ایران میللی مس شیرکتی باشدا ورزقاندا یئرله‌شن سونگون و کرماندا یئرله‌شن سرچشمه مس معدن‌لری اولماقلا اؤلکه‌ده‌کی مس معدن‌لرینین اورتاق شیرکتیدیر. سونگون مس معدنی‌نین بؤیوک مس یاتاق‌لاری اولدوغو حالدا الده ائدیلن قازانجدان آذربایجانین داها آز فایدالانماسی دایما گوندمده اولوب.
بیر چوخ آذربایجانلی میللی فعالا گؤره، فارس اولمایانلارین یاشادیقلاری بؤلگه‌لرده الده ائدیلن گلیرین مرکزی ویلایت‌لره آپاریلماسی آیری‌سئچکیلیگین و عدالتسیزلیگین بیر نومونه‌سیدیر. اونلار بونو داخیلی استعمار کیمی قیمتلندیریرلر.
بو مسئله‌لرین تراختور فوتبال کلوبو ایله علاقه‌لنمه‌سی موباحیثه‌لی مسئله‌نین گونو-گوندن داها دا بؤیومه‌سینه سبب اولوب.
تراختور فوتبال کلوبونون میللی مس شرکتینه وئریلمه‌سی اؤلکه سوییه‌سینده موباحیثه‌لره سبب اولوب. سون زامان‌لار تراختور کلوبونون اؤلکه‌نین فوتبال لیگینده ضعیف چیخیش ائتمه‌یی عمومی اعتراض‌لارا سبب اولموشدو. طرفدارلار کوماندانین ضعیفلیگینه سبب کیمی کلوبا قارشی موختلیف واخت‌لاردا وئریلن قرارلارین و زنوزی‌نین ایداره‌ائتمه‌سی‌نین سبب اولدوغونو بیلدیریردیلر.
تراختور فوتبال کلوبونا کیمین ایسپونسورلوق ائده‌جه‌یی ایله باغلی داوام ائدن موذاکیره‌لر دی‌ین ۱۴-ده بیتدی. بو تاریخدن اعتباراً کلوبا ایران مس شیرکتی ایسپونسورلوق ائده‌جک. خبر یاییلان کیمی کرمان ویلایتی‌نین میللت وکیلی محمدرضا پورابراهیمی بو قرارا اعتراض ائتدی. او، کرمانین طبیعی ثروت‌لرینین باشقا یئرلره گئتمه‌سینین ویلایت‌ده ناراضیلیق‌لارا سبب اولدوغونو دئییب. بو فیکره قارشی آذربایجانلی میللت وکیل‌لری رئاکسییا وئریبلر. ورزقانین میللت وکیلی الله‌وئردی دهقانی قئید ائدیب کی اصلینده ایللردیر میللی مس شیرکتی‌نین بوتون گلیری کرمانا آخیدیلیب و کرمانلی‌لار دا موستملکه‌چی‌لییه آلیشیبلار.
تراختورون گلدیگی یول
تراختور فوتبال کلوبو ۱۳۸۸-جی ایلده اؤلکه‌نین ان یوکسک لیگینه داخیل اولماق حاقینی قازاندی. یوکسک لیگه گیرمه‌سی ایله کلوبون آذربایجانلی‌لار طرفیندن دستکله‌نمه‌سی داها دا آرتدی. خصوصی اهمّیته مالیک اولان تراختور فوتبال کلوبو آرتیق ۱۲ ایلدن چوخدور کی ایرانین یوکسک فوتبال لیگینده اویناییر. کئچن ۱۲ ایل عرضینده تراختور کلوبو فرقلی موضوع‌لارلا گوند‌مه گلیب. بونلارین ان واجیب‌لریندن بیری ده بو کلوبون صاحبلیگی ایله باغلی موضوع‌لاردیر.
تراختور یوکسک لیگه چیخان کیمی اونو سیپاهین مولکیتینه وئردیلر. کلوب محمدرضا زنوزی‌نین صاحیبلیگینه کئچه‌نه قدر موختلیف آدلارلا سیپاهین الینده ایدی . بو ایسه هر زامان طرفدارلارین اعتراض‌لارینا سبب اولوردو. حتی اونلار ۱۳۹۶-جی ایلده «سیپاهی تراختور ایسته‌میریک» شعارینی دا سسلندیردیلر.
همین ایل کلوب تانینمیش آذربایجانلی ایش آدامی محمدرضا زنوزی‌یه وئریلدی. لاکین بو دا کلوبون وضعیتینی موثبته دوغرو دییشمه‌دی. آرتیق ۱۴۰۰-جی ایلده کلوبونون ضعیفلیگی طرفدارلارین اعتراض آکسییالارینا سبب اولدو. بو آکسییالاردان سونونجوسو ایسه ۱۴۰۰-جی ایل دی‌ین ۱۱-ده باش توتدو.
کلوبون سونگون مس معدنی‌نین مولکیتینه وئریلمه‌سی طرفدارلار طرفیندن دفعه‌لرله طلب ائدیلمیشدی. نهایت دی آیینین ۱۴-ده مولکیتین دییشدیریلمه‌سینه باشلادیقلاری حاقیندا خبر یاییلدی.
ایکی مسئله بیر دویونده: سونگون و تیراختور
سونگونون مس احتیاطی ان آز ۴ میلیارد تن‌دور. بو معدن اؤلکه‌یه هر ایل ۲۰ مین میلیارد تومن گلیر گتیریر. ورزقان یاخینلیغیندا یئرله‌شن بو معدن اورتا شرقین ان بؤیوک مس معدنی کیمی تانینیر.
کئچن ایل شرقی آذربایجان والیسی هر گون آذربایجاندان کرامانا ۵۰ میلیارد دَیَرینده مس کنسانتره‌سینین گؤنده‌ریلدیگینی دئمیشدی. ایران میللی مس شیرکتی‌نین تابعلیگینده باشقا فوتبال کلوب‌لاری دا وار. لاکین بو کلوب‌لارین هامیسی کرمان ویلایتینه عایددیرلر.
سون زامان‌لار تراختور فوتبال کلوبونداکی مالییه چتینلیک‌لری اونون آلت سوییه‌لی لیگه دوشمه تهلوکه‌سینی داها دا آرتیریب. آذربایجانلی‌لار تراختورون ایران میللی مس شیرکتینه وئریلمه‌سینین کلوبون مالییه چتینلیک‌لرینی آرادان قالدیراجاغینا و آذربایجاندا چیخاریلان مسین آذربایجاندا خرجله‌نه‌جه‌یینه گؤره بو آددیمی مثبت دیرلندیریرلر. آنجاق کرماندان اولان میللت وکیلی و کرمانلی‌لار بونو اعتراضلا قارشیلاییبلار.
داخیلی استعمار
بعضی‌لرینه گؤره استعمار تاریخه عاییددیر. اونلار کلاسیک استعمارین بیتمه‌سیله اونون تاریخده قالدیغینی دئییرلر. آنجاق بونون عکسینی دوشوننلر استعمارین کئچمیشده اولدوغو کیمی سرحدلردن کنار دئییل، سرحدلرین داخیلینده معین قروپ‌لارین آیری‌سئچکیلییه معروض قالماسی و ثروت‌لرینین حاکم قروپ طرفیندن تالانماسینی ادعا ائدیرلر.
سونگون مس معد‌نیندن الده ائدیلن گلیرین کرمانا آپاریلماسی دا بونون بیر نومونه‌سیدیر. بو استعماری سیاست نتیجه‌سینده فایدالی قازینتی‌لار و طبیعی ثروت‌لردن دومینانت فارس‌لارین خئیرینه ایستیفاده ائدیلیر.
تضادلار یوکسه‌لیر
ورزقانین میللت وکیلی دهقانی دئییب کی: «۲۰ ایلدیر کی ایلده ۲۵ مین میلیارد تومن ورزقاندان کیرامانا آخیدیلیر». بوندان اول ایسه کرمان مس مافیاسینا ایشاره ائده‌رک اونلارین سیستان-بلوچستانداکی مس معدن‌لریندن چیخاریلان گلیری ده منیمسه‌دیکلرینی دئییب.
آذربایجانین کئچمیش میللت وکیل‌لری ده بو موباحیثه‌یه قاتیلیبلار. تانینمیش کئچمیش میللت وکیلی اکبر اعلمی آذربایجانین اصلینده باشقالارینین مالیندا گؤزو اولمادیغینی دئیه‌رک، کرمانلی‌لارین آذربایجانین ثروت‌لریندن ال چکمه‌لرینی چیخیش یولو کیمی گؤستریب. او هم ده «هیپ لچینگ» اصولونون ایستیفاده‌سی‌نین ۳ ایللیک گئجیکدیریلمه‌سینی بیلدیره‌رک قئید ائدیب کی بو اصولدان ایستیفاده ائدیلسه سونگون مس معدنی کرماندان کنار موستقیل فعالیت گؤستره بیله‌جک.
کئچمیش اورمو میللت وکیلی نادر قاضی‌پور دا بو موضوعا موناسیبت گؤستریب. او دئییب: «ایللردیر آذربایجانین حاقینی یئییرسیز و بوندان سونرا کرمان قاشیغی ایله آذربایجان بالی یئمه‌یینیزه ایجازه وئرمه‌یه‌جه‌ییک». کلیبردن اولان میللت وکیلی حاتمی ایسه ایران میللی مس شیرکتیندن کنار آذربایجان مس شیرکتی‌نین یارادیلماسینی تکلیف ائدیب.
آذربایجان ویلایت‌لری ایله مرکزی ویلایت‌لر آراسیندا باش وئرن بو موباحیثه‌لرین بو قدر بؤیومه‌سی و موباحیثه‌لرده جاوابده شخص و قوروم‌لارین دا ایشتیراک ائتمه‌سی ایران اوچون نادیر حال‌لاردان بیریدیر. گوندمده اولان موباحیثه‌لر استعمار ائدن ایله ثروتی تالانان آراسیندا اولان هر طرفلی ضدیتین نومونه‌سیدیر. بو هم ده مسئله‌نین هله اوزون مدت موذاکیره اولوناجاغینا دا ایشاره‌دیر.
