انگلیسجه‌دن ترجمه: اتک‌یازی ترجمه قوروپو
اویون نظرییه‌سی اینسان‌لارین بیر-بیری ایله قارشیلیقلی علاقه‌سینی ایضاح ائتمه‌یه چالیشان سوسیال قارشیلیقلی علاقه نظرییه‌سیدیر. نظرییه‌نین آدیندان دا گؤروندویو کیمی، اویون نظرییه‌سی اینسان‌لارین قارشیلیقلی علاقه‌سینی بیر اویون کیمی گؤرور. «عقل اویون‌لاری» فیلمینده گؤسته‌ریلن ریاضیاتچی جان نش ریاضیاتچی جان فون نویمان ایله بیرلیکده اویون نظرییه‌سی‌نین ایختیراعچی‌لارینداندیرلار.
اویون نظرییه‌سی نئجه اینکیشاف ائتدیریلدی؟
اویون نظرییه‌سی اوّلجه ایقتیصادی و ریاضی نظرییه ایدی. بو نظرییه اینسان‌لارین قارشیلیقلی علاقه‌سی‌نین اویونلاردا اولدوغو کیمی استراتژی‌لر، غالیب‌لر- مغلوب‌لار، موکافات‌لار-جزالار، منفعت و خرج‌لردن عیبارت اولدوغونو اؤن گؤروردو. بو نظرییه، اوّلجه فیرمالارین، بازارلارین و ایستئهلاکچی‌لارین داورانیش‌لاری دا داخیل اولماقلا موختلیف ایقتیصادی داورانیش‌لاری باشا دوشمک اوچون حاضیرلانمیشدیر. اویون نظرییه‌سی‌نین ایستیفاده‌سی او واختدان سوسیال علم‌لرده گئنیشلندی و سیاسی، سوسیولوژیک و پسیخولوژیک داورانیش‌لارا دا تطبیق اولوندو.
اویون نظرییه‌سی ایلک دفعه اینسان جمعیت‌لرینین نئجه داوراندیغینی تصویر ائتمک و مدللشدیرمک اوچون ایستیفاده ائدیلمیشدیر. بعضی عالیم‌لر، اینجه‌له‌نن اویونا بنزر وضعیت‌لرله قارشیلاشدیقدا، فاکتیکی اینسان جمعیت‌لرینین نئجه داوراناجاغینی اؤن گؤره بیله‌جکلرینه اینانیرلار. اویون نظرییه‌سی‌نین بو خصوصی باخیشی تنقید ائدیلمیشدیر، چونکی اویون نظرییه‌چی‌لری طرفیندن ایر‌ه‌لی سورولن فرضییه‌لر تئز-تئز پوزولور. مثلاً، اونلار گومان ائدیرلر کی، اویونچولار همیشه غلبه‌لرینی بیرباشا آرتیرماق اوچون حرکت ائدیرلر، حالبوکی اصلینده بو همیشه دوغرو دئییل. فداکار و خئیرییه‌چی داورانیش بو مدل ایله اویغون گلمیر.
اویون نظرییه‌سی نومونه‌سی
بیز اویون نظرییه‌سی‌نین ساده بیر نومونه‌سی کیمی بیرینی گؤروشه دعوت ائتمکده و یا اویونا بنزر آسپئکت‌لرده قارشیلیقلی تأثیریندن ایستیفاده ائده بیله‌ریک. اگر کیمیسه گؤروشه دعوت ائدیرسینیزسه، احتیمال کی، مینیمال خرجله «قازانماق» (دیگر اینسانین سیزینله گؤروشمه‌یه راضی اولماسی) و «موکافات آلماق» (ایلنجه‌لی واخت کئچیرمک) اوچون بیر نوع ایستراتژینیز اولاجاق. (گؤروشده بؤیوک مبلغده پول خرجله‌مک ایسته‌میرسینیز و یا خوشاگلمز حادیثه یاشانماسینی ایسته‌میرسینیز).
اویونون ائلئمئنت‌لری
اویونون اوچ اساس ائلئمئنتی وار:
- اویونچولار
- هر بیر اویونچونون ایستراتژی‌لری
- بوتون اویونچولارین ایستراتژیک سئچیم‌لرینین هر بیر مومکون پروفیلی اوچون هر بیر اویونچونون تصووور ائتدیگی نتیجه‌لر (اؤد‌ه‌مه‌لر).
اویون نوع‌لری
اویون نظرییه‌سیندن ایستیفاده ائد‌ه‌رک اؤیره‌نیلن بیر نئچه فرقلی اویون نوعو وار:
- صیفیر نتیجه‌لی اویون: اویونچولارین ماراق‌لاری بیر-بیری ایله بیرباشا ضیددیّت تشکیل ائدیر. مثلاً، فوتبالدا بیر کوماندا قالیب گلیر، دیگر کوماندا اودوزور. اگر غالیبیت +۱، ایتکی ایسه -۱ -ه برابردیرسه، اونلارین جمعی صیفیردیر.
- صیفیر نتیجه‌لی اولمایان اویون: اویونچولارین ماراق‌لاری همیشه بیرباشا ضیددیّت تشکیل ائتمیر، بئله کی، هر ایکیسی‌نین قازانماسی اوچون ایمکان‌لار وار. مثلاً، هر ایکی اویونچو محکوم دیلئمماسی(محکوم ایکیله‌می)-ندا «اعتراف ائتمه» سئچیمینی ائتدیکده.
- سینکرون حرکت اویون‌لاری: اویونچولار عینی واختدا حرکت‌لری سئچیرلر. مثلاً، محبوس دیلئمماسیندا هر بیر اویونچو رقیبی‌نین همین آندا نه ائتدیگینی تخمین ائتمه‌لی، رقیبین ده عینی ایشی گؤردویونو قبول ائتمه‌لیدیر.
- آردیجیل حرکت اویون‌لاری: اویونچولار حرکت‌لرینی معین آردیجیللیقلا سئچیرلر. مثلاً، شاهماتدا و یا سؤودلشمه/دانیشیق وضعیت‌لرینده اویونچو ایندی هانسی حرکتی سئچه‌جه‌یینی بیلمک اوچون گله‌جه‌یی نظرده آلمالیدیر.
- بیر آتیشلی اویون‌لار: اویون یالنیز بیر دفعه باش وئریر. بورادا اویونچولارین بیر-بیرلری حاقیندا چوخ شئی بیلمه‌مه‌سی احتیمالی وار. مثلاً، تعطیلینیزده بیر گارسونا چای‌پولو وئرمک.
- تکرارلانان اویون‌لار: اویون عینی اویونچولارلا تکرارلانیر
محکوم دیلئمماسی
محکومون دیلئمماسی، سایسیز-حسابسیز فیلم‌لرده و پلیس تلویزیون شوولاریندا تصویر ائدیلمیش اویون نظرییه‌سینده اؤیره‌نیلن ان مشهور اویون‌لاردان بیریدیر. محکومون دیلئمماسی ایکی شخصین چوخ یاخشی راضیلاشدیق‌لاری گؤروندویو حالدا عینی فیکیرده اولا بیلمه‌یه‌جکلرینی گؤستریر. بو سئناریودا، جینایتین ایکی اورتاغی پولیس ایداره‌سینده آیری اوتاق‌لارا آیریلاراق اوخشار راضیلاشما الده ائدیلیر. اگر بیری شریکی‌نین علیهینه ایفاده وئرسه و دیگری سوسسا، خیانت ائد‌ن آزادلیغا چیخاجاق و شریک تام جزاسینی آلاجاق (مثلا: اون ایل). هر ایکیسی سوسارسا، هر ایکیسی قیسا موددته حبس جزاسی (مثلا: بیر ایل) چکه‌جکلر. هر بیری دیگری‌نین علیهینه ایفاده وئررسه، هر بیری اورتا آغیر جزا آلاجاق (مثلاً: اوچ ایل). هر بیر محبوس یا خیانت ائتمه‌یی، یا دا سوسماغی سئچمه‌لیدیر و هر بیرینین قراری دیگریندن گیزلیدیر. اویون نظرییه‌سینده اؤیره‌نیلن ان مشهور اویون‌لاردان بیری اولان محکوم دیلئمماسی، سایسیز-حسابسیز فیلم‌لرده و کریمینال تلویزیون شوولاریندا تصویر ائدیلمیشدیر.
محکوم دیلئمماسی سیاست علمیندن حقوقا، پسیخولوژییه، رئکلاما کیمی بیر چوخ باشقا سوسیال وضعیت‌لره ده تطبیق ائدیله بیلر. مثلاً، قادین‌لارین ماکیاژ ائتمه‌سی مسئله‌سینی گؤتورک. آمئریکادا هر گون قادین‌لارین بیر نئچه میلیون ساعتی جمعیت اوچون فایدالیلیغی شوبهه آلتیندا اولان فعالیت‌لره آیریلیر. قاباقجادان وار اولان بَزَک هر سحر هر قادینا اون بئش-اوتوز دقیقه واخت قازاندیراجاق. آنجاق هئچ کیم ماکیاژ ائتمه‌سیدی، هر هانسی بیر قادین نورمونو پوزاراق، قوصورلاری گیزلتمک و گؤزللیگینی آرتیرماق اوچون توش، انلیک و کانسیلر ایستیفاده ائد‌ه‌رک باشقالاری اوزَرینده اوستونلوک الده ائتمک اوچون بؤیوک بیر شانسی اولاردی. بؤیوک اؤلچوده بیر کوتله بزه‌ننده، صونعی قادین گؤزللیگی اورتالاماسی یوکسه‌لیر. ماکیاژدان ایستیفاده ائتمه‌مک گؤزللیگی صونعی شکیلده آرتیرماقدان ایمتیناع ائتمک دئمکدیر. بئله اولسا اورتالاما گؤزللیک وضعیتینه گؤره نیسبتا گؤزللیگی‌نیز آزالاجاق. بونا گؤره ده قادین‌لارین چوخو ماکیاژ ائدیر و نتیجه‌ده جمعیته فایدا وئریلمیر، اوسته‌لیک ده اینسان‌لار اوچون وضعیت ایده‌آل اولمور. لاکین هر بیر فردین (فردی قازانجینی دوشونه‌رک) راسیونال سئچیم‌لرینه اساسلانان بیر وضعیتله قارشیلاشیریق .
اویون نظرییه‌چی‌لری‌نین قبول ائتدیگی فرضییه‌لر
- قازانج معلوم و ثابتدیر.
- بوتون اویونچولار راسیونال داورانیرلار.
- اویونون قایدالاری هامییا معلومدور.
قایناق:
https://www.thoughtco.com/game-theory-3026626
