چئویری: بیلگه
کؤچورن: وحید فرخاد (ییلماز)
دنی دورلینق (Danny Dorling بریتانییالی سوسیال جوغرافییاچی-مترجم) برابرسیزلییه، اونون گؤستریجی‌لری و سبب‌لرینه دایر آراشدیرماسیندا، «زنگین اؤلکه‌لرده‌کی سوسیال برابرسیزلیین، برابرسیزلیک دوکترینالارینا اینانجین داوام ائتمه‌سی سایه‌سینده حیات‌دا قالا بیلدیینی و یاشادیغیمیز جمعیتین ایدئولوگییاسیندا یانلیش پرینسیپ‌لرین اولا بیله‌جه‌یینی آنلادیق‌لاریندا، اینسان‌لارین حیرته دوشه‌جه‌یینی» وورغولاییر. بو «برابرسیزلیک دوکترینالاری» یوکسک سسله دیله گتیریلن (آچیق-آیدین) اینانج‌لارین تملین‌ده یاتان، اونلارا «آنلام» قازاندیریر کیمی گؤرونن اوستو باغلی و یوخلانیلماسینا گرک دویولمایان پرینسیپ‌لردیر؛ بو پرینسیپ‌لر باره‌ده دئمک اولار هئچ کیم دوشونمور، هئچ کیم اونلاری یئنی‌دن اَله آلیب سیناقدان کئچیرمیر. بونلار، دوشونرکن ایستیفاده ائتدییمیز، آنجاق باشقا بیر کونکرئت سؤیکه‌نه‌جه‌یی اولمایان فیکیرلر یورودرکن، دایماً «هضم اولونان»، فقط نادیر حاللاردا دیله گتیریلن اینانج‌لاردیر.
مثلاً، چوخ ماراقلاندیغی و قوصورسوز شکیلده یارارلاندیغی کوتلوی مؤوهومات‌لاردان سیاسی دَیر چیخارماسییلا مشهور اولان مارقارئت تاچرین ۱۹۷۰-جی ایلده آمریکا زیارتین‌ده‌کی رسمی بیاناتینا نظر سالاق:
فردلره دَیر وئرمه‌ییمیزین سبب‌لرین‌دن بیری، هامیسی‌نین عینی اولماسی دئییل، هر بیری‌نین فرقلی اولماسی‌دیر… منجه، اگر پوتئنسیال‌لاری وارسا، اوشاق‌لاریمیزین بوی آتماسینا، اوزانماسینا، بعضی‌لری‌نین اوزاناراق دیگرلرینی کئچمه‌سینه ایزن وئرمه‌لی‌گیک. چونکی، هم بیر اینسانین شخصی چیخاری، هم ده بوتون جمعیتین منفعتی اوچون هر بیر وطنداشیمیزین اؤز پوتئنسیالینی تام فورمادا ایستیفاده ائده بیله‌جه‌یی بیر جمعیت یاراتمالیییق.
اونوتمایین کی، تاچرین بو سؤزلری‌نین دوغرو گؤرونمه‌سی‌نین تملینده‌کی اساس پرینسیپ («بوتؤو شکیلده جمعیته» خیدمتین، هر وطنداشین «اؤز خئیرینه» خیدمت ائتمسیله گئرچک‌له‌شه‌جه‌یی باره‌ده فرضیه)، بورادا گئنیش شکیلده آچیقلانمادان، ایضاح اولونمادان قبول ائدیلمیش‌دیر. دورلینقین بو فیکیرلره دقتله نظر سالاراق، اینه‌له‌ییجی شکیلده دیله گتیردیی کیمی، تاچر “پوتئنسیال قابیلیت‌لری اینسانین بویونا (اینسانین دییشدیرمه ایمکان‌لاری‌نین خاریجینده اولان بیر گؤستریجییه) بنزتمکله کیفایت‌لنمیر، اوسته‌لیک موختلیف فردلرین فرقلی قابیلیت‌لره صاحیب اولماغی‌نین فرقلی سوسیال شرط‌لره معروض قالمالاریندان دئییل، دوغوشدان قایناقلاندیغینی” نظرده توتور. باشقا جور دئسک، تاچر، عین‌ایله بویلاریمیز کیمی فرقلی اولان قابیلیت‌لریمیزین ده آنادان‌گلمه اولدوغونو آچیق شکیلده قبول ائد‌رک، اینساندا طالعیین حؤکمونو دییشدیره بیله‌جک قودرت اولمادیغینا، یا دا چوخ آز اولدوغونا ایشاره وورور. بو سببدن، کئچن عصرین دئمک اولار بوتون دؤورلرینده، “اینسانلار ائقویست‌جه‌سینه داوراندیق‌دا، باشقالارینا دا هانسی‌سا فورمادا فایدا وئره‌جک‌لر” کیمی عجایب بیر فیکیر اینسان‌لارین آغلینا یئریدیلمیش‌دیر.
دورلینقین فیکرینه گؤره، برابرسیزلیگی دستکله‌ین و داوام ائتدیرن یئگانه “برابرسیزلیک دوکتریناسی” بو دئییل. دورلینق، هئچ بیر گئرچک اثباتی اولمادیغینا و هر هانسی تنقیدی تستدن کئچیریلمه‌دیینه رَغمن یایغین دوشونجه‌لریمیزی، مؤوقعیمیزی و داورانیش‌لاریمیزی فورمالاشدیرماغا اصرارلا داوام ائد‌ن، اوستوباغلی و گیزلی دونیاگؤروش‌لری ده دیله گتیریر. بو جور اینانج‌لار آراسین‌دا آشاغیداکی‌لاری سیرالاییر:
۱- ائلیتیزم فایدالی‌دیر (چونکی، نسبتاً آز سایدا اینسانین صاحب اولدوغو قابیلیت‌لری اینکیشاف ائتدیره‌رک، اکثریته فایدا وئره بیلریک)
۲- تجرید ائدیلمه جمعیتین ساغلاملیغی اوچون هم نورمال، هم ده گرکلی‌دیر؛ آمبیسییا(گوجلو ایستک) داها یاخشی حیات اوچون فایدالی‌دیر
۳- اورتایا چیخان اومیدسیزلیک قاچیلمازدیر و بوندان خلاص اولماغین هئچ بیر یولو یوخدور. بو یانلیش اینانج‌لار سیستمی، سوسیال برابرسیزلییه اولان کؤنوللو، دئمک اولار کی، تامامیله دوشونجه‌سیز، قایغی‌سیز اطاعتیمیزدن قایناق‌لانان اجتماعی سَفالتیمیزین داوام ائتمه‌سی و اصلینده اؤز اؤزونو داوام ائتدیرمه‌سی آنلامینا گلیر:
تئز-تئز حئیفسلنمه‌لرینه و اؤزلرینی اؤز سئچیم‌لری‌نین نتیجه‌سی اولمایان شرایط‌لرده تاپمالارینا رَغماً، اینسانلار اولدوقجا اوزون زاماندیر کی، اؤز تاریخ‌لرینی اؤزلری یازیر. و تاریخ‌لر توپلو حالدا یازیلیر… ایندی معده‌میزی توپلو آلیش‌وئریش‌له و ذهنیمیزی سریال‌لارلا دولدوروروق. اینسان‌لاریمیز نه باش وئردیینی تئلئویزییادا سئیر ائد‌رک و اینترنت‌ده گزیشه‌رک ایزله‌دییندن، سوسیال ایستاتوس پارانویاسی دا گئتدیکجه گوجله‌نیر. رئکلام‌لار داها چوخ اشیاء آرزولاییب، احتیاج حیسس ائتمییمیز اوچون تَله یئمی کیمی ایستیفاده اولونور: آج‌گؤزلوک قیزیل مجمعیده قارشیمیزا چیخاریلیر.
قیساجا دئسک، اکثریتیمیز چوخ زامان ایسته‌یه‌رک (بعضاً سئوینجله، بعضاً هوس‌سیزجه، سؤیه‌رک و عصبدن دیش‌لریمیزی قیجیرداداراق) بیزه تقدیم اولونانا قوجاق آچیریق و حیاتیمیز بویونجا اساس گؤره‌ویمیزی – اَلیمیزدن گَله‌نین اَن یاخشی‌سینی حیاتا کئچیرمه‌یی تَرک ائدیریک. بَس، یولوموزو دییشدیرمک اوچون دوشونجه‌میزی، گئرچه‌یی و اونون داورانیش‌لاریمیزی معین ائد‌ن قاتی طلب‌لرینی) دَییشدیرمک اوچون‌سه یولوموزو دَییشدیرمک یئترلیدیمی؟
ایستر خوشونوزا گلسین، ایستر گلمه‌سین، سئچیجی حیوان معناسینی وئر‌ن هومو ائلیگئنس(Homo eligens) نؤعونه داخیل اولدوغوموز و نه قدر چَتین، زورلاییجی، ظالم و اینادکار اولارسا اولسون، هئچ بیر گوجون سئچیم‌لریمیزی تامامیله باسقی آلتینا آلا بیلمه‌دیی، بیلمه‌یه‌جه‌یی و داورانیش‌لاریمیزی موطلق شکیلده دَییشدیرمه‌یه‌جه‌یی دوغرودومو؟ کیی توتانین بیلیارد ماساسین‌دا اوره‌یی هارا ایستیرسه گؤندردییی بیلیارد توپلاری دئییلیک؛ منجه، اؤزگور اولماق اوچون یارادیلمیشیق و سئچیم ائتمه‌یین زَحمتیندن، مسئولیتیندن نه قدر بویون قاچیرماق ایسته‌سک ده، همیشه قارشیمیزدا گئده بیله‌جه‌ییمیز بیردن چوخ یول مؤوجود اولاجاق. اؤز آرالارین‌دا سئچیم‌لریمیزی فورمالاشدیران، بیر بیریندن کیفایت قدر موستقیل اولان ایکی عامل وار: یاشام شکلیمیز و حیاتیمیزین اوربیتی. بونلاردان بیری، اوستونده هئچ بیر تأثیره مالیک اولمادیغیمیز بیر قروپ شرط‌لردیر، باشقا سؤزله دئسک، «طالع»دیر، (دوغولدوغوموز چوغرافییا، سوسیال مؤقع و یا دوغوم تاریخیمیز کیمی) هئچ بیر تأثیریمیز اولمادان «باشیمیزا گلن‌لردیر». دیگر عامل ایسه، اوزرینده (اَن آزیندان پرینسیپجه) بللی بیر تأثیره مالیک اولدوغوموز، ایشله‌یه بیله‌جه‌ییمیز، تربییه‌لندیره بیله‌جه‌ییمیز و اینکیشاف ائتدیره بیله‌جه‌ییمیز کاراکتئریمیزدیر. «طالع» قارشیمیزا گئرچه‌یه اویغون واریانت‌لار سیاهی‌سی چیخارسا دا، اونلار آراسینداکی سون سئچیمی کاراکتئریمیز معین ائدیر.
طبیعی کی، «طالعیمیزین» معین ائتدیی «گئرچه‌یه‌اویغون» واریانت‌لار دا گئرچک‌لیک درجه‌لری باخیمیندان عادتاً درین فرقلی‌لیک‌لر گؤستریر. بعضی واریانت‌لار دیگرلریله مقایسه‌ده داها گووه‌نلی، داها آز ریسکلی و یا داها جاذبه‌لی‌دیلر، اولا دا بیلر ساده‌جه بئله گؤرونورلر؛ بئله‌لیکله، داها چوخ زامان گَرکدیردییی، داها چتین اولدوغو، داها چوخ فداکارلیق طلب ائتدیی، یا دا جمعیت طَرفیندن قیناغا توش گله‌جه‌یی، پرئستیژ ایتکی‌سی ریسکی داشیدیغی باره‌ده شوبهه اویاندیران، دؤوروموزده ائله ده رَغبت‌له قارشیلانمایان (دولاییسییلا، تؤوصییه ائدیلمه‌ین) آلتئرناتیو واریانت‌لارلا مقایسه‌ده بونلارین سئچیلمه شانسی یوکسک اولور. بو سَببدن ده «گئرچه‌یه‌اویغون» واریانت‌لارین ترجیح احتیمال‌لاری‌نین یاییلماسی دا «طالعین» تأثیر ساحه‌سینه گیریر: هر حالدا هامیمیز «نیظاملی» بیر سوسیال چئوره‌ده یاشاییریق و بو «نیظاملاما» تام اولاراق احتیمال‌لارین ایداره ائدیلمه‌سیندن میدانا گلیر. بو عملیات بعضی سئچیم احتیمال‌لارینی نورمادان چوخ آرتیرارکن، بعضی‌لرینی دوشورور و سیرادان چیخاردیر. بو فعالیت، وئریله‌جک موکافات‌لار ایله جزالارین تکراراً نیظام‌لانماسیندان عبارتدیر. «گئرچک‌لیک» داخیلدن گَلن ایستک‌لریمیزه قارشی اولان خاریجی مقاومت‌لره قویدوغوموز آددیر. مقاومت‌لر نه قدر گوجلو اولارسا، اَنگل‌لری او درجه‌ده «گئرچک» حیس ائدیریک.
سئچیم ائد‌ن اینسانین، اوندان گؤزله‌نیلن داورانیشی رَد ائتمه‌یی‌نین جزا فورماسین‌دا اوزه چیخان عَوضی ده، سئچیمین‌ده‌کی اطاعتی‌نین موکافاتی دا سون درجه دَیرلی ساییلان سوسیال قبول، مؤقع و پرئستیژله اؤده‌نیلیر. بو بَدل‌لر بیزیم جمعیتیمیزده، برابرسیزلیین، اونون یئرینه کئچمه احتیمالی چوخ آشاغی اولان آلتئرناتیولرینه مقاومت یاراداجاق فورمادا نیظام‌لانیر: اوزویولا، قبول‌لانمیش اطاعت و کؤنوللو ایش‌بیرلیگی ایله. ایستئهلاک جمعیتینده یاشایان بیز اینسان‌لارین حیات اویونوموزدا آتدیغیمیز زرلر، اکثراً حیله ایله نیظام‌لانیر و برابرسیزلیکدن منفعت گؤتور‌ن، یا دا گؤتورمک ایسته‌ین‌‍‌لرین لئهینه‌دیر.
قایناق: بیلگه سایتی
