سانکی دری فیلمینده آذربایجان افسانه‌لریندن ایلهام آلینمیشدیر. آشیق عونصورونه ده اؤزل شکیلده یئر وئریلمیشدیر. سینمادا بو ائلئمانلاردان فایدالانماغا نئجه باخیرسینیز؟ و یا باشقا یوللا دئمک ایسته‌سم، بو ائلئمانلاردان هانسی شکلیلده ایستیفاده ائتمک فیلمین اوغورونا موثبت یا منفی تاثیر گؤستره بیلر؟
دئدیگینیز کیمی دری(پوست) فیلمی آذربایجان فولکلور ادبیاتیندان ایلهاملانمیش بیر سینما اثریدیر. آذربایجان ادبیاتی عین زاماندا مکتوب و شیفاهی ادبیاتدان یارانمیش بیر ادبیاتدیر. اگر ادبیاتیمیزی میللی و دینی قوللارینا(شاخه‌لرینه) بؤلسک، هر قولوندا یارانمیش هم مکتوب و هم شیفاهی حئکایه‌لر وار. بو باخیمدان دری فیلمی ادبیاتیمیزین هر ایکی قولونا نظر ائلییب و سناریوسونو بو اساسدا یارادیب. بو سناریودا دئمک اولار آذربایجانین خالق ایچینده یاشانان میللی حئکایه‌سی دینی بیر بئشیکده قول-قاناد وئریلیب. اونا گوره بو فیلم، بیر یاندان آذربایجان فولکلورو و بیر یاندان دا دینی عنعنه‌لره باغلی اولان بیر فیلمدیر. منجه بو ایکی قولو(فولکلور و دین) بیر-بیرینه هؤرمک صنعتکارلیق ایسته‌ییر اونو دا ارک قارداش‌لاری یئرینه گتیره بیلیبلر.
آذربایجان فولکلور ادبیاتی ایستر عشق داستانلاری اولسون، ایستر خالق داستانلاری، همیشه آشیقلار واسیطه‌سیله روایت اولونوب. بیلدیگینیز کیمی بیزیم خالق حئکایه‌لریمیزی آشیقلار اونجه شعر قالیبینه چئویریب(سناریوسونو یازیب) اوستونه موسیقی(ملودی) قوشوب، اؤزلرینه مخصوص اولان ایفا تکنیکلر ایله (اویونچولوق تکنیک‌لری) میللته سونوبلار. بو بیر روایت سیستمی کیمی بیزیم میللتین آراسیندا یئر آلیب(نهادینه اولوب).
بو مقدمه ایله دری فیلمی‌نین روایتینه یاناشماق اولار. نییه کی، آشیق کاراکتری بو حئکایه‌نی آنلادیر و شعر بو حئکایه‌نین ائستئتیک(زیبا شناسی) دیلی اولاراق روایتی قاباغا آپاریر. بونلار هامیسی منجه فیکیرلشمیش و اینجه‌لنمیش بیر فیکیردن قایناق آلیر. یقین کی، ارک قارداش‌لاری عاشیق روایت سیستئمینه تانیشلیقلاری وار و ذاتا بو سیستئمدن ده یارارلی شکیلده فایدالانیبلار. منجه بو فیلمین ائله روایت قالیبی آنجاق بیر آشیق کاراکتر ایله تاماملانا بیلردی، آما دئمه‌لی‌یم قدیم بیر حئکایه‌نی مدرن بیر سناریو فورموندا جانلاندیرماق سینما دونیاسیندا چتین ایشلردن بیریدیر. ارک قارداش‌لاری بونو بوتون ظرافتله ایشله ییبلر.
دری آذربایجان تورکجه‌سینده چکلیلمیش بیر فیلمدیر. سیزجه ایراندا آنادیلینده فیلم چکمه‌یین ایجتیماعی، سیاسی و اقتیصادی نتیجه‌لری نه‌لردیر؟
ایراندا تورک دیلینده سینما چوخدان وار بیلیرسیز. ایرانین تلویزیونو آذربایجان بؤلگه‌لرینه ذاتا تورک دیلینده سریاللار فیلملر و پروقرام‌لار حاضیرلاییردی. حتی بو داواملی اولاراق ائله ایندی ده وار و چوخ ساییدا دا فیلم چکیلیر. اما دری و بیر نئچه بارماق ساییسی قدر فیلملر وار دیالوق‌لاری تمیز و اصلاح اولونموش تورکجه‌ده یازیلمیش. یانی حئکایه تورکجه‌دیر عین حالدا دا دیالوق‌لار بو حئکایه‌یه گؤره یازیلمیش و داغدان-باغدان ساوادسیزجاسینا فیلمین ایچینه باسیلمامیشدیر. حتی بیلدیگینیز کیمی مرتضی سلمانی شاعیر و یازار اولاراق بو فیلمین بوتون سؤزلرین ویراییش ائله‌ییب. یعنی دری فیلمی دیل باخیمیندان ایران آذربایجانیندا قاباخدا گئدن فیلم‌لردن بیری ساییلیر.
تبریزده نئچه ایل بوندان قاباغا کیمی جیددی فیلم ایشله‌ینلر فیلم‌لری چوخ جیددی اولسون دئیه فیلملرینین دیالوق‌لارینی فارسجا یازاردیلار. ائله فارسجا دا ایجرا اولوناردی. یعنی فیلم فقط مکان اولاراق آذربایجاندا چکیلردی. هئچ نه‌یی آذربایجان فیلمینه بنزه‌مزدی. من ایندی هردن قاییدیب او زامان‌لارین فیلم‌لرینه باخاندا اؤز-اؤزومه اوتانیرام. هله بو فیلم‌لری یارادانلار اؤز زامانیندا نه ژئستلر و نه فخرلر ساتمالاقلاری بیر یانا قالسین. البته او زامان قایدا بئله ایدی. رژیسورلار او اورتامدا ائله تربیت اولموشدولار. اونلاری دا قینامیرام من….ایندی آما وضعیت دییشیب و نئچه تورکجه فیلم دونیا فستیواللاریندا یوکسک جایزه‌لر آلیبلار. ائله همین بو ارک قارداش‌لاری ” دری” فیلمیندن قاباق “حیوان” آدلی قیسا فیلم‌لری بیر چوخ فستیوال‌لاردا جایزه‌لر قازاندی. بو اثرلر ایران سینماسیندا تورکجه دیلینده اولان فیلم‌لره یئر آچیر. تهرانداکی حرفه‌ای سینما آدام‌لارینین دیققتلرینی چکیر. سیز ائله همین بو دری فیلمی‌نین تهیه‌کننده‌سینه باخساز بیلرسیز کی، ” مصباح” کیمی بیر آدام ارک قارداش‌لارینا گووه‌نیب و اونلارا تورک دیلینده تورک فرهنگینده اولان بیر اوزون‌متراژلی فیلمه پول وئریب. بو یعنی بؤیوک بیر ظفر… بؤیوک بیر قازانج… بو یعنی باشقا آذربایجانلی رژیسورلارا یول آچماق… بو یولون سناریوسون بیری بیلسه طبیعی کی، ایجتیماعی و اقتصادی و حتی سیاسی نتیجه‌لرین ده تحلیل ائده بیلر.
بس، آذربایجانلی مسئوللار بو کیمی آددیم‌لارا نئجه یاناشیر؟
آذربایجانلی مسئوللار ذاتا آذربایجان سینماسینا ده‌یر وئرمیرلر. رژیسورلارین بیری دئمیشکن اونلار رژیسورلارین اؤز جیبلریندن قازاندیغی فخری مصادره ائتمه‌یه چالیشیرلار. حالبوکی، بیر قیران بو فیلم‌لرین یارانماسیندا یاردیم‌لاری توخونمور. هئچ هله بعضن ده ایشلرینین قاباغینا داش دیغیرلادیرلار.
دؤولت آدام‌لاری تورکجه سینمایا مشروعیت وئرمیر. اونسوز دا تورکجه اولان ادبیاتی شیفاهی دانیشیق حددینده ساخلاماق ایسته‌ییرلر. دیل مساله‌سینه بو قدر خور باخان ائله فیلمه ده خوش باخیشی اولمایاجاق. تورکجه سینما میللتین اؤزو ایچیندن قایناییب. مسئوللار ساده‌جه مصادره ائتمه‌یی فیکیرله‌شیرلر. ائله همین بو ارک قارداش‌لارین باشاری تاریخچه‌سی هر شئیی عیان ائله‌ییر.
غیرفارس دیللی سینمایا قارشی بعضن بیر سیرا قروپ‌لارین غضبینی گؤرمک ده چتین دئییل. سیزین شخصی موشاهیده‌لرینیزه گؤره، ایراندا اینسان‌لار فارس‌دیللی اولمایان سینمایا نئجه باخیرلار؟
ائله همین بو دری فیلمی‌نین فارس دیللی فیلم‌لرله قیاسدا، اکران سانسلارینین ساییسینا باخاندا بیر سیرا قروپ‌لارین غضبینی گؤرمک اولور. دری فیلمی بو آز سانسلارا باخمایاراق چوخ یاخشی تاماشاچی ساییسینا صاحیب اولموشدور. منجه غیرفارس دیللی اولان سینمایا هله اینانمیرلار و پتانسیل‌لرینی تانیمیرلار، اما دری فیلمی‌نین مخاطب ساییسی بو عیاری اله وئره‌جک.
سیزجه ایراندا غیرفارس دیللرده یارانمیش بو سینما داواملی اولاجاق‌می؟ میثال اوچون، آذربایجان مستقل سینماسیندان دانیشساق، ارک قارداش‌لاری و یا دیگر رئژیسورلاردان گله‌جک فیلم‌لرینی ده آنادیلینده چکمه‌لرینی گؤزله‌‌یه بیلریکمی؟
منجه البته کی، غیرفارس دیللرده یارانمیش سینما داوام ائله‌یه‌جک، آما اساس اؤنملی اولان ایرانداکی ائتنیک‌لر اؤزلرینه و فرهنگلرینه عایید اولان سینمانی تاپمالیدیرلار. دئمک ایسته‌دیگیم بودور کی، ایرانداکی فارس اولمایان ائتنیک‌لر اؤز فرهنگلرینه مخصوص اولان حئکایه‌لری تاپیب و او اساسدا سینمالارینی قورمالیدیرلار. یوخسا، تهران سینماسینا بنزر اما دیلی غیرفارس اولماغین هئچ ده‌یری یوخدور منجه. مستقل سینما دئدیگیمیز دیلین کناریندا فرهنگ و فرهنگه عایید حئکایه‌نی ده یاشاتمالیدیر، یوخسا دیل اساس قایغی دئییل.
یئنیجه آیاق توتموش مستقل آذربایجان سینماسینین، قونشو تورک‌دیللی اؤلکه‌لرین سینمالاری ایله علاقه‌لری وارمی؟ باشقا سؤزله، قونشو اؤلکه‌لرین آذربایجان سینماسیندا تاثیری حاقدا نه دوشونورسونوز؟
آذربایجان مستقل سینماسینا گؤره باشقا بیر فرصتده دانیشمالییق. نییه کی، اوزون بیر صوحبت‌دیر. آما قیساجا دئسک مستقل آذربایجان سینماسی هله دوغولماییب. چونکی، آذربایجاندا یارانان فیلملر ایران سینماسینین چرچئوه‌سینده یارانیب. او اؤزللیک‌لره صاحیبدیر. آذربایجان دا بو چرچیوه‌ده یاشاییر. مساله‌لری نه قدر فرقلی اولسا دا، رژیسورلارین دغدغه‌سی باشقادی. ایران سینماسیندا طرح اولونان سوال‌لارین جینسی فرقلیدیر. یارانان تصویرلرین فضاسی هله تهران‌دا یارانمیش فضالارین اساسیندا تصویره چکیلیر. حئکایه‌لریمیزین ایچینده‌کی فضا هله تهران یازارلاری و رژیسورلاری‌نین هاواسیندادیر و بیز هله فیلم‌لریمیزده اؤز هاوامیزی و فضامیزی تاپا بیلمه‌میشیک و منجه بو آغیر یوک رومان و حئکایه یازارلاریمیزین بوینونا دوشور.
من بو وضعیتده باشقا اؤلکه‌لرین تاثیرینی فیلم‌لریمیزده تاپا بیلمیرم. اولا بیلسین هردن بیر رژیسور قونشو اؤلکه‌نین رژیسورونا وورغون اولدوغو اوچون فیلملرینین بیر نئچه حیصه‌سی اونا بنزه‌سین، آما مساله اولاراق بیزیم قونشو اؤلکه‌لریمیزله مسافه‌میز هله چوخدور.
ایندی بیر چوخ ساحه‌ده مرکزین تک‌سسلیلیگی سورغولانیر. گؤرونن سینمادا دا بو اینحیصار سینیر. سیزجه مرکز سینماسی قارشیسیندا آذربایجان سینماسی آلتئرناتیو سسدیرمی؟ بئله بیر آلتئرناتیوی سس اوچون آذربایجان صنعتچی و رئژیسورلارینین تئوریک و پراکتیک ایمکان‌لار واردیرمی؟
یقین کی بیر آلترناتیو سس اولا بیلمز. چونکی، نئچه ایللردی قدرت مرکزدن تعریف اولونوب و ایندی ده ذاتا مرکزدن تعریفله‌نیر. آما دوغرودور، ایران سینماسی تک‌سسلی‌لیکدن چیخیر. هله‌لیک، دونیا فستیواللاریندا تورک و کورد دیللی سینما پارلاییر. ایران سینماسی آدینا سسلندیگینه باخمایاراق، هر حالدا، فارس اولمایان ائتنیک‌لرین آیاغا قالخماسی سینما ساحه‌سینه دونیا سینماچیلارینین گؤزوندن قاچار دئییل. بو گؤرونور. ایران آذربایجانینداکی سینما تجربی و غیر آکادمیک بیر سینمادیر. داها دوغروسو غریزی بیر سینمادیر. سینمانین عؤمروندن بو قدر ایل کئچیر، هله بیزیم گله‌جک نسیل‌لری اوردا تربیت ائتمک اوچون آکادمیک بیر مکانیمیز یوخدور. سینما دانشگاهیمیز یوخدور و بو گولمه‌لی بیر مساله‌دیر.
شهزاد بی، اتک‌یازی‌نین سواللارینا واخت آییردیغینیز اوچون تشکور ائدیرم.
چوخ ساغ اولون. من سوال‌لارا گؤره تشکور ائدیرم.
