بو مقاله نیکی لیسا کولی طرفیندن ۲۰۱۹-جی ایلین نویابر آیینداThoughtCo سایتیندا درج ائدیلیب و اتک‌یازی ترجومه قروپو اونو آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیب.
۱۸۴۸-جی ایلده کارل مارکس و فردریش انگلس طرفیندن یازیلمیش «کمونیست مانیفئستی» سوسیولوگییادا ان چوخ اؤیره‌دیلن متن‌لردن بیریدیر. اوّلجه آلمان دیلینده نشر اولونان بو اثر، لندن-ده‌کی کمونیست بیرلیگی طرفیندن سیفاریش ائدیلیب. او زامان بو، آوروپادا کمونیست حرکاتی اوچون سیاسی بیر چاغیریش کیمی قبول ائدیلیردی. بو گون ایسه او، کاپیتالیزمین و اونون سوسیال و مدنی نتیجه‌لرینین ذکالی و ائرکن تنقیدینی تقدیم ائدیر.
سوسیولوگییا طلبه‌لری اوچون بو متن مارکسین کاپیتالیزمی تنقید ائتمه‌سینده فایدالی بیر الیفبا کیمیدیر، لاکین بو ساحه‌دن کناردا اولانلار اوچون چتین گله بیلر. مانیفئستین اساس مقام‌لارینی سئچن خلاصه، سوسیولوگییا ایله یئنی تانیش اولان اوخوجولار اوچون هضم ائدیلمه‌سینی آسانلاشدیرا بیلر.
مانیفئستین تاریخی
«کمونیست مانیفئستی» مارکس و انگلسین ایدئیالارینی بیرگه اینکیشاف ائتدیرمه‌لریندن قایناقلانیب، لاکین سون لاییحه‌سینی مارکس اؤزو یازیب. متن آلمان ایجتیماعیتینه اهمیتلی سیاسی تأثیر ائتدی و مارکسین اؤلکه‌دن قووولماسینا سبب اولدو. بو، اونون دایمی اولاراق لندن-ه کؤچمه‌سینه و ایلک دفعه اولاراق ۱۸۵۰-جی ایلده انگلیس دیلینده کیتابچانین نشرینه سبب اولدو.
آلمان-دا موباحیثه‌لره سبب اولماسینا و مارکسین حیاتیندا مهم رول اویناماسینا باخمایاراق، متن ۱۸۷۰-جی ایل‌لره قدر چوخ دقت چکمه‌دی. سونرا مارکس بیرینجی اینتئرناسیونالدا گؤرکملی رول آلدی و ۱۸۷۱-جی ایل پاریس کمونونو و سوسیالیست حرکاتینی آچیق شکیلده دستکله‌دی. متن هم ده آلمان سوسیال دموکرات پارتیسی‌نین لیدئرلرینه قارشی کئچیریلن وطنه خیانت محکمه‌سینده اوینادیغی رولا گؤره پوپولیارلیق قازاندی.
داها گئنیش شکیلده تانیندیقدان سونرا مارکس و انگلس کیتابی یئنیدن ایشله‌ییب بو گون اوخوجولارا تانیش اولدوغو واریانتدا یئنیدن نشر ائتدیردیلر. مانیفئست ۱۹-جو عصرین سون‌لاریندان بری بوتون دونیادا گئنیش اوخونور و کاپیتالیزمین تنقیدی اوچون تمل اولاراق قالیر. او ایستیثمار عوضینه برابرلیک و دموکراسی ایله تشکیل ائدیلن سوسیال، ایقتیصادی و سیاسی سیستئم‌لره یؤنلمیش چاغیریش‌لارین ایلهام قایناغی اولوب.
مانیفئسته گیریش
«بیر روح آوروپانی لرزه‌یه سالیر- کمونیزم روحو.»
مارکس و انگلس مانیفئسته، آوروپا گوج‌لرینین کمونیزمی تهلوکه اولاراق تعیین ائتدیکلرینه ایشاره ائتمکله باشلاییرلار. بو لیدئرلر کمونیزمین گوج ایستروکتورونو و کاپیتالیزم کیمی تانینان ایقتیصادی سیستئمی دییشدیره بیله‌جه‌یینه اینانیرلار. پوتانسیئلینی نظره آلاراق، مارکس و انگلسین فیکرینجه، کمونیست حرکاتی بیر مانیفئست طلب ائدیر و سؤزوگئدن متن ده محض بو طلبی یئرینه یئتیرمک نیتینده‌دیر.
۱-جی حیصه: بورژوا و پرولئتارلار
«بو گونه قدر مؤوجود بوتون جمعیت‌لرین تاریخی، صینفی موباریزه‌لرین تاریخیدیر.»
مانیفئستین بیرینجی حیصه‌سینده مارکس و انگلس کاپیتالیزمین تکامولونو و اونون نتیجه‌سینده یارانان ایستیثمارچی صینفی قورولوشو ایضاح ائدیرلر. سیاسی اینقیلاب‌لار فئودالیزمین غیربرابر هیرارشی‌لرینی آلت-اوست ائده‌‌رک، اونلارین یئرینه ایلک نؤوبه‌ده بورژوازی‌دن (ایستئحصال واسیطه‌لرینین صاحیب‌لریندن) و پرولئتاریا‌‌دان (موزدلو ایشچی‌لردن) عبارت یئنی صینیف سیستئمی یاراندی. مارکس و انگلس بونو بئله ایضاح ائدیردیلر:
«فئودال جمعیتی‌نین خارابالیق‌لاریندان جوجرمیش معاصر بورژوا جمعیتی صینفی ضدیتلری آرادان قالدیرمادی، کؤهنه‌لرین عوضینه یئنی صینیف‌لر، یئنی ظلم شرایطی، یئنی موباریزه فورمالاری یاراتدی».
بورژوازی پست-فئودال سیاسی سیستئمی یاراداراق و اونا نظارت ائده‌‌رک دؤولت حاکمیتینه نایل اولدو. بئله‌لیکله مارکس و انگلس ایضاح ائدیرلر کی، دؤولت جمعیتین اکثریتینی تشکیل ائد‌ن پرولئتاریانین دئییل، وارلی و گوجلو آزلیغین دونیا گؤروش‌لرینی و ماراق‌لارینی عکس ائتدیریر.
سونرا مارکس و انگلس، ایشچی‌لرین یاشادیغی غدار و ایستیثمارچی رئاللیغی موذاکیره ائدیرلر. ایشچی‌لر بیر-بیری ایله رقابت آپارماغا و امک‌لرینی سرمایه صاحب‌لرینه ساتماغا مجبور اولورلار. بو باش وئردیکده، اوّل‌لر اینسان‌لاری بیر-بیرینه باغلایان سوسیال باغ‌لار یوخ اولور. ایشچی‌لر خرجله‌نه بیلن و دییشدیریله بیلن«شی‌لر» اولورلار کی بو آنلاییش «مادی علاقه(cash nexus)» کیمی تانینیر.
کاپیتالیست سیستئمی بؤیودوکجه، گئنیشلندیکجه و تکامول ائتدیکجه، داخیلینده اونون اصول‌لاری، ایستئحصال و ملکیت موناسیبت‌لری داها چوخ مرکزله‌شیر. بوگونکو کاپیتالیست ایقتیصادیاتی‌نین قلوبال میقیاسی و ثروتین قلوبال ائلیت آراسیندا حدیندن آرتیق جمعلشمه‌سی بیزه مارکس و انگلسین ۱۹-جو عصر موشاهیده‌لرینین دقیق اولدوغونو گؤستریر.
کاپیتالیزم گئنیش یاییلمیش ایقتیصادی سیستئم اولسا دا، مارکس و انگلس اونون اوغورسوزلوق اوچون یارادیلدیغینی ادعا ائدیرلر. اونا گؤره کی، ملکیت و ثروت جمعلشدیکجه موزدلو ایشچی‌لرین ایستیثمار شرط‌لری زامان کئچدیکجه پیسله‌شیر و عصیان توخومو اکیلیر. مؤلف‌لر اصلینده بو قیامین آرتیق قیزیشدیغینی و کمونیست پارتیسی‌نین یوکسلیشی‌نین بونون خبرچیسی اولدوغونو ادعا ائدیرلر. مارکس و انگلس بو حیصه‌نی بو نتیجه ایله بیتیریرلر:
«بونا گؤره ده بورژوازی‌نین ایستئحصال ائتدیگی شئی، هر شئیدن اوّل، اؤز مزار قازانلاریدیر. اونون سوقوطو و پرولئتارلارین غلبه‌سی عینی درجه‌ده قاچیلمازدیر.»
تئز-تئز سیتات گتیریلن متنین بو بؤلمه‌سی مانیفئستین اساس حیصه‌سی حساب اولونور. او، هم ده ایختیصار ائدیلمیش واریانت کیمی طلبه‌لره اؤیره‌دیلیر. متنین دیگر حیصه‌لری داها آز بیلینیر.
۲-جی حیصه: پرولئتارلار و کمونیست‌لر
«صینیف‌لری و صینفی ضدیتلری ایله بیرلیکه قدیم بورژوا جمعیتی‌نین یئرینه، هر بیر اینسانین آزاد اینکیشافی، هامینین آزاد اینکیشافی‌نین شرطی اولدوغو بیر بیرلیک یاراناجاقدیر».
بو بؤلمه‌ده مارکس و انگلس کمونیست پارتیسی‌نین جمعیت اوچون نه ایسته‌دیگینی ایضاح ائدیرلر. اونلار تشکیلاتین ایشچی‌لرین معین بیر فراکسییاسینی تمثیل ائتمه‌دیگی اوچون فرقلندیگینی قئید ائتمکله باشلاییرلار. داها دوغروسو تشکیلات، بوتؤولوکده ایشچی‌لرین (پرولئتاریاتین) ماراق‌لارینی تمثیل ائدیر. کاپیتالیزمین یاراتدیغی و بورژوازی‌نین ایداره ائتدیگی صینفی ضدیت‌لر، میللی سرحدلری آشان بو ماراق‌لاری فورمالاشدیریر.
کمونیست پارتیسی پرولئتارلاری آیدین و صینفی منفعت‌لرینه صاحیب واحید صینفه چئویرمه‌یه، بورژوازی‌نین حاکمیتینی دئویرمه‌یه، سیاسی حاکمیتی اله کئچیرمه‌یه و یئنیدن بؤلوشدورمه‌یه چالیشیر. مارکس و انگلس دئییرلر کی بونو ائتمه‌نین یولو، خصوصی مولکیتین لغویدیر. مارکس و انگلس بورژوازی‌نین بو تکلیفه ریشخند و ایستئهزا ایله قارشیلیق وئره‌جه‌یینی قبول ائدیردیلر. مؤلف‌لر بونا بئله جاواب وئریرلر:
«سیز بیزیم شخصی مولکیتی لغو ائتمک نیتیمیزدن دهشته گلیرسینیز. اما سیزین مؤوجود جمعیتینیزده اهالی‌نین اوندا دوققوزو اوچون شخصی مولکیت اونسوز دا یوخدور؛ شخصی مولکیتینیز، آنجاق اوندا دوققوزون بونا صاحب اولماماسی سایه‌سینده وارلیغینی قورویور. دئمه‌لی، جمعیتین بؤیوک اکثریتی اوچون هئچ بیر مولکیتین اولماماسینی ضروریلشدیرن بیر مولکیت فورماسینی آرادان قالدیرماق ایسته‌دیگیمیز اوچون بیزی مذمت ائدیرسینیز.»
شخصی مولکیتین اهمیتیندن و ضروریلیگیندن یاپیشماق کاپیتالیست جمعیتده آنجاق بورژوازیه خئییر وئریر. قالان هر کسین اوندان ایستیفاده حقی یا چوخ آزدیر یا دا هئچ یوخدور و اونون حاکمیتی آلتیندا اذیت چکیر. (معاصر کونتئکستده آمئریکا بیرلشمیش دؤولتلرینده ثروتین بؤیوک درجه‌ده غیربرابر پایلانماسینی و اهالی‌نین اکثریتینی قویلایان منزیل و تحصیل بورجو داغی مانعینی نظردن کئچیرین.)
مارکس و انگلس داها سونرا کمونیست پارتیسی‌نین ۱۰ مقصدینی بیان ائدیرلر:
۱. تورپاقدا مولکیتین لغوی و بوتون تورپاق ایجاره‌لرینین ایجتیماعی مقصدلر اوچون تطبیق ائدیلمه‌سی.
۲. آغیر آرتان فاییزلی و یا مرحله‌لی گلیر وئرگیسی.
۳. بوتون ورثه‌لیک حقوق‌لارینین لغوی.
۴. بوتون موهاجیرلرین و عصیانچی‌لارین املاکی‌نین موصادیره ائدیلمه‌سی.
۵. دؤولت سرمایه‌لی و انحصاردا اولان میللی بانک واسیطه‌سیله کردیتین(اعتبارین، سرمایه‌نین) دؤولتین الینده مرکزلشدیریلمه‌سی.
۶. نقلیات واسطه‌لرینین دؤولتین الینده مرکزلشدیریلمه‌سی.
۷. دؤولتین صاحب اولدوغو زاوودلارین(کارخانالارین) و ایستئحصال آلت‌لرینین گئنیشلندیریلمه‌سی؛ بوش تورپاق‌لارین اکیلمه‌سی، عمومی پلانا اویغون اولاراق تورپاغین یاخشیلاشدیریلماسی.
۸. هامینین ایشله‌مک اوچون برابر مسئولیتی. خصوصیله کند تصروفاتی اوچون صنایع اوردولارینین یارادیلماسی.
۹. کند تصروفاتی‌نین ایستئحصال صنایعی ایله بیرلشمه‌سی؛ اهالی‌نین اؤلکه اوزره داها برابر پایلانماسی ایله شهر و کند آراسینداکی بوتون فرق‌لرین تدریجا آرادان قالدیریلماسی.
۱۰. دؤولت مکتب‌لرینده بوتون اوشاق‌لار اوچون پولسوز تحصیل. ایندیکی فورمادا اوشاق ایشچیلیگی‌نین لغوی. تحصیلین صنایع ایستئحصالی ایله بیرلشمه‌سی و سایره.
۳-جو حیصه: سوسیالیست و کمونیست ادبیاتی
مانیفئستین اوچونجو حیصه‌سینده مارکس و انگلس بورژوازیه قارشی اوچ نوع تنقیدین ایجمالینی تقدیم ائدیرلر. بونلارا مرتجع سوسیالیزم، موحافیظه‌کار و یا بورژوا سوسیالیزمی و تنقیدی-اوتوپیک سوسیالیزم و یا کمونیزم داخیلدیر. اونلار ایضاح ائدیرلر کی، بیرینجی تیپ یا فئودال قورولوشونا قاییتماغا چالیشیر، یا دا شرط‌لری اولدوغو کیمی قورویوب ساخلاییر. بو نؤع اصلینده کمونیست پارتیسی‌نین مقصدلرینه قارشیدیر.
موحافیظه‌کار و یا بورژوا سوسیالیزمی سیستئمی اولدوغو کیمی ساخلاماق اوچون پرولئتارلارین بعضی شیکایت‌لرینی حل ائتمک لازیم اولدوغونو بیله‌جک قدر فراستلی بورژوازی عضولریندن تؤرَنیر. مارکس و انگلس قئید ائدیرلر کی، ایقتیصادچی‌لار، خئیرییه‌چی‌لر، هومانیتار اینسان‌لار، خئیرییه تشکیلات‌لارینی ایداره ائد‌نلر و بیر چوخ باشقا «یاخشیلیق ائد‌نلر»، دییشیکلیکدنسه سیستئمده کیچیک دوزلیش‌لر ائتمه‌یه چالیشانلار، بو خصوصی ایدئولوژینی مدافعه و ایستئحصال ائدیرلر.
نهایت، تنقیدی-اوتوپیک سوسیالیزم و یا کمونیزم صینفی و ایجتیماعی قورولوشون رئال تنقیدینی تکلیف ائدیر. بو تیپ کمونیزمین نه اولا بیله‌جه‌یه دایر بیر باخیشی اولماقلا، مقصدین مؤوجود اولاندا اصلاحات کئچیرمک اوچون موباریزه آپارماقدانسا، یئنی و آیری جمعیت‌لر یاراتماق اولدوغونو گؤستریر. او، پرولئتاریاین کوللئکتیو موباریزه‌سینه قارشی چیخیر.
۴-جو حیصه: موختلیف مؤوجود موخالیفت پارتی‌لرینه موناسیبتده کمونیست‌لرین مؤوقعی
«کمونیست مانیفئستی»-نین یئکون بؤلمه‌سینده مارکس و انگلس قئید ائدیرلر کی، کمونیست پارتیسی مؤوجود ایجتیماعی و سیاسی نیظاما میدان اوخویان بوتون اینقیلابی حرکات‌لاری دستکله‌ییر. مانیفئست پرولئتاریانین، یعنی فهله صینفی‌نین بیر آرایا گلمه‌سی چاغیریشی ایله بیتیر. مارکس و انگلس مشهور میتینگ فریادلارینی سسلندیره‌رک دئییرلر: «بوتون اؤلکه‌لرین پرولئتارلاری، بیرله‌شین!»
