۱۹۱۸-جی ایلین مای آیی‌نین ۲۸-ده (۶خرداد ۱۲۹۷) موستقیل آذربایجان جومهوریتی و یا دئموکراتیک آذربایجان جومهوریتی قورولموشدور. یالنیز 23 آی داوام گتیرن بو دؤولت قیزیل اوردونون هوجومو نتیجه‌سینده ییخیلیب و آذربایجان بو دفعه فرقلی آد آلتیندا روسیه امپئرییاسینین بیر پارچاسینا چئوریلیب.
۱۹۱۸-جی ایلده یوکسه‌لن بایراق میللی سووئرنلیگی تامین ائتمکله بیرلیکده بیر چوخ یئنی‌لیک‌لره ده سبب اولموشدو. جومهوریت ایدئیاسی‌نین آوروپادا بئله یئنیجه جوجردیگی دؤورده آذربایجان جومهوریتی شرق دونیاسیندا گونش کیمی پارلاییردی. قورولان دؤولت موترقی دوشونجه‌لر طرفداری ایدی و بونونلا دا قونشو اؤلکه‌لردن سئچیلیردی.
ایستیقلال گونونون ۱۰۴-جو ایل‌دؤنومو موناسیبتی ایله دوکتور ییلمازین همین گونون اهمیتی حاققیندا یازدیغی یازیسینی اتک‌یازی اوخوجولارینا تقدیم ائدیریک. بو یازی ۱۳۹۷-جی ایلین خرداد آیی‌نین ۷-ده بی‌بی‌سی آذربایجانجا سایتیندا نشر ائدیلمیشدیر.
بو گون موعاصیر آذربایجان تاریخینده ان اؤنملی گوندور
۱۹۱۸-جی ایل مایین ۲۸-ده آذربایجان خالقی‌نین نماینده‌لری دونیایا آذربایجانین موستقیللیگینی اعلان ائدیبلر. اصلینده ایسه بیر گونده ایکی قرار وئریلمیشدی: میللی موستقیللیگین و دئموکراتیک رئسپوبلیکانین اعلانی. هر ایکی حادیثه آیریجا دقّته لاییقدیر.
جنوبی قافقاز بیر عصر روسیه ایمپئرییاسی طرفیندن ایداره اولونموشدو. ایمپئرییا ۱۹۱۷-جی ایلده باش وئرن ایکی اینقیلابدان سونرا داغیلیر. اینقیلاب ایمپئرییانین مرکزینده باش توتسا دا، ایالت‌لرینه ده تأثیر گؤستره‌رک آزادلیق دالغاسی گتیریر. لهستانلی‌لار، فین(فنلاندین اساس اهالیسی‌نی تشکیل ائدن خالق و بو خالقا منسوب آدام)-لر و اوکراینلی‌لار کیمی بعضی خالق‌لار اؤز موستقیللیک‌لرینی اعلان ائدیرلر. ۱۹۱۸-جی ایل مایین ۲۸-ده آذربایجان دا موستقیل خالق‌لار جرگه‌سینه قوشولور. ۱۹۱۸-جی ایل موستقیللیک اعلان ائتمک اوچون تاریخی ایمکان ایدی. آذربایجانین لیدئرلری دوغرو آندا دوغرو قرار وئره بیلمیشدیلر.
موستقیل دؤولتین اعلانی ۱۹۱۸-جی ایلین مایی اوچون هئچ ده یئگانه نایلیت دئییلدی. بو آی هم ده دموکراسی و آذربایجان خالقی‌نین تقدیماتی‌نین اعلانینی اؤزونده احتوا ائدیردی. آذربایجان خالقی‌نین لیدئرلری آذربایجانداکی سیاسی رئژیم کیمی دئموکراتیک پارلامئنت رئسپوبلیکاسینا اوستونلوک وئرمیشدیلر.
اکثریتی‌نین یئرلی فئودال ائلیتاسی‌نین اؤولادلاری اولماسینا باخمایاراق، خالقین لیدئرلری خانلیغین برپاسی سئچیمینه گئتمه‌دیلر. اگر ایسته‌سیدیلر، بو قرارا آسانلیقلا حاق قازاندیرا بیلردیلر. بیر عصر اول روسیه‌لی‌لر رئسپوبلیکایا یوخ، خانلیق‌لارا سون قویموشدو. او زامان آذربایجاندا رئسپوبلیکا مؤوجود دئییلدی. سیاسی لیدئرلر روس‌لارین داغیتدیغی رئژیمی برپا ائتدیکلرینی سؤیله‌یه بیلردیلر. اونلار تاریخی نومونه کیمی قوبا و یا شکی خانلیق‌لارینین آدینی چکر و حاکمیتین بیر نفرین الینده جمعلشمه‌سی ایدئیاسی‌نین آذربایجان اوچون تاریخی و مدنی سئچیم اولدوغونو ادعا ائده بیلردیلر.
اونلار خالقین چتین و تهلوکه‌لی زامانیندا یالنیز گوجلو بیر خانین اؤلکه‌نی ایداره ائده بیله‌جه‌یی فیکرینی اورتایا آتا بیلردیلر. بنزه‌ده‌رک علاوه ائده بیلردیلر کی، چتین آن‌لاردا سورونو یالنیز یاخشی چوبان ایداره ائتمک قابیلیتینده‌دیر. میللی حرکاتین لیدئرلری مونارشی و یا تک‌حاکیمیتلی‌لیک اوچون بو ادعالارین هئچ بیرینه ال آتمادیلار. عوضینده ۱۹۱۸-جی ایل مایین ۲۸-ده آذربایجانین لیدئرلری دئموکراتیک و پارلامئنت رئسپوبلیکاسی ایداره اصولونو سئچدیلر. ایندی گئرییه نظر سالارکن، بیز بونو ساده و طبیعی بیر قرار کیمی قیمتلندیریریک. لاکین ۱۹۱۸-جی ایلده‌کی وضعیتین ایچینده بو، اینقیلابی قرار ایدی.
بیرینجی دونیا موحاریبه‌سیندن اوّل فرانسه استثنا اولماقلا، آوروپا قاره‌سینده رئسپوبلیکا مؤوجود دئییلدی. ۱۹۱۸-جی ایلده هئچ ده بوتون یئنی دؤولت‌لر رئسپوبلیکایا چئوریلمه‌میشدی. مثلاً، یوگسلاوی ۱۹۱۸-جی ایلده کراللیق(شاهلیق، پادشاهی) کیمی یارانمیشدی. فنلاندین ۱۹۱۸-جی ایلده موستقیللیگی اعلان اولونان زامان سیاسی رئژیمی رئسپوبلیکا یوخ، کراللیق ایدی.
رئسپوبلیکا بؤلگه اوچون ده یئنی ایدئیا ایدی. شمالدا، روسیه‌ده دئموکراتیک پارلامئنت رئسپوبلیکاسی جمعی بیر ایل اول، ۱۹۱۷-جی ایلین فئورالیندا یارانمیشدی. بو رئسپوبلیکانین عؤمرو ایسه یئددی آی اولدو. بو قیسا تجروبه‌دن قاباق ایسه روسیه مونارشی ایدی.
دیگر اهمیتلی قونشو ساییلان ایران قاجار سولاله‌سی طرفیندن ایداره اولونوردو. بیر نئچه ایلدن سونرا رضا شاه حاکمیته گلیر و رئسپوبلیکا اعلان ائتمک ایسته‌سه ده، ایراندا مونارشینی برپا ائتمکله کیفایتلنه بیلیر. ۱۹۱۸-جی ایلده تورکیه‌ده ده مونارشی ایداره‌سی حؤکم سوروردو. حاکمیت عثمانلی سولاله‌سی‌نین الینده ایدی. ۱۹۰۸-جی ایل گنج تورک اینقیلابیندان سونرا اینقیلابچی‌لار پارلامئنتی گئری گتیریرلر، اما رئسپوبلیکا اعلان ائتمکدن چکینیرلر.
بونا گؤره ده ۱۹۱۸-جی ایلین ۲۸ مایی یالنیز موستقیل بیر دؤولتین اعلانی ایله سجییه‌لندیریلمه‌مه‌لی‌دیر. بو تاریخ هم ده دئموکراتیک پارلامئنت رئسپوبلیکاسی‌نین و پروقرئسیو(ایله‌ریجی، ترقی‌خواه) و اینقیلابی قرارین اعلانی گونودور.
آذربایجانین میللی لیدئرلری ۱۹۱۸-جی ایلین ۲۸ ماییندا موستقیللیگی اعلان ائدن زامان هئچ آذربایجاندا دئییلدیلر. اونلار سورگونده‌کی حکومت ایدی. اونلار آذربایجانا یالنیز بیر نئچه هفته سونرا داخیل اولا بیلیرلر. حتی ایسته‌سه ایدیلر بئله، پایتخت باکی-یا گئده بیلمزدیلر. هئچ ده هر کس یئنی رئسپوبلیکانین گنجه استانیندان بؤیوک اولاجاغینا اومید ائتمیردی.
بونونلا بئله، پروبلئم‌لرین هئچ بیری لیدئرلری دایاندیرمادی. اونلار آذربایجانا اینانیردیلار، اونلار آذربایجان خالقینا اینانیردیلار. اونلار تردد ائتمه‌دیلر. چونکی اؤنملی بیر شئیی بیلیردیلر. ۱۹۱۸-جی ایلین ۷ دئکابریندا پارلامئنتده رسول‌زاده‌نین دئدیگی کیمی، “بیر کره یوکسه‌لن بایراق بیر داها ائنمز”.
