ایسلام اینقیلابیندان سونرا ایرانین والیوتاسی آردیجیل شکیلده دیرینی ایتیرمیشدیر. کئچن ۴۰ ایلین ایستاتیستیکاسینی نظره آلدیغیمیزدا ایران والیوتاسینین ۱۰۰۰ دفعه دیرینی ایتیردیگینی آچیق آیدین گؤره بیلریک. بوتونلوکله ایران ایقتیصادیاتینی اینجله‌مک بو قیسا یازیمیزا سیغمایاجاق دئیه بو یازیدا ساده جه والیوتا بازارینا ایز بوراخان عامیل له ری اینجله‌ییب او عامیل له ری ایداره ائتمکده ایران حاکیمیتینین نییه گوجسوز اولدوغونو قیسا اولاراق آچیغلایاجاغیق. علاوه ائدیمکی بیر اؤلکه‌نین والیوتاسینین دیردن دوشمه‌سی هئچ ده همیشه پیس و ضررلی دئییلدیر و اؤلکه‌نین ایقتیصادی اینفراستروکتورو(آلت یاپیسی ) ایله باغلیدیر وحتّی ایقتیصادی فورصت ده ساییلا بیلر آنجاق ضعیف ایقتیصادی اینفراستروکتورا مالیک اولان اؤلکه‌لر اوچون بو مسئله قاچیلماز بیر تهدید کیمی گؤرونه بیلر. میثال اولاراق، چین حاکیمیتی قصدن اؤز والیوتاسینین (پولونون ) دیرینی آشاغی ساخلاماقلا ایقتیصادی قازانجلار و خاریجی اینوئستورلاری (سرمایه دارلاری) جلب ائتمک اوچون فورصت یاراتماقدادیر. بئله‌دیرسه، ایران حاکیمیتی نییه والیوتاسینین دیرسیز اولماسینی ایقتیصادی فورصته چئویره بیلمیر؟ بو سوالین جاوابینی آیدینلاشدیرماق اوچون والیوتا بازارینا تاثیر ائدن عامیل له ری اؤیره‌نیب اینجله‌مک لازیمدیر.
والیوتا مظنه لرینی (نرخ ارز) چوخلو فاکتورلار معین لشدیریر و اونلارین هامیسی ایکی اؤلکه‌نین آراسیندا اولان تیجارت علاقه لرینه باغلیدیرلار. خاتیرلاتمالیییق کی، والیوتا مظنه لری نیسبیدیر و ایکی اؤلکه‌نین والیوتالارینین موقاییسه‌سی کیمی ایفاده اولونور. آشاغیدا ایشاره ائتدیگیمیز فاکتورلار ایکی اؤلکه‌نین والیوتا مظنه سینین اساس گؤستریجیلریندندیلر. قئید ائدک کی، بو عامیل له رین والیوتا مظنه لرینه نه درجه‌ده تاثیر ائتمه‌سی معین بیر قایدادا دئییل و ایقتیصادیاتین بیر چوخ باشقا یؤنلری کیمی، بو عامیل له رین ده نیسبی اهمیتی بیر چوخ موذاکیره له ره سبب اولور.
۱. اینفلیاسییانین ( نرخ تورم) دییشیلمه‌سی
عمومی قایدا اولاراق، آردیجیل شکیلده داها آشاغی اینفلیاسییا درجه‌سی اولان بیر اؤلکه‌نین پولونون دیری یوکسلمه‌لیدیر چونکی دیگر والیوتالارلا موقاییسه‌ده او اؤلکه‌ده آلیجیلیق گوجو آرتماقدادیر. یوکسک اینفلیاسییاسی اولان اؤلکه‌لرین پولو عادتا تیجارت طرفداشلارینین والیوتالاری ایله موقاییسه‌ده دیرینی ایتیریب یوکسک فائیز درجه‌لری ایله نتیجه له نه جکدیر. نرمال و طبیعی اینفلیاسییا ساغلام بیر ایقتیصادیاتدا ۳%-دن آز اولمالی اولدوغو حالدا ایران ستاتیستیکالارینا اساساً کئچن ۴۰ ایل مودتینده اینفلیاسییا ۱۰ فائیزله ۵۰ فائیز آراسیندا دییشکن اولموشدور و بو اوزون مودتده ایران دؤولتلری اینفلیاسییادان الده ائتدیکلری فایدالارا گؤره اینفلیاسییانی آشاغی ائندیرمک اوچون هئچ واخت جیددی شکیلده چالیشمامیشلار نییه‌کی ایران دؤولت له ری خرج له رینی اؤده مک اوچون هر زامان داخیلی قایناقلاردان بؤیوک میقیاسدا بورج آلمیشلار. بئله‌لیکله، یوکسک اینفلیاسییا بورجلارین گئرچک دیرینی آزالتماقلا ایران دؤولت له رینه فایدالی اولموشدور.
۲. فائیز درجه‌سینین( نرخ بهره) آردیجیل دییشمه‌سی
فائیز درجه‌له ری، اینفلیاسییا و والیوتا مظنه لری(نرخ ارز) یوکسک سویییه‌ده بیر بیرلرینه تاثیر ائدیرلر و بونا گؤره ده مرکزی بانکلار فائیز درجه‌له رینی دییشمکله، هم اینفلیاسییا، هم ده والیوتا مظنه لرینه ایز بوراخا بیلیرلر. بئله‌لیکله، دییشن فائیز درجه‌له ری اینفلیاسییا و والیوتا دیرله رینه تاثیر گؤستریر. اؤلکه‌ده‌کی یوکسک فائیز درجه‌له ری ایقتیصادیاتداکی بورج وئرنلره دیگر اؤلکه‌لرله موقاییسه‌ده داها یوکسک گلیر گتیریر. بونا گؤره ده ، یوکسک فائیز درجه‌له ری خاریجی کاپیتالین جلب ائدیلمه‌سی و والیوتا مظنه سینین یوکسلمه‌سینه سبب اولور. آنجاق ایرانداکی یوکسک فائیز درجه‌له ری، یوکسک اینفلیاسییا، سیاسی ثابیتسیزلیک و باتی اؤلکه‌لری طرفیندن معیّن لشمیش ایقتیصادی سانکسیالارا گؤره خاریجی سرمایه‌له ری جلب ائتمک اوچون اوغورسوز اولموشدور. بوندان علاوه آشیری یوکسک فائیز درجه‌له ری، سرمایه‌له ری ایستحصال سئکتوروندان(تولید بخشیندن) قاچیرتماقلا اؤلکه‌نین خاریجی تیجارت بالانسینی منفی لشدیریب والیوتا دیرینی داها آزالتمیشدیر. ایران ایستاتیستیکالاری گؤسته ریر کی کئچمیش ۴۰ ایلده فائیز درجه‌سی ان آز حالدا ۸% و ان یوکسک حالدا ۳۰% اولموشدور بیر حالداکی ایستحصال سئکتورونداکی سرمایه قازانجی هئچ بیر زامان ۷%- دن یوکسک اولمامیشدیر.
یازارین بو یازیسی‌نی اوخو: ايران حاکيميتی اورمو گؤلو بؤحرانينا نئجه ياناشيب؟
۳. جاری حساب-فاکتورا چاتیشمازلیغی
جاری حساب فاکتوراسی ایکی اؤلکه آراسیندا اولان تیجارت بالانسینین گؤسته ریجیسیدیر، و ایکی اؤلکه آراسینداکی آلیش- وئریشین، خیدمتله رین، فائیزله رین و دیویدئنت له رین (سهام لارین قازانجی) اؤده نیلمه‌سینی عکس ائتدیریر. جاری حسابداکی چاتیشمازلیق گؤسته ریر کی اؤلکه خاریجی تیجارتده قازاندیغیندان داها چوخ خرجله‌ییر و بئله‌لیکله چاتیشمازلیغی حل ائتمک اوچون خاریجی اؤلکه‌لرین قایناقلاریندانداها چوخ سرمایه بورج آلیر. باشقا سؤزله، اؤلکه ایدخال(واردات) ائتمک اوچون، ایخراجدان(صادرات) الده ائتدیگی خاریجی والیوتادان داها چوخ خاریجی والیوتا طلب ائدیر. بئله‌لیکله، اؤلکه ایچی خاریجی والیوتایا اولان طلباتین چوخ اولماسی اؤلکه‌نین والیوتا مظنه سینی آزالدیر و نتیجه‌ده یئرلی ماللار و خیدمت لرخاریجی ماللارا نیسبت اوجوز اولدوغوندان خاریجی تیجارتچیلری ایچ ماللارا جلب ائدیر و نهایتده خاریجی والیوتا اؤلکه‌ده چوخالیر و اؤلکه‌نین والیوتاسینین دیری بیرداها یوکسه‌لیر. شوبهه‌سیز، ایران و نفته اساسلانان بوتون اؤلکه‌لر خوصوصی ایله اورتا دوغو اؤلکه‌له ری، خاریجی والیوتالارینین ان بؤیوک حیصه سینی نفت ایخراج ائتمکله الده ائدیرلر. میثال اولاراق، ایسلام اینقیلابیندان سونرا ایران حاکیمیتینین ایخراجدان اولان گلیرلرینین ان از حالدا ۷۰ و ان چوخ حالدا ایسه ۹۸% نفتدن اولموشدور. عئینی حالدا،کئچن ۴۰ ایل مودتینده ایرانین جاری حساب فاکتوراسی آردیجیل منفی اولموشدور. باشقا سؤزله ایرانین ایدخالی هر زامان ایخراجیندان داها چوخ اولموشدور و ایخراج گلیرله ری ایدخال خرجله رینی اؤرتمه‌میشدیرونتیجتاً جاری حساب فاکتوراسینی بالانسلاشدیرماق اوچون هر زامان خاریجی اؤلکه‌لردن بورج آلماق مجبوریتینده اولموشدور. خاتیرلامالیییق کی، ایقتیصادیاتلاری نفته اساسلانان حاکیمیتلر ایقتیصادی اینفراستروکتورلارا(آلت یاپی لارا) هئچ بیر زامان احتییاج دویمامیشلار و بونا گؤره ده غئیری-نفت ایخراجلاری خاریجی گلیرله رینین ان کیچیک حیصه سینی تشکیل ائتمیشدیر.
۴. دؤولت بورجو
دؤولت لر، ایجتیماعی لاییحه‌لر(طرح لر) و دؤولت مالیییه لشمه‌سی اوچون اؤده نیشله ری تعمین ائتمک اوچون دیگر سئکتورلاردان بؤیوک میقداردا بورج آلماغا مجبور قالیرلار. باخمایاراق کی بئله ایشلر یئرلی ایقتیصادیاتی آکتیولشدیریر، آنجاق بؤیوک میقداردا بورجو اولان دؤولتله رین اؤلکه‌له ری خاریجی اینوئستورلارا داها آز جلب ائدیجی اولورلار.
بوندان علاوه،دؤولت داخیلی واسیطه‌لرله (داخیلی ایستیقراضلاری(قرضه اوراقلاری) ساتماق، پول کوتله‌سینی(پول عرضه سینی) آرتیرماق) بورجونو اؤده‌یه بیلمه‌دیگی حالدا خاریجی اینوئستورلارا داها چوخ قییمتلی کاغیذ تدارک گؤرمه‌لی دیر و نتیجه‌ده قییمتلی کاغیذلارین دیری آزالاجاقدیر. بئله‌لیکله، دؤولت بورجونون بؤیوک میقداردا اولماسی، خاریجی اینوئستورلاری اؤلکه‌دن قاچیرداجاقدیر.
رسمی خبر اورقانلارینا اساساً ایران دؤولتینین بورجو اؤلکه‌نین GDP- سینین (عمومی داخیلی محصول) ۴۰ فائیزی ایله برابردیر و بونا گؤره ده خاریجی سرمایه جلب ائتمک ایران اوچون داها دا چتین اولموشدور.
۵. سیاسی ثابیتلیک و ایقتیصادی دوروم
خاریجی اینوئستورلار طبیعی اولاراق سرمایه‌له رینی ثابیت ثمره لی و گوجلو ایقتیصادا مالیک اولان اؤلکه‌لرده صرف ائتمک ایسته‌ییرلر. بئله‌لیکله، خاریجی سرمایه‌لر، دورومو داغینیق، غئیری-ثابیت، سیاسی و ایقتیصادی ریسکله بیرگه اولان اؤلکه‌لردن ایقتیصادی وضعیتی ثابیت اولان اؤلکه‌لره آخاجاقدیر. مثلا، سیاسی قاریشیقلیق اؤلکه‌نین والیوتاسینا اولان گوونجی آزالداراق خاریجی سرمایه‌لهری باشقا ثابیت و ثمره لی ایقتیصادلارا آخیتماقلا اؤلکه‌نین والیوتاسینی داها دا گوجسوز ائدیر. آیدیندیر کی ایسلام اینقیلابیندان سونرا ایران و آمریکا آراسیندا اولان موناقیشه او جومله‌دن کئچن ۱۰ ایللرده باتی اؤلکه‌له ری طرفیندن تعیین ائدیلمیش ایقتیصادی سانکسییالار ایرانین سیاسی دورومونو ثابیتلیکدن اوزاقلاشدیرمیشدیر و بونا گؤره ده خاریجی اینوئستورلار ایرانا گلمکدن چکینمیشلر. اونوتمایاق کی ایران حاکیمیتینده اولان کورروپسییا دا(مالی فساد) اؤلکه‌نین ایقتیصادی و سیاسی دورومونو داها دا گرگینلشدیرمیشدیر.
بئله‌لیکله، ایران ایقتیصادیاتیندا اولان آخسارلیقلار او جومله‌دن کورروپسییا(مالی فساد) ، ضعیف ایقتیصادی اینفراستروکتور(آلت یاپی) ، بؤیوک میقیاسلی خاریجی و داخیلی بورج، ایقتیصادی سانکسییالارا( تحریم لر)اساساً نفت ایخراج ائده بیلمه‌مک، و سیاسی ثابیتسیزلیک ایقتیصادی بؤحرانین قارشیسینی آلماغی هابئله خاریجی اینوئستورلاری جلب ائتمه یی ان آزی قیسا مودتده ایمکانسیز ائتمکله والیوتانین دیرسیز اولماسینین قارشیسینی آلماغدا ایران دؤولتینی باجاریقسیز ائتمیشدیر و بئله‌لیکله ایران والیوتاسینین داها دا دیرسیز اولماسی یاخین گله‌جکده گؤزله‌نیلیر.
