سایی جمعی ۴۰۰.۰۰۰ اولان قاشقای‌لار ایران جمعیتینه آسیمیله اولماغا شدتله مقاومت گؤسترن گوجلو و غرورلو خالقدیر.
نسیل‌لر بویو کؤچه‌ری
ایرانین تورک کؤچه‌ری قاشقای‌لاری یوز ایل‌لردیر کی، ایرانین جنوب-غربینده‌کی سرت صحرالاردا حیات سوروبلر. هر ایل اونلار کئچی و قویون سورولری ایله شیرازین شمالینداکی یایلاق‌لاریندان تخمیناً ۴۸۰ کیلومتر جنوبدا، کؤرفز(خلیج) یاخینلیغیندا (و داها ایستی) تورپاق‌لاردا قیشلاق‌لارینا سیاحت ائدیرلر. اونلارین حیات طرزی اینسان، حیوان و اطراف محیط آراسیندا گؤزل تارازلیقدیر. اما بو عنعنوی حیات طرزی سرعتله یوخ اولور. جمعی ۴۰۰،۰۰۰ نفر اولان بو آزلیق قروپونو اساس ایران جمعیتینه داخیل ائتمک اوچون بیر چوخ جهدلر ائدیلیب. اما قاشقای‌لار گوجلو، غرورلو و مستقیل خالق اولاراق همیشه مقاومت گؤسترمیشلر.
چادیرین آلتیندا، اولدوزلارین آلتیندا
غزل[1] و حیات‌یولداشی تورکناز[2] تخمیناً یاریم ایلدیر شیرازدان تخمیناً ۵۰ کیلومتر آرالیدا، هاوالار سویویاندا کازرون شهری یاخینلیغیندا ۲۰۰ کیلومتر شمالا دوغرو کوهمره سرخی کندی یاخینلیغیندا یاشاییر. بیر چوخ قاشقای‌لار کیمی اونلار دا عنعنوی حیات طرزیندن ال چکمیرلر و اجدادلارینین عصرلر بویو یاشادیقلاری کیمی یاشاماغا داوام ائدیرلر. ایندی تقاعد(بازنشستگی)-ه چیخان غزل ۳۰ ایل کؤچه‌ری اوشاق‌لار اوچون فارس دیلی معلمی اولوب. او حساب ائدیر کی، بو ایش قاشقای‌لارا اؤز مستقیللیک‌لرینی و مدنیت‌لرینی قورویوب ساخلاماغا ایمکان وئردیگی اوچون حیاتی اهمیت کسب ائدیر. آنجاق اوشاق‌لارلا سیاحت ائد‌ه‌جک معلم‌لری تاپماق گئتدیکجه چتینله‌شیر. آز سایدا کؤچه‌ری اختصاصلیدیر، شهر و کندلردن گلنلر ایسه بورانین حیات طرزینی اؤیرنمیرلر. قبیله‌ده معلم‌لر اولمامادیغیندان اوشاق‌لار مکتبه گئتمیرلر. والدین‌لرینین ایمکانی وارسا، اوشاق‌لار شهرده‌کی مکتب‌لره گؤندریلیر و اونلار عادتا سونرادان اورادا قالماغی سئچیرلر.
آغ‌ساققال‌لار، آغ‌بیرچک‌لر عنعنه مهرلری
سون بیر نئچه اون‌ایللیکده حیاتا کئچیریلن آسیمیلاسیون سیاستی بیر چوخ قاشقای‌لاری شهرلرده و یا کندلرده مسکونلاشماغا وادار ائتدی، بؤیوین شهر مرکزلری ایسه اونلارین اوتلاق‌لارینی ظبط ائتدی. لاکین اونلارین کؤچه‌ری حیات طرزی قاشقای عائله‌لری و اونلارین بؤیوک ایجماع‌لاری آراسیندا محکم بیرلیک و همرای‌لیک یاراتدی. غزلین بیبیسی مدینه بیر نئچه ایل اول ارینی ایتیریب و اؤلندن بری عائله‌سی اونا دستک اولوب. ایندی او، عائله‌سی ایله اؤلکه‌نی گزیر و کؤچه‌ری حیات طرزیندن ال چکمه‌یی عقلسیزلیق حساب ائدیر. “من کؤچه‌ری دوغولموشام، سونرا اؤولادلاریمی بئله بؤیوتموشم. بیز همیشه بئله یاشامیشیق و حیاتیمیز باشقالاری طرفیندن چوخ ساده گؤرونسه ده، بیز بئله قالماق ایسته‌ییریک. هئچ واخت شهرده یاشامامیشام. و من هئچ واخت اورا کؤچمزدیم، روحوم بورادادیر».
اینسان و حیوان
قاشقای‌لار حیات‌لارینا واجیب اولان سورولری اولمادان یاشایا بیلمزدیلر. اونلار کئچی‌لردن گونده‌لیک احتیاج‌لارینی سود، پئندیر و اتله تامین ائتمک اوچون ایستیفاده ائدیر، هم ده بالالارینی شیراز بازاریندا پول مقابلینده ساتیرلار و ضروری مال‌لار آلیرلار. قاشقای‌لارین سورولرینی اوتارماق اوچون اوزلشدیکلری آرتان چتینلیک‌لر اونلارین آزادلیق و مستقیللیک‌لرینی جدی شکیلده تهلوکه آلتینا قویور. گئتدیکجه داها چوخ قاشقای‌لار حیواندارلیغی آتیب یاشاماق اوچون شهره گئتمه‌یه هوسله‌نیرلر. یوخاریداکی فوتودا سورونون یئنی عضوو دوغولور.
مشهور ال ایش‌لری
عصرلر بویو قاشقای‌لار خوولو خالچالاری و دیگر یون محصول‌لاری ایله بوتون ایراندا تانینیبلار، “شیراز” اونلارین اساس بازار یئری اولدوغوندان تئز-تئز اورا گئدیرلر. شیراز یاخینلیغینداکی داغ‌لاردا و دره‌لرده ایستحصال اولونان یون سون درجه یومشاق و گؤزلدیر و ایرانین دیگر بؤلگه‌لریندن گلن یوندان داها درین رنگ آلیر. بو گون ده تورکناز و اونون عائله‌سینده‌کی دیگر قادین‌لار بو عنعنوی یون محصولات‌لارینی هله ده ایستحصال ائدیرلر و تاجیرلر اونلاری آلماق اوچون متمادی اولاراق دوشرگه‌یه گلیرلر.
نسیل موناقیشه‌لری
قاشقای گنج‌لری تئز-تئز معاصرلیک ایستکلری ایله عائله صداقتی کیمی حیس‌لر آراسیندا قالیرلار. غزل و تورکنازین کیچیک اوغلو محمدرضا (شکیلده سولدا، دوست‌لاری ایله) ایکی ایللیک مجبوری حربی خیدمتینی باشا وورماق اوزره‌دیر. او، مکانیک تحصیلی آلماق و سونرا کوهمره سرخی‌ده گاراژ آچماق ایسته‌ییر. بؤیوک قارداشی علیرضا ۵ ایل اول باققال دوکانی آچماق اوچون شهره کؤچوب، والدین‌لرینی سورولری ایله تک قویوب. عائله یاواش-یاواش داغیلیر و غزل و تورکناز سورویه باخاجاق آدام‌لار تاپماقدا چتینلیک چکیرلر. اونلار اؤز اؤولادلارینین گؤره‌جه‌یی ایش یئرینه گونون اؤده‌نیش قارشیلیغیندا غزلین قارداشیندان بیر قدر کؤمک آلیرلار.
باشقا بیر دونیا
من غزل و تورکنازلا قالدیغیم زامان کوهمره سرخی‌ده قاشقای تویو اولوردو. بی منی چادیرا دعوت ائتدی و جوتلویون شکلینی چکمه‌ییمه ایجازه وئردی، بو اینانیلماز درجه‌ده خصوصی بیر آن ایدی، چونکی او، اجنبی ایله ایلک دفعه دانیشدیغینی سؤیله‌دی.
رقص ائتمک و یاشاماق
قاشقای‌لار همیشه چوخ اؤزلرینه مخصوص کیملیک ادعاسیندا اولوبلار و اونلارین عادت-عنعنه‌لری اساس ایران جمعیتینین عنعنه‌لریندن کسکین شکیلده فرقله‌نیر. مسلمان‌لارین توی عنعنه‌لرینه رعایت ائتسه‌لر ده، توی و بایرام‌لار هم ده رقص‌لر، پارادلار، دؤیوش گؤستریلری و عنعنوی گئییم‌لر واسیطه‌سیله مدنی ارث‌لرینی ابدیلشدیرمک اوچون بیر فورصتدیر. اونلار هم ده قاشقای کؤچه‌ریلرینین بیر آرایا گلمه‌سی اوچون فورصتدیر، چونکی اونلار چوخ واخت بیر-بیریندن چوخ اوزاق اراضی‌لرده یاشاییرلار.
آییرماق
رسمی اولاراق مسلمان اولماسینا باخمایاراق، بوتون ایران کیمی قاشقای‌لارین دا ایسلام قوروم‌لاری ایله آز علاقه‌سی وار. اونلار نکاح و اؤلوم آیین‌لری زامانی مسلمان عادت-عنعنه‌لرینی رعایت ائدیرلر، لاکین چوخ آز آدام گونده‌لیک ناماز قیلیر و رمضان آییندا اوروج توتمورلار. اونلارین کؤچه‌ری حیات طرزی عصرلر بویو بو مستقیللیگی قورویوب ساخلاماغا ایمکان وئریب. شکیلده غزلین قارداشی اَزَل[3] عنعنوی قاشقای پاپاغیندا غرورلا پوز وئریر.
گله‌جک اوچون محکملیک
قاشقای کؤچه‌ریلری اؤز مدنی ارثی و عادت-عنعنه‌لری ایله فخر ائدیرلر – لاکین بونون گنج نسیل‌لری والدین‌لرینین عنعنوی حیات طرزینی ساخلاماغا ایناندیرماق اوچون کیفایت ائدیب-ائتمه‌دیگی بللی دئییل. ازَل (شکیلده) نه‌ین باهاسینا اولور اولسون کؤچه‌ری قالماق ایسته‌ییر. «من هئچ واخت دیوارلاری و تاوانی اولان ائوده یاشایا بیلمزدیم. ساده‌جه بوغولاردیم و هر گون نه ائتدیگیمی و نییه اورادا قالمالی اولدوغومو دوشونردیم. اؤزومو اسیر کیمی حیس ائدردیم و یا اجدادلاریما خیانت ائتمیش کیمی. بیز قاشقاییق، بیز فرقلی‌ییک» دئدی.
قایناق: بیبیسی
اینگیلیسجه‌دن ترجومه: اتک‌یازی
[1]Ghazal
[2] قاشقای‌لار آراسیندا تورکناز آدی یایغیندیر و ایراندا کیملیک وثیقه‌لرینده عرب الیفباسییلا ترکناز کیمی یازیلیر. بی‌بی‌سی‌ده درج ائدیلمیش بو یازیدا کیملیک وثیقه‌سینین اساس آلیندیغی اوچون ظاهری اوخونوش اساسیندا Tarkkenaz کیمی یازیلدیغی دوشونولور.
[3] Azal
