اوولجه بیر میللی کیملیک نظریه‌سینین یارادیلماسی اوچون خصوصی ایله اومیدوئریجی ایکی آنلاییش وار ایدی: ایراده و کولتور. هر ایکیسی ده اؤنملی و معنالی آنلاییشلاردیر. بونا باخمایاراق ایکیسینین ده مؤوضوعو یئترلی سوییه‌ده آچیقلامادیغی آشکاردیر. بونون نییه بئله اولدوغونو باشا دوشمه‌یه چالیشماغین اؤیره‌دیجی بیر جهتی اولدوغونو دوشونورم.
ایراده و یا راضیلیق ایستر کیچیک، ایسترسه ده بؤیوک اولسون بیر چوخ قروپ‌لارین میدانا گلمه‌سینده شوبهه‌سیز کی، ان اهمیتلی فاکتورلاردان بیریدیر. اینسان‌لار همیشه هر جور فورما و بؤیوکلوکده، گاه کونکرئت(معین، قطعی) چرچیوه‌لرله احاطه‌لنمیش، گاه کؤورک، گاه سیستئملی شکیلده بیر آرایا گلمیش، گاه دا نیظامسیز قروپ‌لار شکلینده تشکیلاتلانیبلار. بو جور قروپ‌لارین قورولوشو و حیات‌لارینی داوام ائتدیرمه‌لری ایله باغلی پرینسیب‌لرین چئشید‌لری سونسوزدور. بونا باخمایاراق قروپ‌لارین فورمالاشماسی و وارلیغینی داوام ائتدیرمه‌سینی تامین ائد‌ن ایکی اساس واسطه و یا آسانلاشدیریجی فاکتورون اولدوغو آچیق-آشکار معلوم‌دور. بو فاکتورلارین بیر طرفینده ایراده، کؤنوللو باغلیلیق، صداقت و همرای‌لیک، دیگر طرفینده ایسه قورخو و مجبوریت دایانیر. بو ایکی احتیمال بیر نوع آهنربانین ایکی عکس قوطبونو تشکیل ائدیر. بعضی جمعیت‌لر چوخ نادیر حال‌لاردا اولسا دا، بو ایکی احتیمالدان تکجه بیری اساسیندا فورمالاشا بیلیر. اوزون‌عؤمورلو قروپ‌لارین چوخو کؤنوللو باغلیلیغا اساسلانان صداقت و عاییدیت حیس‌سینین اومید و یا قورخو کیمی موثبت و منفی خاریجی تاثیرلرین قاریشیغینا سؤیکه‌نیر.
اگر میللت‌لری بیر جمعیت حالیندا مؤوجود اولماغی اؤز ایراده‌لری ایله سئچن قروپ‌لار شکلینده قبول ائتسک، دنیزه آتیلمیش تور شکلینده دوشونه بیله‌جه‌ییمیز بو یاناشما بیزه برکتلی بیر اوو تامین ائده‌‌جکدیر. بو بؤیوک اووون ایچینده طبیعی کی، تأثیرلی و تاماملانمیش میللت‌لر اولاراق فرقله‌نن جمعیت‌لری آسانلیقلا تاپا بیله‌جه‌ییک. بو حقیقی میللت‌لر، اصلینده اؤز ایراده‌لری ایله میللت اولماغی سئچیبلر و حیات‌لاری حقیقتا داواملی، غیررسمی و هر دفعه‌سینده بو وضعیتی تکرار-تکرار تصدیقله‌ین بیر اساسا سؤیکه‌نه بیلر. بونا باخمایاراق بو وضعیت بیر چوخ کلوب، قروپلاشما، تشکیلات، تیم، پارتی و یا بورادا سادالایا بیلمه‌یه‌جه‌ییمیز صنایع دؤوروندن اوولکی بیر سیرا جمعیت و بیرلیک اوچون ده عینی شکیلده‌دیر. اینسان‌لارا حاکم اولان اؤلچوب-بیچمک، قورخو و منفعت حیسلرین اولماسینا باخمایاراق، بونلارلا عینی زاماندا مؤوجود اولان ایراده، راضیلیق و عاییدیت حیسسی ده اینسانلیقدا اؤز مؤوقعینی قوروماقدادیر. (اینسان کوتله‌لری و ییغین‌لارینین تکجه دورغونلوق سببیندن اوزون‌عؤمورلو اولماغینین ایراده، یوخسا باشقا شئی حساب ائدیلمه‌سی مسئله‌سی ماراقلی و موباحیثه‌لی بیر سوالدیر).
اوستواؤرتولو بیر عاییدیت حیسسی ایستر میللت‌لردن کیچیک و یا بؤیوک، ایسترسه ده فرقلی فورمالاردا اؤزونو گؤسته‌رن هر جور قروپلاشمالار اوچون اعتبارلیدیر. سؤزون قیساسی، ایراده بیر میللتین بونؤوره‌سینی میدانا گتیرسه بئله (بو آنلاییشدا دؤولتین ایدئالیست تعریفی گیزلیدیر)، بیر چوخ فرقلی شئیین ده بونؤوره‌سی اولدوغو اوچون میللتی بو شکیلده تصویر ائتمک حقیقتا ده مومکون دئییل. بو تصویرین اویغون گؤرونمه‌سینین تک سببی معاصر، میللیتچی دؤورده میللتی تشکیل ائد‌ن قروپ‌لارین کؤنوللو باغلیلیق و عاییدیت حیسسینه اوستونلوک وئرن قورولوش‌لار اولاراق دقتی چکمه‌سی و حاقیندا دانیشیلان دیگر قروپ نؤوع‌لرینین دؤوروموزده آسانلیقلا اونودولماسیدیر. میللیتچیلیگین اوستواؤرتولو خصوصیت‌لرینی بیر اساس اولاراق قبول ائد‌نلر، عینی زاماندا، بونو هر هانسی بیر دؤورده یاشایان بوتون اینسان قروپ‌لارینا عایید ائتمه‌یه چالیشماق کیمی بیر سهو ائدیرلر. بونا باخمایاراق کونکرئت بیر دؤوره مخصوص اولان خصوصیت و شرط‌لرله باغلی بو تصویرین (بو دا کی، شیشیرتمه‌دن عبارتدیر)، او دؤورون میدانا چیخما سبب‌لرینی آچیقلاماق اوچون بیر فایداسی یوخدور.
اورتاق کولتوره اساسلاناراق داوام ائتدیریلن بیر میللت آنلاییشی تصویری ده چوخلو میقداردا بالیق دوشموش باشقا بیر تورا اوخشاییر. بشریتین تاریخی مدنی فرقلیلیک‌لرله بزنمیشدیر و هله ده بزنمکده داوام ائدیر. مدنی سرحدلر بعضا معین چرچیوه‌لره صاحیب اولور، بعضا ایسه غیرمعین‌دیر. مدنی فورمالارین بو نیظامی ایسه بعضا قالین حرف‌لرله قید اولوناجاق شکیلده آشکار، بعضا ده ایری-اویرو و قاریشیقدیر. یوخاریدا تئز-تئز وورغولادیغیمیز سبب‌لردن اؤترو، بو فرقلیلیک‌لرین میدانا چیخارتدیغی زنگینلیک، اساساً، سیاسی قوروم و یا دئموکراسی‌نین قوتساللاشدیردیغی راضیلیق و ایراده ایله خوشبختلیک الده ائتمیش قروپ‌لارین سرحدلری ایچریسینده قالماز، قالا دا بیلمز. آقرار(توپراغا، اکینچیلییه کند تصروفاتینا عایید اولان) تصروفاتا اساسلانان دونیانین بو قدر نیظاملی اولماسی مومکون دئییلدی. صنایعه اساسلانان دونیا ایسه بئله اولماغا و یا ان آزی بو ساده‌لییه اویغونلاشماغا مئیل‌لیدیر. بونا باخمایاراق بو باشقا مسئله‌دیر و بونا سبب اولان فرقلی خصوصی تاثیرلر واردیر.
بوتون دونیادا گئتدیکجه سرعت‌له‌نن بیر پروسئس اولان مشهور اوست کولتورلرین، یعنی قالیبلشمیش اوخوما-یازما و تحصیله اساسلانان علاقه سیستئم‌لرینین قورولماسی، معاصر یاناشمالاری چوخ جدی قبول ائد‌ن هر کسه میللی کیملیگین اورتاق کولتورله تصویر اولونا بیله‌جه‌یی حیسسینی وئرمیشدیر. معاصر دؤورده اینسان‌لار آنجاق اورتاق بیر کولتوره صاحب اولان، داخیلن حرکتلی و آخیجی قروپ‌لاردا یاشایا بیلیر. حقیقی مدنی پلورالیزم ایندیکی شرط‌لرده اؤز اعتبارلیلیغینی ایتیرمیشدیر. بونا باخمایاراق بیر آز تاریخی شعور و سوسیولوژیک اینجه‌لیک بونون همیشه بئله اولماسی سهوینی اورتادان قالدیراجاقدیر. اول‌لر چوخلو کولتورو اؤزونده احاطه ائد‌ن جمعیت‌لر اساساً یاخشی نتیجه‌لر گؤسترمیشدیر. حتی حقیقتا مؤوجود اولمادیغی وضعیت‌لرده بعضا پلورالیست کولتورلر یارادیلمیشدیر.
اگر بو اساسلی سبب‌لردن اؤترو میللی کیملیک آنلاییشینین تعریفی اوچون گؤرونوشده اومیدوئریجی اولان بو ایکی یول دالانا دیره‌نیب ایسه، اوچونجو بیر یول وارمی؟
ادعالی، آنجاق کئچرلی اولان پارادوکس بودور: میللت‌لر آنجاق میللیتچیلیک دؤورو کونتئکستینده(متنینده، زمینه‌سینده) تصویر اولونا بیلرلر. عکس حالدا سیزین ده دوشونه بیله‌جه‌یینیز کیمی تامامی ایله ترسینه اولان بیر علاقه‌ده ایسه یوخ. «میللیتچیلیک دؤورو» ایسته‌نیلن بیر میللتین اویانیشی و اؤزونو سیاسی صحنه‌ده قبول ائتدیره بیلمه‌سیندن عبارت دئییلدیر. بونونلا یاناشی، عمومی سوسیال شرط‌لر تکجه ایمتیازلی آزلیق‌لار اوچون یوخ، بوتون خالقی احاطه ائد‌ن قالیبلشمیش، هم‌جینس، مرکزین دستکله‌دیگی اوست کولتورلرین فورمالاشماسی اوچون ال‌وئریشلی اولدوغو زامان، یاخشی تشکیل اولونموش تحصیل سیستئمینین نظارت ائتدیگی و چوخ واخت شؤوقله اؤزلرینی عایید ائتدیکلری واحید قورولوشو میدانا گتیریرلر. کولتورلر آرتیق سیاسی مشروعیتین طبیعی سیغیناجاغی اولاراق گؤرولورلر. باخ، آنجاق او واخت مدنی سرحدلرین سیاسی واحیدلر طرفیندن هر هانسی بیر پوزونتوسو قالماقال حساب اولونور.
بونا باخمایاراق بو شرط‌لر ایچه‌ریسینده عینی واختدا هم ایراده، هم ده کولتورله و حقیقتا هر ایکیسینین سیاسی واحیدلرله بیرلشمه‌سی شکلینده تصویر اولونا بیلر. بو شرط‌لرده اینسان‌لار تکجه اونلارلا اورتاق کولتوره صاحب اولانلارلا سیاسی بیرلیک میدانا گتیرمک آرزوسونو نوماییش ائتدیریرلر. بئله‌لیکله، کؤنوللو ایستک، کولتور و سیاسی ایداره‌نین بیر نقطه‌ده توپلانماسی آسانلیقلا و تئز-تئز پوزولمایان بیر نورم(هنجار) حالینا گلر. (بیر واخت‌لار بو نورم، دئمک اولار کی، قلوبال میقیاسدا هئچ بیر جزا ایله اوزلشمه‌دن پوزولموش، بو وضعیت هئچ دقت چکمه‌دن و موذاکیره اولونمادان اؤتوشدورولموشدور.) بونا باخمایاراق بو شرط‌لر بشریتین عمومی وضعیتینی یوخ، تکجه اونون صنایع دؤورونو تصویر ائتمکده‌دیر.
میللیتچیلیک میللت‌لرین بیر محصولو دئییل، عکسینه میللت‌لری میدانا گتیرن میللیتچیلیک‌دیر. قبول ائتمک لازیمدیر کی، میللیتچیلیک اوولدن مؤوجود اولان، تاریخی میراثین گتیردیگی چوخلو کولتورون ایچیندن سئچیم ائد‌ه‌رک اونلاری اساساً دییشدیرسه بئله، بو مدنی زنگینلیکدن ایستیفاده ائدیر. اؤلو دیل‌لر یئنیدن جانلاندیریلیر، عادت‌لر فورمالاشدیریلیر و اولدوقجا کئچمیش دؤورلره عایید اولدوغو حساب اولونان بیر سیرا صاف خیالی خصوصیت‌لر گونده‌مه گتیریلیر. بونا باخمایاراق میللیتچی موداخیله‌لرین مدنی باخیمدان یارادیجی، بر-بزکلی و مثبت کشف‌لر میدانا چیخاران خصوصیتی هر کس طرفیندن سهو باشا دوشولمه‌یه‌رک «اصلینده بو لعنته گلمیش آوروپالی فیلوسوف‌لار ایش‌لری اؤز آخارینا بوراخمادیقلاری اوچون، میللیتچی دوشونجه‌نی اؤزباشینا یاشایان سیاسی قروپ‌لارین قانینا هوپدوروب اونلارین طالعینی دییشدیرمه‌سه، میللیتچیلیگین میدانا چیخماسی مومکون اولمازدی» تیپلی میللیتچیلیگین میدانا چیخما سببینی بو شکیلده شرط‌لره باغلی، دوزلتمه ایدئولوژی کشفین نتیجه‌سی کیمی گؤرن بیر دوشونجه‌یه قاپیلمالارینا یول وئریلمه‌مه‌لیدیر. میللیتچیلیگین ایستیفاده ائتدیگی مدنی حیصه و یاماق‌لار چوخ واخت نئجه گلدی یارادیلمیش تاریخی کشفلردیر. اونسوز دا بو کئچمیش حیصه و یاماق‌لارین ایسته‌نیلن بیری ایشه یارایاردی. بونا باخمایاراق نه اولور-اولسون، میللیتچیلیک پرنسیپنین اؤزو میللیتچیلیک دوشونجه‌سینه قالیب وئرمه‌یه چالیشان داشیییجی‌لارینین عکسینه، کسینلیکله میدانا چیخماسی تصادفی اولان بیر گؤزلنیلمزلیک دئییل.
هئچ نه بو یاناشما قدر حقیقتدن اوزاق اولا بیلمز. میللیتچیلیک تکجه گؤروندویو کیمی یوخ، هم ده اؤزونو گؤستردیگی کیمی بیر فاکت دا دئییل. قوروماغی و یئنیدن جانلاندیرماغی ادعا ائتدیگی کولتورلر چوخ واخت یا اؤز کشفیدیر یا دا تانینماز حالا دوشموشدور. یئنه ده میللیتچی پرنسیپین اؤزو خصوصی فورمالارین هر میللیتچیلیکده فرقلی اولماسی ادعاسی ایله هامیسینا معناسیز بیر شکیلده عایید ائدیلن خصوصیتدن فرقلی اولاراق، قید ائتدیگیمیز معاصر شرط‌لردن میدانا چیخان چوخ درین کؤک‌لره صاحیبدیر، کونکرئت سبب‌لری واردیر و آسانلیقلا رد ائدیله بیلمز.
دورکهایم1-ین تعلیمی بیزه جمعیتین دینی عبادت یولو ایله اؤزونون گیزلی گؤرونتوسونه(اوبراز، تصویر) سجده ائتدیگینی دئییر. میللیتچی بیر دؤورده ایسه میللت‌لر بئله بیر اؤرتویو اوستوندن آتاراق اؤزوندن‌راضی و آچیق شکیلده اؤزلرینه سیتاییش ائدیرلر. نازیست آلمانی نورنبئرقده اؤزونه سیتاییش ائدرکن، نه تانری، نه ده وودئن2-ه سیتاییش ائتمه ادعاسیندا ایدی. چوخ آشکار بیر شکیلده اؤزونه سیتاییش ائدیردی. داها ملاییم، آنجاق عینی شکیلده معنالی بیر فورمادا معاریفلنمیش مودئرنیست دین‌شوناس‌لار اؤز سلف‌لری اوچون چوخ بؤیوک معنا داشییان دین دوکترین‌لرینه نه اینانیرلار، نه ده چوخ ماراق گؤسته‌ریرلر. بو دوکترین‌لره بیر آز دا گولونج اولان اؤز-اؤزونه ائدیلمه‌سی لازیم اولان وظیفه‌لر ده یوکله‌ییرلر کی، بونلار آنجاق بیر سوسیولوژیک عنعنه‌نین اؤز دیرلری، داواملیلیغی و همرای‌لیگینی تعیین ائد‌ن کونسئپتوال(مفهومی) و مراسیم ماهیتی داشییان لوازیمات اولاراق اعتبارلیدیر. عینی زاماندا، بو یوللا ائندیرگه‌مه‌چی(تقلیل‌گرایانه) بیر «دین» حالینا دوشن اینانج سیستئمی ایله ارکن آوروپا تاریخینده چوخ اهمیتلی رول اوینامیش حقیقی دین آراسینداکی فرقی سیستئملی بیر شکیلده گؤزدن اوزاقلاشدیرماغا و کیچیلتمه‌یه چالیشیرلار.
جمعیتین اؤزونه تاپینما‌سینین ایستر کینلی و شیددتلی، ایسترسه ده اینجه و ظریف بیر شکیلده باش وئرمه‌سی آرتیق دورکهایم‌ین وورغولادیغی کیمی تانرینین واسطه‌سی ایله جمعیتین گیزلی شکیلده اؤزونه حؤرمت بسله‌مه‌سیندن چوخ، آشکار شکیلده قبول اولونان و هامیلیقلا ائدیلن بیر سیتاییش‌دیر. بونا باخمایاراق بو ایندی ایستیفاده اولونان اوسلوبون دورکهایم‌ین دؤورونده اولان اوسلوبدان داها چوخ حقیقته صادق اولدوغونو گؤسترمیر. جمعیت آرتیق قوتسال بیر چرچیوه‌یه گؤره قیمتلندیریلمه‌سه ده، میللیتچیلیگین اؤزونه‌مخصوص اونوتقانلیق و سئچیم‌لری واردیر کی، بونلار نه قدر قاتی شکیلده دونیوی اولسا دا اؤزلویونده یانیلدیجی و تحریف ائدیجی اولا بیلرلر.
میللیتچیلیگین اساس یانیلدیجی جهتی و حتی اؤز یانیلماسی بوندان عبارتدیر: میللیتچیلیک اصلینده اوول‌لر خالقین چوخلوغونون و بعضی حال‌لاردا هامیسینین حیاتینا آلت کولتورلرین حاکم اولدوغو بیر جمعیتده، عمومی معنادا بیر اوست کولتورون زورلا قبول ائتدیریلمه‌سیدیر. یعنی مکتبده اوخویاراق الده ائدیلن، آکادئمیک موحیطین نظارت ائله‌دیگی، مومکون اولدوغو قدر آچیق بیر بوروکراتیک و تئکنولوژی علاقه‌نین طلب‌لرینه گؤره تنظیملنمیش بیر دیلین بوتون جمعیته یاییلماغیندان دانیشیریق. میللیتچیلیک داها اوول‌لر یئرل(محلی) سوییه‌ده کیچیک قروپ‌لار طرفیندن اؤزونه‌مخصوص بیر شکیلده یئنیدن حاضیرلانان خالق کولتورلرینه اساسلانان یئرل قروپ‌لارین قاریشیق قورولوشو عوضینه، یوخاریدا حاقیندا دانیشیلان بیر نؤوع اورتاق کولتورون بیر یئرده ساخلادیغی، بیر-بیرلرینین یئرینی توتا بیله‌جک مؤحکم واحیدلرین میدانا گتیردیگی آنونیم(مجهول)، فردی اولمایان بیر جمعیتین قورولماسیدیر. بوتون باش وئرنلر حقیقتده بوندان عبارتدیر.
بونا باخمایاراق بو میللیتچیلیگین اورتایا آتدیغی و میللیتچی‌لرین ایستکلی شکیلده ایناندیقلاری شئیین تام عکسی‌دیر. میللیتچیلیک اساساً خالقی فرض اولونان بیر خالق کولتورو آدینا فتح ائدیر. ایستیفاده ائتدیگی سیموول‌لار «وولک»، «نارود»-ون، یعنی کندلی‌نین ساغلام، باشی‌آشاغی و چتین حیاتیندان آلینمیشدیر. «نارود» و یا «وولک»-ون یادائللی اوست کولتوره عایید اولان ایداره‌چی و بونا اوخشار هئیت‌لرین اقتدار و تضییقینه اوولجه مدنی اویانیش و کیملیک ادعاسی، سوندا ایسه میللی ایستیقلال محاریبه‌سی ایله قارشی چیخماغی میللیتچی‌لرین اؤزلرینی بو سیموول‌لارلا ایفاده ائتمه‌سینه حاق قازاندیریر. اگر میللیتچیلیک غلبه قازانارسا، یادائللی اوست کولتورو لغو ائدیر، آنجاق عوضینه یئرلی آلت کولتور گتیرمز. اؤزونه‌مخصوص یئرلی اوست کولتورو جانلاندیریر و یا اؤزونه اوست کولتور یارادیر، آنجاق کولتورون کئچمیش یئرلی خالق اوسلوب و لهجه‌لری ایله ده باغلیلیغی اولدوغو یاناشماسینی دا ادعا ائتمکدن ال چکمز. مثلاً، بوداپست‌ده شهره کندلی و یا کنده عایید اولدوغو ادعا اولونان گئییم‌لرله گلنلر، حقیقتا بوداپست اوپئراسینین دایمی موشتریسی اولان خانیم‌لار ایدی. معاصر دؤورده ده سووئت اتفاقین‌دا «ائتنیک» قراموفون وال(نوار، لوحه)لارینین آلیجی‌لاری ائتنیک کندلی اهالی یوخ، یئنیجه شهرلیلشمیش، بینالاردا یاشایان، تحصیللی، بیر نئچه دیل دانیشا بیلن، ایستر حقیقی، ایسترسه ده خیالی اولان حیس‌لرینی و کؤک‌لرینی ایفاده ائتمکدن خوشلانان و شوبهه‌سیز کی، سیاسی وضعیتین ایجازه وئردیگی قدر میللیتچی داورانیش‌لار نوماییش ائتدیرمکدن ذؤوق آلان بیر خالق‌دیر.
دئمه‌لی، دورکهایم‌ین تدقیقاتینداکی وضعیتین عینی اولماسا دا حقیقتین یانیلدیجی بیر سوزگجیندن سوزولموش گؤرونوشو اولماسی، یعنی سوسیولوژیک یانیلما وضعیتی هله ده اؤز تأثیرینی داوام ائتدیرمکده‌دیر. جمعیت آرتیق تاپینماق اوچون دینی سیموول‌لار ایستیفاده ائتمیر. اونون عوضینه معاصر، ال‌وئریشلی، اؤز چارخینی دؤندورن بیر اوست کولتور، اؤزونون فورمالاشدیردیغی، قورودوغو و یئنیدن جانلاندیردیغینی دوشوندویو بیر خالق کولتوروندن آنجاق یامسیلایاراق الده ائتدیگی ماهنی و رقصله شنلیک مراسیم‌لری کئچیریر.
قیدلر
مقاله ائرنئست گئلنئرین «میللت‌لر و میللیتچیلیک» (۱۹۸۳) کیتابینداکی «میللت ندیر؟» باشلیغینین دیلیمیزه ترجومه‌سیدیر.
1. ائمیل دورکهایم – فرانسه سوسیولوق و فیلوسوف.
2. وودئن – گئرمان میفولوگییاسیندا تانری. اسکاندیناو میفولوگییاسیندا اودینین قارشیلیغی‌دیر.
3. یازیچینین مقاله‌ده «معاصر دؤورده» شکلینده بحث ائتدیگی واخت آرالیغینی کیتابین ۱۹۸۳-جو ایلده نشر اولونماسینی نظره آلاراق قبول ائتمک لازیمدیر.
قایناق: میللیت آراشدیرمالار مرکزی
