بو مقاله نادرا کریم نیتل طرفیندن ۲۰۲۱-جی ایلین مارت آییندا ThoughtCoسایتیندا درج ائدیلیب و اتک‌یازی ترجومه قروپو اونو آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیب.
«عیرق» و «ائتنیک منسوبیت» تئرمین‌لرینین بیر-بیرینین عوضینده ایستیفاده ائدیلدیگینی گؤرمک عادی حالدیر، لاکین، عمومیتله، معنالار فرقلیدیر. عیرق عمومیتله اینسانین فیزیکی خصوصیت‌لرینه ایستیناد ائده‌‌رک بیولوژی قاورام اولاراق گؤرولور، ائتنیک منسوبیت ایسه اینسانین مدنی کیملیگینی تصویر ائد‌ن سوسیال علم قورغوسو کیمی باخیلیر. ائتنیک منسوبیت فردی ترجیحدن آسیلی اولاراق گؤستریله و یا گیزله‌دیله بیلر، عیرقی کیملیک‌لر ایسه آز-چوخ همیشه نوماییش ائتدیریلیر.
عیرق ندیر؟
ماراقلیدیر کی، عیرقی طبقه‌لشدیرمه اوچون هئچ بیر بیولوژی اساس یوخدور. اصلینده اینسان‌لاری فرقلی عیرق‌لره آییرماق و یا محدود ائتمک، اینسان‌لاری اوخشار دری رنگینه و فیزیکی گؤرونوشونه گؤره آییرماغا چالیشان سوسیولوژی آنلاییشدیر. بونونلا بئله، موختلیف «عیرق‌لرین» نماینده‌لری عادتا بو جور مورفولوگییادا – حیوان‌لارین و بیتکی‌لرین فورما و قورولوشو ایله مشغول اولان بیولوگییا شاخه‌سی- و گئنئتیکادا ساده‌جه نیسبتا کیچیک فرق‌لره مالیکدیرلر.
بوتون اینسان‌لار عینی نؤعه (هومو ساپینس) و آلت نؤعه (هومو ساپینس ساپینس) عاییددیر، لاکین کیچیک گئنئتیک دییشیکلیک‌لر موختلیف فیزیکی گؤرونوش‌لره سبب اولور. اینسان‌لار تئز-تئز عیرق‌لره بؤلونسه‌لر ده، فاکتیکی مورفولوژی دییشیکلیک‌لر دی‌ان‌ائی-ده بؤیوک فرق‌لر گؤسترمز. تصادفی سئچیلمیش ایکی اینسانین دی‌ان‌ائی-یی آراسیندا عمومیتله ۰،۱%-دن آز فرق وار. عیرقی گئنئتیک فرق‌لر گوجلو اولمادیغی اوچون بعضی علم آدام‌لاری بوتون اینسان‌لاری تک بیر عیرقه عایید ائدیرلر: اینسان عیرقی. ۲۰۲۰-جی ایلین مارت آییندا ماساچوست‌ده‌کی هامپشایر کالئجینده بیولوژی آنتروپولوگییا پروفسورو آلان قودمن ساپینس آنتروپولوگییا ژورنالینداکی مقاله‌سینده قئید ائتدی کی، «عیرق رئالدیر، لاکین گئنئتیک دئییل» و علاوه ائتدی:
«۳۰۰ ایلدن آرتیقدیر کی، سوسیال اولاراق معین ائدیلمیش «عیرق» آنلاییش‌لاری بوتون دونیادا اینسان حیاتینی فورمالاشدیریر، لاکین بو کاتئقورییانین بیولوژی اساسی یوخدور».
ائتنیک منسوبیت ندیر؟
ائتنیک منسوبیت معین بیر جغرافی بؤلگه‌ده‌کی اینسان‌لارین و یا همین بؤلگه‌نین یئرلی‌لرینین سویوندان گلن اینسان‌لارین مدنیتی اوچون ایستیفاده اولونان تئرمیندیر. بورایا اونلارین دیلی، میللیتی، ایرثی، دینی، گئییمی و عادت-عنعنه‌لری داخیلدیر. هیند اصیللی آمئریکالی قادین ساری، بیندی و خینا یاخماقلا اؤز ائتنیک منسوبیتینی نوماییش ائتدیره بیلر و یا غرب پالتاری گئیینه‌رک بونو گیزله‌ده ده بیلر.
بیر ائتنیک قروپون عضوو اولماق همین مدنی تجروبه‌لرین بعضی‌لرینه و یا هامیسینا رعایت ائتمه‌یی نظرده توتور. ائتنیک منسوبیتین عضولری بو عمومی خصوصیت‌لره اساساً بیر-بیریلری ایله عینیلشمه‌یه مئییللی‌دیرلر.
ائتنیک منسوبیته مثال اولاراق، عیرقیندن آسیلی اولمایاراق ایرلندلی، یهودی و یا کامبوج‌لی کیمی ائتیکئتلنمک داخیلدیر. ائتنیک منسوبیت بیولوژی فاکتورلارا دئییل، اؤیرنیلمیش داورانیش‌لارا اساسلاندیغی اوچون آنتروپولوژی بیر تئرمین حساب اولونور. بیر چوخ اینسان‌لار قاریشیق مدنی منشأ‌یه مالیکدیرلر و بیردن چوخ ائتنیک منسوبیتی پایلاشا بیلرلر.
عیرق و ائتنیک منسوبیت
عیرق و ائتنیک منسوبیت اوست-اوسته دوشه بیلر. مثلاً، بیر ژاپن-آمئریکالی اؤزونو ژاپن و یا آسیا عیرقی‌نین عضوو حساب ائدر، لاکین اجدادلارینین هئچ بیر عادت-عنعنه‌سینده ایشتیراک ائتمیرسه، اؤزونو ائتنیک منسوبیتی ایله عینیلشدیرمه‌یه بیلر، بونون یئرینه اؤزونو آمئریکالی حساب ائده بیلر.
فرقلیلیگی گؤرمهیین بیر باشقا یولو دا عینی ائتنیک منسوبیتی پایلاشان اینسان‌لاری نظره آلماقدیر. ایکی نفر اؤز ائتنیک منسوبیتینی آمئریکالی کیمی معین ائده بیلر، لاکین بیری قارادریلی، دیگری ایسه آغ‌دریلی. بریتانیادا بؤیوین آسییا منشأ‌لی بیر شخص عیرقی اولاراق آسیالی و ائتنیک اولاراق انگلیس اولدوغونو معین ائده بیلر.
ایتالیالی، ایرلندلی و شرقی آوروپالی موهاجیرلر بیرلشمیش دؤولت‌لره گلمه‌یه باشلایاندا اونلار آغ عیرقین بیر پارچاسی حساب ائدیلمیردیلر. گئنیش شکیلده قبول ائدیلن بو فیکیر، کؤچ سیاستی‌نین و «آغ اولمایان» موهاجیرلرین اؤلکه‌یه گیریشی‌نین محدودلاشدیریلماسینا سبب اولدو.
تخمیناً ۲۰-جی عصرین اوّل‌لرینده موختلیف بؤلگه‌لردن اولان اینسان‌لار آغ عیرقین «آلپ» و «آرالیق دنیزی» عیرق‌لری کیمی آلت کاتئقورییالارینین عضولری حساب اولونوردولار. بو کاتئقورییالار یوخ اولدو و بو قروپ‌لاردان اولان اینسان‌لار داها گئنیش «آغ» عیرقه قبول اولونماغا باشلادیلار، باخمایاراق کی بعضی‌لری ائتنیک قروپ اولاراق فرقلیلیکلرینی قورودو.
ائتنیک قروپ ایدئیاسی دا گئنیشلندیریله و یا دارالدیلا بیلر. ایتالیالی-آمئریکالیلار آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده بیر ائتنیک قروپ اولاراق دوشونولسه ده، بعضی ایتالیالی‌لار میللی منشأ‌لریندن داها چوخ بؤلگه‌سل منشأ‌لری ایله معین ائدیرلر. اؤزلرینی ایتالیالی کیمی گؤرمکدنسه، اؤزلرینی سیجیلییالی حساب ائدیرلر. بو یاخین‌لاردا آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینه کؤچن نیجریه‌لی‌لر اؤز میللیت‌لریندن داها چوخ نیجریه داخیلینده‌کی خصوصی قروپ‌لاری – ایقبو، یوروبا و یا فولانی- ایله عینیلشدیره بیلرلر. اونلارین اوّل‌لر کؤله اولموش اینسان‌لاردان اولان و عایله‌لری نسیل‌لر بویو آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده اولان آفروآمئریکالی‌لاردان تامامیله فرقلی عادت‌لری اولا بیلر.
بعضی تدقیقاتچی‌لار هم عیرق هم ده ائتنیک منسوبیت آنلاییش‌لارینین سوسیال اولاراق یاراندیغینا اینانیرلار. چونکی اونلارین تعریف‌لرینین ایجتیماعی رای-ه گؤره زامانلا دییشدیگینی قبول ائدیرلر. عیرقین گئنئتیک فرقلیلیک‌لردن و بیولوژی مورفولوگییالاردان قایناقلاندیغی اینانج یئرینی عیرقچیلییه، یعنی عیرقه اساسلانان اوستونلوک و آلچاقلیق ایدئیاسینا وئردی. بونونلا برابر، ائتنیک منسوبیته گؤره ظلم ده عادی حال آلیب.
«عیرق: خیالین گوجو»
نیویورک اونیوئرسیته‌سی‌نین سوسیولوگییا پروفسورو دالتون کونلی «عیرق: خیالین گوجو» پروقرامی اوچون پی‌بی‌اس-ه عیرق و ائتنیک منسوبیت آراسینداکی فرق حاقیندا دئدی:
«اساس فرق اوندادیر کی، عیرق سوسیال جهتدن تطبیق ائدیلیر و هیئرارشیک‌دیر. سیستئمین ایچینده یئرلشدیریلمیش بیر برابرسیزلیک وار. بوندان علاوه، سیز اؤز عیرقینیز اوزَرینده هئچ بیر کونترولونوز یوخدور؛ بو، باشقالاری طرفیندن نئجه قبول اولوندوغونوزا باغلیدیر.»
کونلی، دیگر سوسیولوق‌لار کیمی، ائتنیک منسوبیتین داها آخیجی اولدوغونو و عیرقی سرحدلری کئچدیگینی مودافیعه ائدیر: «منیم بیر کره‌لی آتا آنانین اؤولادی اولاراق دونیایا گلن بیر دوستوم وار. او، کره‌ده آنادان اولوب، اما کؤرپه ایکن اونو ایتالیادا ایتالیالی عایله‌سی اؤولادلیغا گؤتوروب. ائتنیک جهتدن او، ایتالیالی اولدوغونو حیس ائدیر: ایتالیا یئمک‌لری یئییر، ایتالیانجا دانیشیر، ایتالیا تاریخینی و مدنیتینی بیلیر. او، کره تاریخی و مدنیتی حاقیندا هئچ نه بیلمیر. لاکین او، آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینه گلنده اونا عیرقی جهتدن بیر آسیالی کیمی یاناشیلیر».
