اینگیلیسجه‌دن چئویرن: سجاد نعمتیان
آنتروپولوقلار، فرقلی اینسان حیات طرزلرینی باجاردیقجا اؤیرنمک ایسته‌ییرلر. تانیماق ایسته‌دیکلری بو اینسانلار، اونلارلا عئینی توپلومون (جامعه) عوضولری و یا فرقلی بیر قیطا (قاره)، شهر، رایون یا دا کندلرده یاشاییرلار. اونلارین حیات طرزلری، بین‌الخالق سرحدلر آراسینداکی مونتظم حرکتلر مودئللری ایچینده اولا بیلر یا دا اونلار اؤز سرحدلرینده داییمی مودئللرینی قورموش اولا بیلرلر.
آرخئولوقلار (باستانشناسلار) یوز ایللر یا مین ایللرله یئر اوزونده قالان ایزلردن، اسکی حیات طرزلرینی یئنیدن قورورلار؛ اینسان نؤوعلری منشایینی یئنیدن قورمایا جهد ائدن آنتروپولوقلار، میلیونلار ایل کئچمیشه عایید اولان فوسیل قالیقلاریندان ایستیفاده ائدیرلر. وضعیت نه اولورسا اولسون، آنتروپولوقلار بعضن اونلاری شاشیردان عادتلرله قارشیلاشا بیلرلر. لاکین، اونلار بو جور حیات طرزلرینی داها یاخشی تانیماق اوچون ریسک آلدیقجا، گئدیشاتدا تانیشلیغین خوش تؤوحه‌لری ایله قارشیلاشیرلار. بو شوک ائدیجی بیلینمه‌یه‌نین بیلیننه دؤندویو، ائله‌جه ده بیلینن‌ین بیلینمه‌یه‌نه چئوریلمه‌سی، آنتروپولوقلارین گؤزله‌دیگی و بو ایشین ذؤوق‌وئریجی طرفلریندن بیریدیر.
آنتروپولوژی اینسان طبیعتینی، اینسان توپلومونو و اینسان کئچمیشینی اؤیرنن بیر ساحه کیمی تعریف ائدیله بیلر (Greenwood & Stini 1997). بو آکادئمیک دیسیپلینین مقصدی، اینسان اولماغین نه دئمک اولدوغونو مومکون اولدوغو قدر ان گئنیش آنلامدا ایضاح ائتمکدیر. ساده‌جه آنتروپولوقلار دیقتلرینی اینسان و اونون یاراتدیقلارینا فوکوسلاشدیرمیر. اینسان بییولوژیسی، ادبیات، اینجه‌صنعت، تاریخ، دیلچیلیک، سوسیولوژی، سیاست علمی، ایقتیصادیات – بوتون بو آکادئمیک دیسیپلینلر و بیر چوخو – اینسان حیاتینین بیر یا دیگر جهتینه فوکوسلاشمیشلار. لاکین آنتروپولوقلار اینانمیشلار کی، اینسان حیاتینین داییما ایش و عایله، گوج و آنلامین کومپلئکس (دولاشیق) مودئللری ایله ایچ-ایچه کئچدیگینی قبول ائتمه‌دن، اینسانین فعالیتلرینین اؤیره‌نیلمه‌سینین آچیقلاماسی سطحی اولاجاقدیر. آنتروپولوقلارین اینسان حیاتینی اؤیرنمه‌ده فرقلیلیکلری ندیر؟ بورادا دیقت ائتمه‌میز گرکن مسله، آنتروپولوژینین هولیستیک(کلی‌نگر)، تطبیقی، ساحه اساسلی و تکامولچو اولماسیدیر.
بیرینجی‌سی، آنتروپولوژی وورغولاییر کی، اینسان حیاتینین بوتون جهتلری کومپلئکس (دولاشیق) یوللارلا بیر-بیری ایله کسیشیر. اونلار زامانلا بیر-بیریلرینی فورمالاشدیریب بیر-بیری ایله بیرلشیرلر. اونا گؤره ده آنتروپولوژی اینسان طبیعتی، اینسان توپلومو و اینسان کئچمیشی‌نین بیرلشدیریلمیش یا هولیستیک اؤیره‌نیلمه‌سیدیر. بو هولیسیزم، ایختیصاصلارینا گؤره بؤلونمه‌لری گرکن آنتروپولوقلاری بیر آرایا گتیریر. یعنی آنتروپولوژینی اینسان طبیعتی، اینسان جمعیتی و اینسان کئچمیشینی وحدتده (و یا هولیستیک) اؤیرنمه کیمی دوشونه بیلریک. هولیسیزم اوزون زاماندان آنتروپولوژیک پئرسپئکتیوین (باخیشینین) مرکزینده اولموش و ایختیصاصلارینا گؤره بؤلونمه‌لری گرکن آنتروپولوقلاری بیر آرایا گتیرن اؤزللییه چئوریلمیشدیر.
ایکینجی‌سی، هولیستیک (کلی نگری) ایله یاناشی، آنتروپولوژی موقاییسه‌یه ماراقلی بیر دیسیپلیندیر. اینسان طبیعتی، اینسان توپلومو و اینسان کئچمیشینه گؤره عومومی فیکیر سؤیله‌مک، مومکون اولدوغو قدر چوخ ساییدا اینسان جمعیتلریندن فاکتلارین اولماسینی طلب ائدیر. میثال اوچون، ساده‌جه اؤز سوسیال یا اجتماعی قروپوموزا باخماقلا، بیزیم بؤجک یئمه‌مه‌ییمیزی موشاهیده ائتمکله، اینسان نؤوعونون بؤجک یئمه‌مه‌سی کیمی قناعته گلمک، یئترسیز اولاردی. بیز فرقلی جمعیتلرین یئمک رئژیملرینی موقاییسه ائتدیکده، بؤجک یئمه‌یین چوخ یایغین اولدوغونون شاهیدی اولوروق. هابئله آیدیندیر کی، قوزئی آمئریکادا بؤجکله قیدالانماقدان اییرنمک بیزیم توپلوما اؤزل اولان قیدا رئژیمی عادتیندن باشقا بیر شئی دئییلدیر.
اوچونجوسو، آنتروپولوژی ساحه اساسلی بیر دیسیپلیندیر. اونا گؤره ده تخمینن بوتون آنتروپولوقلار اوچون، گئرچک بیر آنتروپولوژی پراکتیکاسی- اونون معلومات توپلاماسی، اوفیسدن اوزاق، اینسانلار، آراشدیرما بؤلگه‌لری و حئیوانلارلا بیرباشا تماسدا اولماسی ایله باش وئریر. ایسترسه اونلار تانزانیاداکی شامپانزه‌لری اؤیرنن بیولوژی آنتروپولوقلار اولسون، یا پرو اؤلکه‌سینده آند داغلاریندا بیر یوکسک آراشدیرما ساحه‌سینی قازان آرخئولوقلار (باستانشناس)اولسون، یا یئنی گینه‌ده یازیلمامیش بیر دیلی اؤیرنن دیلچی آنتروپولوقلار اولسون، یا دا باتی آفریقادا ائتنیک کیملیک و یا میننئسوتا ایالتینده کیچیک شهر فئستیواللارینی اؤیرنن مدنیت آنتروپولوقلاری اولسون، آنتروپولوقلار اونلارین معلومات منبعلری ایله بیرباشا تماسدادیرلار. اکثر آنتروپولوقلارا گؤره، دیگر حیات مودئللرینه دالماغین زنگینلیک و کومپلئکسلیلیغی بیزیم دیسیپلینی فرقلندیرن باشلیجا خوصوصیتلردندیر. ساحه آراشدیرمالاری آنتروپولوقلارلا دیگر اینسانلارین و یا دیگر پریماتلارین یاشادیقلاری تجروبه ایله و یا اونلارین یاشانمیش تجروبه‌لریندن گئریده قالمیش ماددی ثوبوتلار آراسیندا بیرباشا علاقه یارادیر. آکادئمیک آنتروپولوقلار ساحه آراشدیرماسینی، اونیوئرسیته پروفئسورو کیمی گؤردوکلری دیگر ایشلردن آییرماغا چالیشیرلار. دیگر آنتروپولوقلار – تطبیقی آنتروپولوقلار – مونتظم اولاراق زامانلارینین چوخو و یا هامیسینی ساحه آراشدیرمالارینی حیاتا کئچیرمه‌یه صرف ائدیرلر. بوتون آنتروپولوژی بللی بیر اینسان قروپو (یا دا پریماتلار) ایله باشلاییر و ائله‌جه ده همیشه اونلارا گئری دؤنور.
نهایت، آنتروپولوقلار، اینسان اولماغین نه آنلاما گلدیگینی بوتون زامانلار و مکانلار اوچون کئچرلی اولان عومومیلشدیرمه‌لرله ایضاح ائتمه‌یه چالیشیرلار. آنتروپولوقلار، اینسانلارین و اونلارین اجدادینین فیزیکی خوصوصیتلری و حیات پروسئسلرینده زامان بویونجا باش وئرن دییشیکلیکلری سندلشدیرن، اینسان نؤوونون بیولوژی تکامولونو آراشدیریر. اینسان منشایی، گئنئتیک دییشیکلیک و هم ده یاشایان اینسان نوفوسلاریندا واریثلیلیک، ماراق دوغوران مؤوضوعلارداندیر. اگر تکامول، یایغین اولاراق، زامان ایچینده دییشیکلیک کیمی باشا دوشولورسه، اینسان جمعیتلری و مدنیتلر ده تاریخ اؤنجه‌سی دؤورلردن گونوموزه قدر ایچینده تکامول اولاراق باشا دوشوله بیلر.
آنتروپولوقلار اوزون موددتدیر کی، اینسان اینکیشافی و ایجتیماعی حیاتی فورمالاشدیران اینانجلار، داورانیشلار و ماددی اشیالارداکی دییشیکلیکلرله باغلی اولان مدنی تکامول ایله ماراقلانیرلار. آنتروپولوژیده مدنی تکامول ایله باغلی ایلکین موباحیثه‌لر، بیر سیلسیله اونیوئرسال مرحله‌لرین اوزرینده دورور. لاکین بو یاناشما ویللیام دورهام (1991) و روبئرت بوید (مثلن، ریچرسون و بوید 2006) کیمی مدنی تکامولدن بحث ائدن موعاصیر آنتروپولوقلار طرفیندن ردد ائدیلمیشدیر. مدنیت دییشیکلیگی و بونون “مدنی تکامول” آدینین وئریلمه‌سینین اویغون اولوب-اولماماسی ایله باغلی ایندیکی زاماندا قیزغین موباحیثه‌لر اولور، یالنیز آنتروپولوژِی ساحه‌سینده دئییل، عئینی زاماندا تکامول بیولوژیسی و اینکیشاف پسیخولوژیسی (روانشناسی) کیمی علاقه‌لی ساحه‌لرده ده ائله‌دیر. بو موباحیثه‌نین اورتاسیندا آنتروپولوژینین، اینسان تکامولونون اؤیره‌نیلمه‌سینه وئردیگی ان اؤنملی تؤحفه‌لردن بیری، بیولوژی تکامولون مدنی تکامول ایله عئینی اولمادیغینی گؤسترمه‌سیدیر. بو ایکی‌سینین آراسیندا فرق قویماق، اینسانلارلارین دوشوندویو و ائتدیگی هر شئیی بیولوژی جهتدن- یعنی “ژنلر”،”عیرق” و یا “جینس” باخیمیندان- آچیقلاماغین مومکونلویونو ایدیعا ائدن آرقومنت‌لرین یانلیش و اویغونسوز اولدوغونو گؤسترمک اوچون اؤنملیدیر.
قایناق: Lavenda, Robert H. Anthropology : What Does It Mean to Be Human? New York :Oxford University Press, 2012. Print.
