اشلی کراسمن‌ین یازدیغی بو مقاله ۲۰۱۹-جو ایلین ایون آیی‌نین ۲۱-ده، ToughtCo سایتیندا درج ائدیلیب و «اتک‌یازی» ترجومه قوروپو اونو آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیب.
یادلاشما کارل مارکس طرفیندن ایشله‌نیب حاضیرلانمیش نظری کونسئپسییادیر و کاپیتالیست ایستحصال سیستئمی داخیلینده ایشله‌مه‌یین تجریدائدیجی، اینسانلیقدان اوزاقلاشدیریجی و مایوس ائدیجی تاثیرلرینی تصویر ائدیر. مارکسین فیکرینجه، بونون سببی ایقتیصادی سیستئمین اؤزودور.
سوسیال یادلاشما سوسیولوق‌لار طرفیندن ایقتیصادیات دا داخیل اولماقلا موختلیف سوسیال ایستروکتور سبب‌لردن، او جمله‌دن اؤز ایجماعسی‌نین و یا جمعیتی‌نین دَیَرلریندن، نورمالاریندان، تجروبه‌لریندن و سوسیال موناسیبت‌لریندن قوپموش حیس ائد‌ن فردلرین و یا قروپ‌لارین تجروبه‌سینی تصویر ائتمک اوچون ایستیفاده ائدیلن گئنیش بیر قاورامدیر. سوسیال یادلاشما یاشایانلار، جمعیتین عمومی، اساس دَیَرلرینی بؤلوشمورلر. جمعیته، اونون قروپ‌لارینا و اینستیتوت‌لارینا(نهادلارینا) یاخشی اینتئقراسییا اولونمورلار و سوسیال جهتدن اساس جریاندان (آیری دوشه‌رک) تجرید اولونورلار.
مارکسین یادلاشما نظرییه‌سی
کارل مارکسین یادلاشما نظرییه‌سی اونون صنایع کاپیتالیزمینه و اوندان یارانان و اونو دستکله‌ین صینفی-طبقه‌لی سوسیال سیستئمه تنقیدی‌نین مرکزینده یئر توتوردو. او، بو باره‌ده بیرباشا ایقتیصادی و «فلسفی ال‌یازمالار»-ی و «آلمان ایدئولوگییاسی»-ندا یازسا دا، اونون باشقا یازی‌لارینین اکثریتینده ده اساس اولان بیر آنلاییشدیر. مارکسین بو قاورامی ایستیفاده ائتمه و اونون حاقیندا یازما فورمو، بیر ضیالی کیمی بؤیویوب اینکیشاف ائتدیکجه دییشدی، لاکین تئرمینین ان چوخ مارکسلا علاقه‌لندیریلن و سوسیولوگییادا اؤیره‌دیلن وئرسییاسی، کاپیتالیست بیر ایستحصال سیستئمی داخیلینده ایشچی‌لرین یادلاشماسیدیر.
مارکسین فیکرینجه، کاپیتالیست ایستحصال سیستئمینده فهله‌لردن امک‌لرینی ساتین آلان زنگین (ایستحصاال واسیطه‌لری) صاحیب‌لر و ایداره‌چی‌لر صینفینی مؤوجوددور. فهله‌لرین امک حاقی موقابیلینده تشکیلاتلانان بو سیستئم بوتون فهله صینفی‌نین یادلاشماسینی یارادیر. بو ترتیبات ایشچی‌لرین دؤرد فرقلی یولدا یادلاشماسینا گتیریب چیخاریر.
ایشچی‌لر ایستحصال ائتدیکلری محصولدان یادلاشدیریلیرلار. اونا گؤره کی بو محصول‌لار باشقالاری طرفیندن لاییحه‌لندیریلیر و ایداره ائدیلیر و (عینی زاماندا) مزد-امک موقاویله‌سی یولو ایله فهله‌یه دئییل، کاپیتالیسته منفعت وئریلیر.
ایشچی‌لر ایستحصالچی ایشین اؤزونه یادلاشدیریلیرلار؛ تامامیله باشقاسی طرفیندن ایداره اولونون، طبیعتی گره‌یی سون درجه ایسپئسیفیک، تکرارلانان و یارادیجی باخیمدان فایداسیز بیر ایستحصال ایشی‌نین اؤزوندن یادلاشما. بوندان علاوه بو ایش، اونلارین یالنیز دَیَری قالماق ایستیقامتینده معاشا احتیاج دویدوقلاری اوچون گؤردوکلری ایشدیر.
اونلار حقیقی داخیلی منلیک‌لریندن، ایستک‌لریندن و خوشبختلیک آختاریش‌لاریندان یادلاشدیریلیرلار؛ بو یادلاشدیرما سوسیال-ایقتیصادی قورولوشا گؤره اونلارا یوکله‌نن طلب‌لر واسیطه‌سیله، و کاپیتالیست ایستحصال اصولونون ایشچی‌لری اوبیئکته چئوریمه‌سی ایله باش وئریر. چونکی کاپیتالیست ایستحصال سیستئمی اونلارا اینسان سوبیئکت‌لری کیمی دئییل، بو سیستئمین عوض ائدیله بیلن ائلئمئنت‌لری کیمی باخیر.
امه‌یینی مومکون اولان ان آشاغی قیمته آلماق اوچون ایشچی‌لری بیر-بیرینه قارشی قویان ایستحصال سیستئمی، اونلاری دیگر ایشچی‌لره یادلاشدیریر. یادلاشمانین بو فورماسی ایشچی‌لرین اورتاق تجروبه‌لرینی و پروبلئم‌لرینی گؤروب درک ائتمه‌لرینین قارشیسینی آلماغا خیدمت ائدیر– یانلیش شعورون فورمالاشماسینا سبب اولور و صینفی شعورون اینکیشافینا مانع یارادیر.
مارکسین موشاهیده‌لری و نظرییه‌لری ۱۹-جو عصرین ائرکن صنایع کاپیتالیزمینه اساسلانسا دا، اونون فهله‌لرین یادلاشماسی نظرییه‌سی بو گون ده دوغرودور. قلوبال کاپیتالیزم آلتیندا امه‌یین شرط‌لرینی اینجه‌له‌ین سوسیولوق‌لار، یادلاشماغا سبب اولان شرط‌لرین و یادلاشما تجروبه‌سی‌نین اصلینده آغیرلاشدیغینی و پیسلشدیگینی آنلاییبلار.
سوسیال یادلاشمانین داها گئنیش نظرییه‌سی
سوسیولوق ملوین سیمن ۱۹۵۹-جو ایلده نشر اولونان «یادلاشمانین معناسی حاقیندا» آدلی مقاله‌سینده سوسیال یادلاشمانین مؤحکم تعریفینی وئردی. اونون سوسیال یادلاشمایا عایید ائتدیگی بئش خصوصیت سوسیولوق‌لارین بو فئنومئنی نئجه اؤیرنمه‌لری باخیمیندان بو گون ده آکتوالدیر. اونلار:
۱. گوجسوزلوک: فردلر سوسیال باخیمدان اوزاقلاشدیقدا، حیات‌لاریندا باش وئرنلرین اونلارین نظارتیندن کنار اولدوغونا و نتیجه‌ده ائتدیکلرینین هئچ بیر اهمیت کسب ائتمدیگینه اینانیرلار. حیات گئدیشات‌لارینی فورمالاشدیرماقدا عاجیز اولدوقلارینا اینانیرلار.
۲. معناسیزلیق: بیر فردین مشغول اولدوغو شئی‌لردن معنا چیخارا بیلمه‌مه‌سی یا دا ان آزیندان باشقالارینین چیخاردیغی اورتاق و یا نورماتیو معنانین عینیسینی چیخارا بیلمه‌مه‌سی.
۳. سوسیال ایزولیاسییا: بیر شخص پایلاشیلان دَیَرلر، اینانج‌لار و تجروبه‌لر واسیطه‌سیله اؤز توپلومونا معنالی بیر شکیلده باغلی اولمادیغینی حیس ائتدیکده و یاخود دیگر اینسان‌لارلا معنالی سوسیال علاقه‌لری اولمایاندا.
۴. اؤزوندن اوزاقلاشما: بیر شخص سوسیال یادلاشما ایله قارشیلاشدیقدا، باشقالاری و یا سوسیال نورمالار طرفیندن قویولان طلب‌لری یئرینه یئتیرمک اوچون اؤز شخصی ماراق و ایستکلرینی اینکار ائده بیلر.
سوسیال یادلاشمانین سبب‌لری
سوسیولوق‌لار مارکسین تصویر ائتدیگی کاپیتالیست سیستئمده ایشله‌مک و یاشاماق سببی ایله یارانان یادلاشمایلا یاناشی، اونون دیگر سبب‌لرینی ده تانیییرلار. ایقتیصادی غیرثابیتلیک و اونونلا گئدن سوسیال سارسینتی، دورکهیم-ین آنومییا آدلاندیردیغی سوسیال یادلاشمانی تشویق ائد‌ن نورماسیزلیق حیسینه گتیریب چیخاردیغی سندلشدیریلمیشدیر.
بیر اؤلکه‌دن دیگرینه و یا بیر اؤلکه داخیلینده‌کی بیر بؤلگه‌دن چوخ فرقلی بیر باشقا بؤلگه‌یه کؤچمک ده اینسانین نورمالارینی، تجروبه‌لرینی و سوسیال موناسیبت‌لرینی سوسیال یادلاشمایا سبب اولاجاق شکیلده پوزا بیلر.
سوسیولوق‌لار همچینین، اهالی داخیلینده دموگرافیک دییشیکلیک‌لرین ده سوسیال ایزولیاسییایا سبب اولا بیله‌جه‌یینی سندلشدیریبلر. مثلاً عیرق، دین، دَیَرلر و دونیاگؤروش‌لری باخیمیندان آرتیق اؤزلرینی چوخلوقدا گؤرمه‌ین اینسان‌لار سوسیال باخیمدان ایزولیاسییا اولا بیلرلر. سوسیال یادلاشما هم ده عیرق و صینفین سوسیال هیرارشی‌لرینین آشاغی پیلله‌لرینده یاشاماق تجروبه‌سیندن ایره‌لی گلر. بیر چوخ رنگلی اینسان‌لار (آغ اولمایان، آزلیق) سیستئملی عیرقچیلیک نتیجه‌سینده سوسیال یادلاشما یاشاییرلار. بوتؤولوکده یوخسول اینسان‌لار، خصوصاً ده یوخسوللوق ایچینده یاشایان اینسان‌لار ایقتیصادی جهتدن نورمال حساب اولونان شکیلده جمعیتده ایشتیراک ائده بیلمه‌دیکلرینه گؤره سوسیال ایزولیاسییا یاشاییرلار.
