسیندادیر.
آمارلارا باخیلدیغیندا اوشاق ائولیلییی کیمی جدی پروبلئمین هله ده آذربایجان ایالتلرینده داوام ائدیگینی گؤرونور.
