حامامچییا دئین مومکونسه بوگون
حامام قیزدیرماسین جماعت اوچون
من چیممک سویونو گؤزیاشلاریمدان
اودونو قلبیمدن ائده‌جم بوتون
بو ایکی بئیتین شاعیری، گنجه‌لی مهستی سانکی چوخ جسارتلی و چرچیوه‌لری سیندیران قادین ایمیش؛ چونکو او گونلر قادین حتتا گؤزیاشلاریندان دا سؤز آچماغا حاقلی دئییلدی. نئجه کی مهستی‌نین ترسینه، فتحعلی‌شاه دؤورونده یاشایان حئیران خانیم آغلاماغی اؤزونه روسوایلیق سانیب «ای سیتمگر منی روسوای جهان ائیله‌میسن/ گؤزومون یاشینی چون دیجله روان ائیله‌میسن» دئییردی. بئله بیر توپلوم آیریلیق دردیندن آغلایان خورشیدبانو ناتوانـا دا ایراد ائدیردی:
هیجرین ائدیبدی کؤنلومو برباد آغلارام
چوخلار دوتار بو حالیمه ایراد آغلارام
هیجرینده خوشدور آغلاماق آه و فغانیله
سس وئرمه‌سه بو ناله‌ی فریاد آغلارام.
قادین کیشیلرین یاراتدیغی قایدالاری منیمسه‌ییب، اؤزونو اونونلا اویغونلاشدیریب فورمالاشدیرمالیدی و کیشی دونیاسی قادینی ساکیت، باشی آشاغی و هر مؤحنته دؤزوب ایستکلرینی دیله گتیرمه‌ین بیریسی تصویر ائدیردی. کیشی حاکمیتینده اولان توپلوم بئله قادینلاری عصمتلی و نجیب آدلاندیریب حاقلارینی دیله گتیرن قادینی حیاسیز و نانجیب جیلوه‌لندیریردی. حئیران خانیم بو تقدیره باش ایمکدن باشقا چاره تاپمادی:
یوخدو بیر یار ائده، حالیمی دیلداریمه عرض
سرکویینده مگر باد صبادن غئیری
گر قضا سالدی سنی یاردن آیری حئیران
داها تقدیره نه‌دیر چاره، ریضادن غئیری.
او چوروک دونیادا اعتراض حاققی یوخ، سوسوب باش ایمک تبلیغ ائدیلیردی:
یوز زحمت ایله خاموش اولوب بو دل ویران
حئیران! فغان ائتمه! دل زاریمه رحم ائت.
ائله همن آتموسفرین باشقا شاعیری خورشیدبانو ناتوان دا، اؤزونده دردلریندن دانیشماغا گوج گؤرمه‌ییب، زار و ناتوان اؤلمه‌یی ترجیح ائدیر:
واریمدی سینه‌ده درد و غم نهان اؤلورم
فدا اولوم سنه گل ائیله امتحان اؤلورم
فراقدان توکه‌نیب تاب و طاقتیم بالله
ویصاله یئتمز الیم زار و ناتوان اؤلورم
ماراقلی بوراسیدیر کی، دردلرینی دیله گتیرمکدن قورخان ناتوان، هله هئچ کیمه دئمه‌دیگی دردلره باشقا آداملاردان درمان دیله‌ییر:
بیلن بو دردیمی یوخدور، بو حالتده بو حالتده
دوتوبدو کؤنلومو مؤحنت، بو فرقتده بو فرقتده
نیچون احوالیمی بیلمز، او ماه مهربان یارب
ندن هئچ دادیما یئتمز، بو مدتده بو مدتده
خیالیم یاریله گئتمیش، دیلیم هیجریله اودلانمیش
جسد هم ناتوان قالمیش، بو ذلتده بو ذلتده
نهایتده ناتوان خانیم بیر آددیم ایره‌لی گئدیب، سوکوتونو سیندیریب فریاد ائدیر. اؤلومجول صبیری گئریده قویان شاعیر هله‌ده مقصده دوغرو آددیم آتماغی اؤیرنمه‌ییب بلکه هدفی راحاتجاسینا اله گتیرمه‌یی آرزیلاییر:
عزیزیم گؤز یاشیم قاندیر، ایشیم فریاد و افغاندیر
او یاریم هاردا مهماندیر، نیچون گلمز نیچون گلمز
الیمده ایختیاریم یوخ، گئدیب صبر و قراریم یوخ
یانیمدا گلعذاریم یوخ، نیچون گلمز نیچون گلمز
رضاشاه دؤورونده یاشایان اورمولو مریم جهانگیری ده، بئله بیر قارانلیق گئجه‌لرین چاره‌سینی دؤزوم سانیر:
گل دولاشما یئنه اول زولف پریشانه کؤنول
صبر ائله دؤز بو قارانلیق شب هیجرانه کؤنول
نئجه طرح ائتدی وفا صحبتینی غنچه لبی
واقف اول، ذؤوق ایله اول نکته‌ی پنهانه کؤنول
آما دونیا آز چوخ دییشیردی. حسن بی زردابی اکینجی جریده‌سینده قادین آزادلیغی حاقدا دورمادان یازدی و ایگیرمی آلتی ایل سونرا، ۱۹۰۱ سپتامبرین یئددیسی، باکیدا قیزلار مکتبی آچیلدی. ۱۹۰۶ فئورالیندا تبریزده ایلک قادین انجمنی قورولدو. گئج اولسادا ۱۹۰۹ سیدحسن‌خان عدالت طرفیندن نشر اولان؛ صحبت آدلی تورکجه گونده‌لیکده «کج قابیرقا» عنوانلی بیرمقاله‌ده، قادینلارین توپلومدا اورتوکسوز و اؤزگور حضوروندان سؤز گئتدی و نهایت ۱۹۴۵-ده میللی حوکومت طرفیندن حئیران خانیمین کیتابی تبریزده چاپ اولدو و ناتوانین شعرلری درسلیک کیتابلاردا یازیلدی. حکیمه بلوری و مدینه گولگون کیمی شاعیرلرین شعرلری، دیللر ازبری اولدو. مدینه گولگون کئچیجی اولموش اولسا دا قادینلارین دیل آچماق آرزوسونو شعره گتیردی:
گولگون کؤنلوموز دیل آچسین یئنه
بو الفت، مژده‌لر گتیرسین منه
بیر بایرام هاواسی دولدو وطنه
قندیللر چیراقلار یادیما دوشدو
بلکه ده قادین شاعیرلر آراسیندا قادینی کؤهنه دونیا اسارتیندن چیخماغا چاغیران ایلک اینسانلار نیگار رفیع‌بیلی و مروارید دیلبازی‌دیر. بو ایکی شاعیرین شعرلرینده قادین بوتون سوسیال گؤره‌ولرله اوزله‌شیب حایات کوره‌سینده بیشیر. اللری تیتره‌سه ده، حایاتین آجیلیغینی گؤرسه ده، چتینلیکلرله گوله‌شیر. نیگار خانیمین بو شعری کؤهنه دونیا قایدالارینا مئیدان اوخویور:
سن ای مهربان قادین/ سن ای مهربان آنا
سن وطنداش حربی‌نین/ کئچدین قابیرقاسیندان
غرورونو قیرمادی/ نه آجلیق، نه ده زیندان
کؤهنه چوروک دونیانین/ چیخدین اسارتیندن
او وقت، سن عسکر ایدین/ ایندی بیر آناسان سن
نیگار خانیم بیر باشقا شعرینده، قادینلاری توپلومسال گؤروه‌لردن اوزاق ساخلایانلاری قیناییب زحمت چکن قادینلاری وصف ائتمکله یئنی قادین و یئنی اینسان یارادیر:
قادین نه بوران بیلدی نه قار/ سؤنمه‌دن یاندی/ آلیشدی قلبینده آرزولار
بیر الی بئشیک ییرقالادی/ بیر الی جوراب توخودو
غصه‌لندی کؤنلو اونون/ هردن نغمه اوخودو
لاکین بیرگون حایاتیندا
او بوش بئکار دایانمادی
پوچور-پوچور توکولنده
آلنینداکی اینجی تری
بیر فرحله گولومسه‌دی
اونون قارا صاف گؤزلری
مروارید دیلبازی‌نین شعرلرینده « چؤرک گتیرن آتا» ایماژی اؤلور و چؤرک گتیرمه ایشی قادینلا کیشی آراسیندا برابر بؤلونور:
آلتی یاشینا چاتمیشام/ ساچلارمی اوزاتمیشام
هؤروک اوچون لئنتیم ده وار/ ننه‌م منه تیکیب پالتار
چوخ خوشوما گلیر چانتام/ اونو منه آلیب آنام
وار دفتریم وار کیتابیم/ بیر شکیللی قلم قابیم.
آذربایجان قادینی‌‌نین شعری اونون حیاتداکی تجروبه‌لرینی ده عکس ائتدیریر. ایجتیماعی فاکتورلار دییشنده جمعیتده قادین اوچون تعریف اولونان روللار دا دییشیر. طبیعی کی اکونومیک باخیمدان اؤز آیاغی اوسته دورماغی باجاران قادین اؤز حاقلارینی دیله گتیرمکده داها او قدر ده چتینلیک حیس ائتمه‌یه‌جکدیر. بونونلا دا گئتدیکجه سویوق چرچیوه‌لری سیندیراجاقدیر. شعرلرده‌کی مضمون فرقی ده قادینلارین فرقلی سوسیال شراییطده فورمالاشمیش چرچیوه‌لردن دونیایا باخیشدیر. بو باخیشلار بعضن تیترک بعضن ده جسارتلی اولور.
