گونئی آذربایجانلیلارین سوسیال مدیا حسابلاریندا آرا سیرا گونده‌مه گلن آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی، قوزئی آذربایجاندا دا گوندمه گلیبدیر. سوسیال مئدیادا پایلاشیلان ویدئو و شکیللرده آراز چایی‌نین سویونون یاشیل رنگ آلدیغی بیلدیریلیر. بعضی سوسیال شبکه استفاده‌چیلری آراز چایی‌نین رنگ ديیشمه ندنی‌نی ارمنیستانین صنایع توللانتیلارینی (پساب) بو چایا آخیتماسی ایله علاقه‌‌‌لندیریرلر.
آراز چایی‌نین سویونون رنگ ديیشمه‌سی
ارمنیستان و ایران اوزون ایللردیر آراز چایینی چیرکلندیره‌رک، آذربایجانین طبیعی قایناقلارینا ضرر وئرن بیر موقع توتور و عینی زاماندا آذربایجان خالقی‌نین ساغلاملیغینی جدی تهلوکه آلتیندا قویور. آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی، بؤلگه اوچون بؤیوک بیر اکولوژی فاجعه‌‌‌نین قاپیسینی آرالاییر.
ارمنیستان و ایران طرفیندن آراز چایینا تؤکولن یئرآلتی یاتاقلارین صنایع توللانتیلاری و مئستامور اتم نیروگاهی‌نین زهرلی توللانتیلاری، هم آذربایجان اکولوژیسی اوچون هم ده اهالی‌نین ساغلاملیغینا جدی تهدید یارادیر. اؤز نؤوبه‌‌سینده، متخصصلر ارمنیستانین، اولوسلار آراسی قوروملارین سندلرینه رعایت ائتمه‌دیگینی ادعا ائدیر و بو دا اکولوژی وضعيتین داها دا پیسلشمه‌سینه گتیریب چیخاریر.
بو یازیدا، ارمنیستان و ایرانین آراز چایینا ووردوغو زیانین نظارت آلتینا آلینماسی‌نین واجیبلیگی و آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین منفی نتیجه‌لری مذاکیره اولوناجاقدیر.
اکولوژی تهلوکه:
آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی بؤلگه‌نین اکولوگیاسینا بؤیوک ضرر وورور، بؤلگه‌ده یاشایان انسانلار و جانلیلار اوچون جدی تهلوکه‌‌‌یه چئوریلیر. آراز چایی‌نین و دیگر آخار سولارین چیرکلنمه‌سی نتیجه‌سینده سویون ترکیبینده یارانمیش بؤیوک مقداردا زهرلی ماده‌‌لر، بالیقلارین کوتلوی شکیلده اَلمه‌سینه ندن اولور. بئله بیر دوروم بؤلگه‌ده‌کی اکولوژی سیستمی‌نین کورلانماسینا و نهایتینده انسانلارین ساغلاملیغینی ایتیرمه‌سینه ندن اولور.
بالیقلارین اؤلمه‌سی
یئرآلتی یاتاقلارین چیرکابلاری‌نین آرازا آخیدیلماسی، بو چایدا متاللارین، گوموش، آلومینیوم، سئریوم، کوبالت، مس، دمیر، فسفر و قورغوشون کیمی دیگر المنتلرین غظلتی‌نین آرتماسی ایله نتیجه‌له‌نیر. بو یئرآلتی یاتاقلار ارمنیستان و ایرانا عایددیر. آرازین سویونون چیرکلنمه‌سی حاقیندا آپاریلان آراشدیرمالارین نتیجه‌سی آلومینیوم، مس، دمیر و آرسئن کیمی آغیر مئتاللارین حدیندن آرتیق غظلتینی گؤستریر. عینی زاماندا، بو زهرلی سولار یئرآلتی سولارا دا قاریشاراق، اونلارین دا زهرلنمه‌سی ایله نتیجه‌له‌نیر. بونلارلا یاناشی، آراز چایی‌نین، بو بؤلگه‌ده‌کی اکین یئرلری‌نین سوواریلماسیندا، حیوانلارین سو ایله تامین اولماسیندا استیفاده ائدیلدیگینی نظره آلساق، آذربایجان اکولوگیاسی‌نین جدی تهلوکه ایله قارشی قارشییا اولدوغونو گؤره بیلریک. یئرآلتی یاتاقلارین چیرکابلاری‌نین آرازا بوراخیلماسی‌نین یاراتدیغی تهلوکه ایله یاناشی، ارمنیستانین اتم نیروگاهی‌نین توللانتیلاری‌نین آرازا بوراخیلماسی دا بیر دیگر بؤیوک تهلوله‌نی تشکیل ائدیر.
ورزقانداکی مس معدنی‌نین توللانتیلاری دا آراز چایینا تؤکولور. بو عوللانتیلار ایلقنا چایی‌نین دا زهرلنمه‌سینه سبب اولموشدور. بئله کی، چیرکلنمه نتیجه‌سینده چایین رنگی ایلده بیر نئچه دفعه ديیشیر. مس معدنی‌نین توللانتیلاری ایله چیرکلنمیش ایلقنا چایی آراز چایینا قاریشاراق مس معدنی‌نین زهرلی ماده‌‌لرینی آرازا داشیییر.
دونیانین ان تهلوکه‌‌‌لی اتم نیروگاهی مئتسامور، آرازی دا ان تهلوکه‌‌‌لی چایا چئویره‌جک‌می؟
ارمنیستانین، یئرآلتی یاتاقلارینین زهرلی توللانتیلاری ایله یاناشی، مئتسامور اتم نیروگاهی‌نین توللانتیلارینی دا آراز چایینا تؤکمه‌سی جدی بیر پروبلئم اولاراق قارشیمیزا چیخیر.
متسامور اتم نیروگاهی
دوغو آذربایجان طبیعی ثروتلر اوزره آراشدیرما و تحصیل مرکزی‌نین رئیسی، احمد بایبوردی مئتسامور اتم نیروگاهی‌نین توللانتیلاری‌نین آرازا تؤکولمه‌سینی بو چایین چیرکلنمه‌سی و آراز بویونجا یاشایان اهالی‌نین ساغلاملیقلا باغلی پروبلئملر یاشاماسی ایله نتیجه‌لنه‌جه‌یینی بیلدیریب. بونونلا باغلی، ایرانین باکیداکی کئچمیش سفیری، قافقاز اوزره اوزمان افشار سلیمانی ده مئتسامور اتم نیروگاخیندان رادیواکتیو ماتئریاللارین آراز چایینا قاریشماسی ایله باغلی خبردارلیق ائدیب. «پیام ما» قزئتی آراز چایی‌نین رادیواکتیو ماده‌‌لر و آغیر مئتاللارلا چرکلنمه‌سی‌نین آرتیق اینکار ائدیله بیلمه‌یه‌جه‌یینه ایشاره ائده‌رک، آراز چایی اطرافینداکی ایالتلرده سرطان کیمی خسته‌لیکلرین آرتماسی‌نین دانیلماز اولدوغونو قئید ائدیب. بو قزئت، ارمنیستانداکی مئتسامور اتم نیروگاهینی آرازین ان بؤیوک چیرکلندیریجیسی کیمی گؤستریب. مشکین‌شهذ ملت وکیلی، ایران پارلامئنتین میللی تهلوکه‌‌‌سیزلیک و خاریجی سیاست کمیسه‌سنین عضوو محمود عباسزاده مشکینی ده، متسامورون توللانتیلاری‌نین آرازا تؤکولمه‌سی مسئله‌‌سینه توخوناراق، زهرلی توللانتیلارین یئرآلتی سولارا قاریشماسیندان و بونون سرطلن خسته‌لیگینه ندن اولماسیندان دانیشمیشدیر. آذربایجانلی اکولوژی فعاللار دا آراز چایینا مئتسامورون توللانتیلاری‌نین آخیدیلماسی ایله باغلی دفعه‌‌لرجه خبردارلیق ائدیبلر.
ایرانین «پیام ما» قزئتی بیر نئچه آکادمیک مقاله‌یه اساسلاناراق، آراز چایینا رادیواکتیو ماتئریاللار و قورغوشون داخیل اولماقلا چوخ ضررلی صنایع و مینئرال توللانتیلار و چیرکلندیریجیلرین بوراخیلدیغینی یازمیشدیر. بهستی دانشگاهی‌نین سیاسی جغرافیا دانشکده‌سی و ایران عالی میللی مدافعه دانشگاهی‌نین ژئوسیاست دانشکدهسینین آراشدیرما و آزمایشلر اساسیندا درج ائتدیردیگی بو مقاله‌لرین بیرینده بیلدیریلیر کی، آرازین چیرکلندیریلمه‌سی، برپاسی مومکون اولمایان منفی نتیجه‌لره و بو چایین چیرکلنمیش سویوندان استفاده ائتمک، اردبیل، دوغو و باتی آذربایجان ایالتلرینده یاشایان انسانلارین ساغلاملیغیندا جدی پروبلئملره ندن اولاجاقدیر.
«پیام ما» قزئتی یازیر کی، چیرکلنمه‌نین ان تهلوکه‌‌‌لی منبعی ارمنیستانداکی ایکی «مئتسامور» اتم نیروگاهیدیر کی، اونلارین چیرکاب سولاری «هئچ بیر شکیلده تمیزلنمه‌دن» آراز چایینا داخیل اولور. آدی‌چکیلن مقاله‌دن قایناق گؤسترن بو قزئت اونو دا ادعا ائدیر کی، بو «کؤهنه و غیراستاندارد» الکتریک نیروگاهیندان رادیواکتیو ماتئریاللارین سیزماسی «اروپا اتفاقی»نین اوزمانلاری طرفیندن ده تصدیقلنمیشدیر.
بو گزارشین باشقا بیر حیصه‌‌‌سینده، «خداآفرین» سددی اراضیسینده‌کی آراز سویونون «آغیر مئتاللاری اولان» « ماکسیموم چیرکلنمه‌ی» مالک اولدوغو یازیلیر. حالبوکی بو سددین سویوندان یوز مینلرله انسان ایچمک، اکینچیلیک و حیوان ساخلاماق اوچون استفاده ائدیر.
«پیام ما» قزئتی «معلوماتلی منبع» دایاناراق یازیب کی، بو مقاله «میدانی و لابراتووار آراشدیرمالاری» ایله یاناشی، ایران حؤکومتینه چاتمیش، لاکین اجتماعیته آچیقلانمایان «گیزلی» گزارشلردن ده استیفاده ائده‌رک یازیلمیشدیر. بو قزئته گؤره، دیگر دانشگاهی و حؤکومت آراشدیرمالاری دا آراز چایی‌نین رادیواکتیو چیرکلنمه‌سینی تصدیقله‌ییب.
خوارزمی دانشگاهی‌نین سیاسی جغرافیا و اولوسلارآراسی علاقه‌‌‌لر دانشکدهسینین درج ائتدیگی بیر مقاله‌ده، موغان دوزلوکلری‌نین و قاراداغ مئشه‌سی‌نین قوروماسی و گونئی آذربایجانین «ارزاق تهلوکه‌‌‌سیزلیگی» کیمی تهدیدلر ارمنیستان طرفیندن آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی ایله علاقه‌‌‌لندیریلمیشدیر. بو مقاله‌ده، آرازین سویونون آغیر مئتاللار، آلومینیوم، مس و دمیرله استاندارتدان آرتیق چیرکلنمه‌سی، آغیر صنایع توللانتیلاری‌نین و مئستامورون توللانتیلاری‌نین بوراخیلماسی باره‌ده معلومات وئریلیب. نشر ائدیلمیش دیگر گزارش و مقاله‌لر ده آراز چایی بالیقلاریندا رادیواکتیو ماده‌‌لرین، قورغوشون و آرسئنین اولدوغونو تصدیقله‌ییر.
چئوره‌نین موحافیظه‌‌‌سی تشکیلاتی‌نین سو و تورپاغین چیرکلنمه‌سی‌نین اداره ائدیلمه‌سی و موحافیظه‌‌‌سی اداره‌سی‌نین گزارشینده ده آراز چاییندا مئتاللارین و گوموش، آلومینیوم، سئریوم، کوبالت، مس، دمیر، فسفر و قورغوشون کیمی دیگر المنتلرین غظلتی‌نین آرتدیغی گؤستریلیر.
علاوه اولاراق قئید ائتمه‌لی‌ییک کی، مئتسامور اتم نیروگاهی‌نین توللانتیلاری‌نین آرازا تؤکولمه‌سی ایله یاناشی، بو نیروگاهین کؤهنلمه‌سی و حیصه‌‌‌لری‌نین ایشله‌نیلمز حالا گلمه‌سی ده چئوره اوزرینده منفی تأثیر یارادیر. نشنال جئوگرافیک بو نیروگاهی فوکوشیما نیروگاهیندان دا داها تهلوکه‌‌‌لی ساییر. بو دا دئمکدیر کی، کؤهنلمیش نیروگاهدا اولاسی هر هانسی بیر حادثه آذربایجانلیلارین حیاتینی تهلوکه‌‌‌یه آتا بیلر.
آراز چایی‌نین سویونون چیرکلنمه‌سی ده، آرازین سویوندان ایستیفاده ائدنلرین ساغلاملیغینی دا تهلوکه‌‌‌یه آتیر.
آذربایجانلیلارین ساغلاملیغی تهلوکه‌‌‌ده
قاراباغین ایللردیر ارمنیستان ایشغالی آلتیندا اولماسی سببیندن، آراز چایی‌نین اطرافیندا ایندیلیک داها چوخ گونئی آذربایجانلیلار یاشاماقدادیر. بونا گؤره ده، آرازین چیرکلنمه‌سی گونئی آذربایجانلیلارین ساغلاملیغینا بیرباشا منفی یؤنده تأثیر ائدیر. آراز چایی بویونجا یئرلشن اهالی‌نین ایچمه‌لی سویو، عموموییتله، بو چایدان تامین اولونور. اکین یئرلری‌نین سولانماسی و حیوانلارین سو ایله تامین اولونماسیندا دا آراز چایی‌نین سویوندان استفاده اولونور. بو چیرکلنمه‌نین تأثیرلرینه ان چوخ معروض قالان ایالتلردن بیری ده اردبیل‌دیر.
ایران ایالتلری‌نین عالی شوراسیندان اردبیل ایالتی‌نین کئچمیش نوماینده‌‌سی، پویا مجرد، ایلنا خبر آژانسی ایله اولان دانیشیغیندا پارس آباد شهری‌نین اساس پروبلئملریندن بیری‌نین سرطان خسته‌لیگی اولدوغونو بیلدیرمیشدیر. اونون دئدیکلرینه اساسا سرطان خسته‌لیگی پارس آباددا سرعتلی بیر شکیلده چوخالماقدادیر. مجرد قئید ائدیر کی، «قونشو اؤلکه‌میز ارمنیستاندا صنابع کارخانالارین چیرکلنمیش سولاری‌نین تؤرتدیگی سرطان خسته‌لیگی، پارس آبادلیلارین اؤلومونه سبب اولور و بو دا اردبیل ایالتینده معده و باغیرساق سرطانب خسته‌لیگی‌نین بیرینجی سیرادا یئر آلماسینا ندن اولور.« اونون دئدیکلرینه گؤره، ارمنیستان فابریکالاری‌نین توللانتیسی سرطان خسته‌لیگی‌نین یاییلماسی ایله دوغرودان علاقه‌‌‌لیدیر. گوارش و قارا جییر اوزمانی عباس یزدان بنده، اردبیل، دوغو آذربایجان و باتی آذربایجان ایالتلرینده معده سرطانی‌نین چوخ یایغین اولدوغونو و بو ایالتلرده معده سرطانی‌نا یولوخمانین هر ۱۰۰۰۰نفرده، کیشیلرده %۵، قادینلاردا ایسه %۲۵ اولدوغونو بیلدیریب. چئوره فراکسییونو سؤزجوسو، موید حسینی ایسه آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی ایله باغلی توللانتیلارین قالیجی تأثیرلره صاحب اولدوغونا توخوناراق بئله دئییر: «ارمنیستان کارخانالاری، اکولوژی نورمالاری پوزاراق، سایمازلیق و مسئولیت‌سیزلیکله، صنایع توللانتیلارینی آراز چایینا و خزر دنیزینه آخیدیر. بو توللانتیلار آراز چایی‌نین سویونا و طبیعته جدی زیان وورور. تصادف دئییل کی، توللانتیلار راحت آیریشمایان و قالیجی تأثیرلر بوراخان صنایع توکسینلریدیر. احمد بایبوردی ده دفعه‌‌لرله آرازین چیرکلنمه‌سینه توخوناراق، آراز چایی‌نین رنگی‌نین ديیشمه‌سینی ارمنیستانداکی فابریکالارین توللانتی سولارینداکی آلومینیوم غظلتی‌نین یوکسک اولماسی ایله علاقه‌‌‌لندیریر: «کئچن ایل آراز بویونجا یئرلشن کندلردن بیرینده چای سویونون چیرکلنمه‌سی آراشدیریلمیش و نتیجه‌لرین آنالیزی آلومینیوم، مس، دمیر و آرسئن کیمی آغیر مئتاللارین حدیندن آرتیق غظلتینی گؤسترمیشدیر». او، همچینین قئید ائدیر کی، صنایع چیرکاب سولاری داخیل اولمادان اؤنجه سوداکی مس غضلتی ۵.۹% تشکیل ائدیردیسه، چیرکاب سولاری داخیل اولدوقدان سونرا بو غضلت ۳۰.۶%-یا یوکسلمیشدیر.
ارمنیستانین صنایع توللانتیلاری‌نین آراز چایینا تؤکولمه‌سی نتیجه‌سینده یارانان مئتاللار کومولاتیودیر، یوخ اولمور و زامانلا تورپاغا نفوذ ائدیر. بو دا، گونئی آذربایجاندا اکینچیلیک و حیواندارلیغا منفی شکیلده تأثیر ائدیر. بونونلا بیرلیکده انسانلارین ساغلاملیغینی دا تهلوکه آلتیندا قویور.
آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی نئجه ديرلندیریلمه‌لیدیر؟
آذرباجان مدیالاریندا گوندم اولان آراز چایی‌نین چیرکلنمه مسئله‌سی اینسان ساغلاملیغی و آذربایجان اکولوگیاسی اوچون جدّی تهلوکه یارادان بیر مسئله‌‌دیر. سوسیال مدیادا یاییلان ویدیولار و شکیللرده آراز چایی‌نین یاشیل رنگ آلدیغی گؤرونور. ارمنیستان و ایرانین صنایع توللانتیلارینی بو چایا آخیتماسی نتیجه‌سینده چای سویو مئتاللار و آغیر ماده‌‌لرله چیرکله‌نیر. بو چیرکلنمه آذربایجان اوچون بؤیوک بیر اکولوژی فاجعه‌‌‌نین قاپیسینی آرالاییر. ارمنیستان دؤولتی اولوسلارآراسی نورما و استاندارتلاری رعایت ائتمیر و بو ایسه اکولوژی وضعيتین داها دا پیسلشمه‌سینه گتیریب چیخاریر. مئتسامور اتم نیروگاهی‌نین توللانتیلاری دا چیرکلنمه‌ده بؤیوک و تهلوکه‌‌‌لی بیر رول اویناییر. سرطان و دیگر ساغلاملیقلا باغلی پروبلئملر بؤلگه‌ده یاییلماغا باشلامیشدیر. آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی ایله گونئی آذربایجانلیلارین ساغلاملیغی تهلوکه آلتیندادیر. چیرکلنمه مسئله‌‌سی‌نین ایداره ائدیلمه‌سی و بو توللانتیلارین منفی تأثیری‌نین دایاندیریلماسی چوک بؤیوک اهميت داشیییر.
گونئی آذربایجانلی فعاللارین اعتراضی
آذربایجانلی اوزمانلار ارمنیستانین آراز چایینی چرکلندیرمه‌سینی بیولوژی تهدید کیمی ديرلندیریرلر. اونلارین باخیشینا گؤره، ارمنیستانین نورملاری رعایت ائتمه‌مه‌سی و زهرلی توللانتیلاری آرازا بوراخماسی بیلینجلی شکیلده باش توتور. بو دا، سیرادان بیر چیرکلنمه کیمی گؤرونمه‌مه‌لی، آذربایجانلیلارا قارشی بیولوژی تهدید مقصدی داشییا بیلر.
ایراندا یئرآلتی قایناقلارین، معدن فعالیتلری‌نین توللانتیلاری‌نین آرازا بوراخیلماسی دا گونئی آذربایجانلی فعاللارین دقتینی اوزرینه چکیر. گونئیلی فعاللار آرازین چرکلینمه‌سینه قارشی دفعه‌‌لرله اعتراض ائده‌رک موضوع‌نو گونده‌مه گتیرمیشلر. آرازین چیرکلنمه‌سینی اونلار طرفیندن، ایرانین آذربایجانلیلارا قارشی حیاتا کئچیردیگی چئوره ایرقچیلیگی کیمی ديرلندیریلمیشدیر. گونئیلی چئوره فعاللاری، گونئی آذربایجانین دیگر ایالتلرینده ده معدنلرین توللانتیلاری‌نین چئوره‌یه بوراخیلدیغینی و انسانلارین ساغلاملیغی‌نین تهلوکه‌‌‌یه آتیلدیغینی اؤرنک گؤسته‌رک آرازین دا ایران طرفیندن چیرکلندیریلمه‌سینی چئوره ایرقچیلیغی اولاراق قیمتلندیریرلر.
