دونیا ایشچی گونو هر ایل ایشچی‌لرین کئچمیشده‌کی فعالیت‌لری خاطیره‌سینه حصر ائدیلن گوندور. اصلینده ایل‌لر قاباق بو گون ایشچی‌لرین قانی ایله دونیا یادداشینا مؤهورلنسه ده حاضیردا بیر چوخ اؤلکه‌ده بایرام گونو کیمی قئید ائدیلیر.
هر ایل ۱ مای تاریخی فرقلی اؤلکه‌لرده ایشچی‌لرین کوتله‌وی اعتصاب‌لاری، آکسییالار و شنلیک‌لر کیمی موختلیف شکیلده مراسیم‌لرله قئید ائدیلیر. بو گون هم ده ایشچی سئندیکالارینین و بیرلیک‌لرینین ایشچی حقوق‌لارینین مودافیعه‌سی یولوندا اؤنملی حساب ائتدیکلری گوندور.
دونیا ایشچی گونو اصلینده ۱ مای ۱۸۸۶-جی ایلده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده گئرچکله‌شن ایشچی آکسییالاری‌نین و اعتصاب‌لارینین خاطیره‌سینه حصر ائدیلیب. او ایل آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری ایشچی‌لری ایش ساعات‌لارینی ۸ ساعاتا ائندیرمک اوچون گئنیش میقیاسدا اعتصاب‌لار و آکسییالار گئرچکلشدیریبلر. لاکین نتیجه‌سی آجی اولوب و بیر نئچه ایشچی پولیس گوج‌لری طرفیندن گولله‌له‌نه‌رک اؤلدورولوب.
۱ مای ایرانین رسمی تقویمینده ده ایشچی گونو کیمی قئید ائدیلیب. لاکین بو ایشچی حقوق‌لارینین قورونماسینا سبب اولماییب. گونئی آذربایجاندا کئچن ۳ آی عرضینده ان آزی ۵ بؤیوک ایشچی اعتصابی کئچیریلیب. الده اولان معلوماتا اساساً کئچیریلن اعتصاب‌لارین هئچ بیری تام شکیلده اوغورلو اولماییب.
ایراندا ایشچی حقوقونون مودافیعه‌چیسی کیمی تانینان «خانه کارگر» (ایشچی ائوی) قورومو اصلینده رسمی قورومدور. لاکین بعضی‌لری بو قورومون دا دؤولتین الینده اولدوغونو دئیه‌رک اونون مؤقعی‌نین چوخ دا اؤنملی اولمادیغینی وورغولاییرلار.
تاریخ
غربده صنایع اینقیلابیندان سونرا بؤیوک میقیاسدا اقتصادی اینکیشاف باش وئردی. تئکنولوژیک گلیشمه‌لر نتیجه‌سینده ایستئحصال سیستئم‌لری دییشدی و بو یئنی دؤورون باشلانماسی دئمک ایدی. صنایع اینقیلابیندان سونرا آرتیق بؤیوک زاوودلار و فابریکالار تیکیلیب و ایستئحصال ائدیلن محصول‌لاردا جیدّی میقیاسدا آرتیم باش وئریب. لاکین بونون دیگر یانی ایسه بؤیوک ایشچی کوتله‌سی‌نین یارانماسی و اونلارین آغیر شرط‌لر آلتیندا چالیشمالاری دئمک ایدی. بو داها سونرالار ایشچی‌لر حرکاتینی یاراداجاق و دونیا سوییه‌سینده اؤنملی دییشیکلیک‌لره سبب اولاجاقدی.
کاپیتالیست سیستئمی‌نین یارانماسی فردی آزادلیق‌لاری دا اؤزویله گتیرمیشدی. لاکین عینی حالدا بورژووالارین ایشچی‌لرینی چتین ایش دوروم‌لاریندا ایشلتمه‌سینی ده آسانلاشدیرمیشدی. آوروپا و آمئریکا اؤلکه‌لرینده گئنیشله‌ین بو سیستئمله برابر ایشچی‌لرین اعتراض‌لاری دا جوجرمکده ایدی.
اساس مسئله‌لردن بیری ده ایش ساعاتی ایدی. ۱۸۸۰ ایل‌لرینده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده ایشچی‌لرین ان اؤنملی طلب‌لری همین مسئله ایدی. اونلار ایش ساعاتی‌نین قانونلاشماسی و آزالماسینی طلب ائدیردیلر. ایستک‌لری نتیجه‌سینده بئله بیر لاییحه‌نین حیاتا کئچیریله‌جه‌یی پلانلاشدیریلمیشدی. لاکین وئریلن وعد یئرینه یئتیریلمه‌دیگی اوچون ۱ مای ۱۹۸۶-جی ایلده گئنیش آکسییا کئچیریله‌جه‌یی پلانلاشدیریلیب.
همین گونده شیکاگو کیمی بیر نئچه شهرده اون‌مین‌لرجه اینسان آکسییادا ایشتیراک ائدیب. پولیس گوج‌لری ده بو آکسییایا موداخیله ائدیب. اعتراض‌لارین ۴-جو گونونده شیکاگو شهرینده منبعی بیلینمه‌ین بیر پارتلاییش باش وئریب. آنی پارتلاییش نتیجه‌سینده پولیس گوج‌لری آتش آچماغا باشلاییبلار و بیر نئچه ایشچی اوردا جان وئریب. چوخ سایدا یارالانان‌لار دا اولوب و شیکاگو شهری هارداسا بیر ساواش میدانینا چئوریلیب.
سونراکی ایل‌لرده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده و باشقا اؤلکه‌لرده او گونون خاطیره‌سینه مراسیم‌لر کئچیریلیب و نهایت دونیا سوییه‌سینده اؤنملی گونه چئوریلیب. حاضیردا ۱ مای دونیا ایشچی گونو، بین‌الخالق امک گونو و بین‌الخالق امک بایرامی کیمی آدلارلا موختلیف اؤلکه‌لرده قئید ائدیلیر.
ایراندا ایشچی گونو و ایشچی‌لر حقوقو
مشروطه حرکاتی ایل‌لرینده هله کی ایراندا صنایع اینقیلابی باش وئرمه‌میشدی. لاکین ایرانین شمالی قونشوسو اولان چار(تزار) ایمپئرییاسیندا اؤنملی سوییه‌ده دییشیکلیک‌لر یارانمیشدی. همین ایل‌لردن باشلایاراق بیر چوخ گونئیلی قوزئیده گئدن صنایعلشمه پروسئسینی گؤروب و اورایا گئدیردی. خصوصی ایله باکیدا یارانان نفت صنعتی گونئیلی‌لر اوچون ایش منبعی کیمی گؤرونوردو.
قوزئیده ایشچی کیمی یاشایان گونئیلی‌لر سوسیالیست دوشونجه‌لرله تانیش اولوب و یئنی فیکیرلرین ایرانا گیرمه‌سینه سبب اولوبلار. ایراندا ایلک ایشچی تشکیلات‌لاری دا قوزئیده یاشامیش شخص‌‌لرله قورولدوغو بیلینیر. میثال اوچون ایراندا بیرینجی کومونیست پارتیسی چوخونلوقلا گونئی آذربایجانلی‌لاردان عیبارت ایدی.
ایراندا ایلک دفعه ۱ مای گونو ۱۳۰۰-جی ایلده ایشچی گونو کیمی قئید ائدیلدیگی بیلینیر. داها سونرا ریضا خان شاهلیق تاختینا چیخیر و بونونلا دا ایشچی حرکاتی دایاندیریلیب. یالنیز ۱۳۲۰-جی ایلده رضا شاهین اؤلکه‌دن چیخاریلماسی ایله ایشچی‌لر تشکیلاتی یئنیدن جانلانیب.
ایشچی‌لرین ایش ساعاتی‌نین آزالماسی طلبی بو دفعه ایراندا دا جانلانیب. ایلک دفعه اولاراق گونئیده قورولان میللی حکومت دؤورونده ایشچی‌لرین ایش ساعتی باره‌ده قانون قبول ائدیلیب و بونونلا دا اؤلکه سوییه‌سینده بیرینجیلیک قازانیب. لاکین میللی حکومتین ییخیلماسی ایله همین قانون‌لار دا پوزولوب.
۱ مای تاریخی مصدیق دؤورونده رسمی گون کیمی قئید ائدیلیب. لاکین بو دا چوخ داوام ائتمه‌ییب و مصدیق حکومتی ده ییخیلیب. تخمیناً مصدیق حرکاتی سونراسی ایراندا ایشچی‌لر حرکاتینی تمثیل ائد‌ن تشکیلات‌لار تماما غیرقانونی تشکیلات‌لار کیمی تانینیب و ۱ مای بایرامی دا گیزلینده کئچیریلیب. داها سونرا ۱۳۳۷-جی ایلده ایران پارلامئنتینده ایش قانونو یازیلیب و بونونلا دا ایش ساعتی موعینلشدیریلیب.
۱۳۵۷-جی ایل اینقیلابیندان سونرا همین گون ایشچی گونو کیمی قبول ائدیلیب. لاکین ایشچی تشکیلات‌لاری یئنه ده داغیدیلیبلار. ۱۳۶۹-جو ایلده یئنیدن ایش قانونو قبول ائدیلیب و بونونلا دا بوتون ایشچی تشکیلات‌لاری غیرقانونی ساییلیبلار. داها سونراکی ایل‌لرده دییشن قانونا اساساً ایشچی آکسییالاری دا غیرقانونی حساب ائدیلیب. حاضیردا وار اولان و ایشچی حقوق‌لارینین مودافیعه‌چیسی کیمی تانینان بعضی رسمی قوروم‌لارین دا موستقیل اولمادیقلاری بیلینیر.
