گونئی آذربایجان اؤلکه سويیه‌‌سینده بیر چوخ بؤیوک معدنه ائو صاحبلیگی ائدیر. زنجان استانی دا اورتا دوغودا ان بؤیوک سرب و روی معد‌نی‌نه مالیکدیر. زنجاندا سرب و روی معدنلری‌نین فعالیتی بیر عصیرلیک تاریخه مالیکدیر. بو معدنلردن هر ایل تخمینا بیر میلیون تونا یاخین ماتئریال چیخاریلیر و هر گون یوزلرله تون تورپاق معدن ساحه‌‌‌سیندن فرآوری شرکت‌‌لرینه آپاریلیر. تورپاغی گؤتورنده اونون توزو اطرافا یاییلیر. سو آنبارلاری دا بو زهرلی ماده‌‌لرین یاییلماسینی آرتیریر. بو زهرلی ماده‌‌لر چئوره‌نین آغیر مئتاللارلا چیرکلنمه‌سینه سبب اولور. بو چیرکلنمه جاواب‌ده شخص و قوروملار طرفیندن گؤرمزدن گلینیر و اونون منفی تأثیرلریندن سؤز آچیلمیر. حاکبوکی بو معدنلرین فعالیتی، چئوره‌نین چیرکلنمه‌سی و زنجانلی‌لارین ساغلاملیغی‌نین تهلوکه‌‌‌یه آتیلماسی ایله نتیجه‌له‌نیر. سون ایکی اون‌ایللیکده سرب و روی معدنلری‌نین و فابریکلری‌نین چوخالماسی و بو باره‌ده وئریلن یانلیش قرارلار، زنجان استانینی اکولوژی و انسانی فلاکتین آستاناسینا گتیریب.
آذربایجانلی مئدیا و چئوره فعاللاری‌نین دفعه‌‌لرله سعی‌لری، دؤولت آداملاری‌نین سوسماسی، زنجان اونیوئرسیتئتی‌نین موتخصیصلری‌نین زنجان سرب و روی معدنلری‌نین چیرکلنمیه‌یه سبب اولدوغونو وورغولاماسی، زنجان خالقی‌نین ایگیرمی ایللیک حیاتلاری‌نین آجی رئاللیغینی تصدیق ائدیر. سرب-روی معدنلری‌نین یاراتدیغی پروبلئملر داها جدی و تئز حل ائدیلمه‌دیکجه چئوره و زنجانلی‌لارا دوزلمز زیان وئریله‌جک.
گونئی آذربایجاندا موختلیف معدنلرین زهرلی توللانتیلاری‌نین ضررسیز‌لشدیریلمه‌مه‌سی و اونلارین چئوره‌یه بوراخیلماسی چوخ تکرارلانان خبرلر آراسیندا یئر آلسا دا، اونون قارشیسینی آلاجاق هر هانسی بیر آددیمین آتیلمادیغی موشاهیده اولونور. آذربایجانلی فعاللارین بو حاقدا جاواب‌ده‌لرین موداخیله‌سینی و چیرکلندیریجی توللانتیلارین ضررسیز‌لشدیریلمه‌سی طلبی هر ایل تکرارلانان مسئله‌‌لر سیراسیندا یئر آلیر.
آذربایجان زنگین معدنلری ایله تانینیر. عینی حالدا همین معدنلرین فعالیتلری اکثر حاللاردا موباحیثه‌لره سبب اولور. آذربایجانلی فعاللارین فیکرینجه بو معدنلردن الده ائدیلن گلیرین بؤیوک قیسمی مرکزی استانلارا آخیدیلیر. اونلارین فعالیتلریندن آذربایجانین پایینا دوشن یالنیز یاراتدیقلاری چئوره پروبلئملری اولور. زنجاندا ایسه چئوره پروبلئمی اینسانلارین جانینی دا تهلوکه‌‌‌یه آتماقدادیر.
سرب و روی زنجانین تورپاغینی و هاواسینی ایشغال ائدیب
زنجانین اطرافیندا یئرلشن سرب و روی معدنلری‌نین توللانتیلاری، یوکسک آغیر مئتال کونسئنتراسییاسینا (غلظت) صاحب اولدوغونا گؤره، زنجان اوچون ان تهلوکه‌‌‌لی چیرکلنمه منبع‌لریندن و اکولوژی پروبلئملردن بیریدیر.
زنجان اونیوئرسیتئتی‌نین تورپاق علملری بؤلمه‌سی‌نین زنجانداکی معدن و اطرافینداکی تورپاقلاردا آپاردیغی تدقیقاتلاردا، ماتئریاللارین چیخاریلماسیندا چوخ مقداردا اسیدین ایستیفاده ائدیلدیگی اوچون مؤوجود سو آنبارلاریندا دا اسیدین چوخ یوکسک اولدوغو حاقدا نتیجه‌لر الده ائدیلیب. مؤوجود سو آنبارلاریندا آرسنیک، کادمیوم و سرب کیمی آغیر مئتاللارین یوکسک کونسئنتراسییاسی وار. بو آغیر مئتاللار چئوره‌نی چیرکلندیریر و کولک اسنده توز آسانلیقلا بیر یئردن باشقا یئره داشینیر. بو دا چیرکلنمه‌نی اطرافا داغیدیر. بو معدنلرین فعالیت گؤستردیگی یئرلرین اطرافینداکی باغلار، کند تورپاقلاری و سو آنبارلاری آغیر مئتاللارین یوکسک کونسئنتراسییاسی ایله چیرکله‌نیب. سرب و روی معدنی‌نین یاخینلیغیندا یئر آلان بیجار یولونون اطرافینداکی آلما باغلاریندان نمونه گؤتوررکن، آلما توخوماسیندا کادمیومون کونسئنتراسییاسی‌نین ۳۰۰۰ PPM اولدوغو معین ائدیلمیشدیر کی، بو دا اونلار اوچون فلاکت ساییلیر. چونکی مئیوه‌‌لرده ایجازه وئریلن کادمیوم کونسئنتراسییاسی ۰.۱ PPM اولمالیدیر کی، بو دا گؤستریلن رقمله هئچ بیر شکیلده مقایسه اولونا بیلمز.
بوندان علاوه، یاغیش و کولکله ده آغیر مئتاللار آسانلیقلا داشینیر و نتیجه‌ده بو زهرلی ماده‌‌لر بیتکیلر طرفیندن سورولور و اونلارین توخومالاریندا توپلانیر. بونلار دا مئیوه و اکین محصوللاریندا قالیر و اینسانلارین غدا زنجیرینه کئچه‌رک اونلارین ساغلاملیغینی تهلوکه‌‌‌یه آتیر. معدنلرین سو آنبارلاری‌نین آغیر مئتاللاری دا تورپاق و سو یاتاقلارینا قاریشاراق بو فاجعه‌‌‌نی ایکی قاتا چیخاریر. بو مسئله زنجان استانی اهالیسی‌نین ساغلاملیغینا جدی ضربه وورسا دا جاواب‌ده شخص و قوروملار اوچون هله ده چوخ واجیب ساییلمیر. چونکی بونونلا باغلی ایندییه کیمی هئچ بیر تأثیرلی تدبیر گؤرولمه‌ییب.
سرب و روی صنایعلرین تیکینتیسینده یانلیش یئر سئچیمی
زنجان ژئولوگییاسیندا زنجان شهری‌نین یئرآلتی سولارینین آخینی، سرب و روی صنایعلریندن شهره دوغرودور. کوله‌یین ایستیقامتی ده ائله‌دیر کی، هاواداکی چیرکلیلیگی شهره دوغرو آپاریر. بو صنایعلرین تیکینتیسینده‌کی یانلیش یئر سئچیمینه گؤره، زنجانین هاواسیندا و تورپاغیندا سرب و روی‌ون مقداری یوکسکدیر. معدنلرین اطرافینداکی تورپاق، هاوا و بیتکیلر سرب و روی‌لا کیفایت قدر چیرکله‌نیب. بیر چوخ موتخصیصلر صنایعلرین کؤچورولمه‌سی‌نین ضروریلیگیندن دانیشیرلار. آما بعضیلری حساب ائدیر کی، حتی صنایعلرین کؤچورولمه‌سی ده آرتیق باش وئرنلره چاره اولا بیلمز.
موتخصیصلر، سرب و روی صنایعسی‌نین ایستحصال ائتدیگی چیرکلندیریجیلرین تهلوکه‌‌‌لری باره‌ده ایللردیر خبردارلیق ائدیرلر. لاکین حاکیميته بو پروبلئمین حلی اهميت داشیمیر. زنجاندان ۱۵ کیلومتر آرالیدا یئرلشن بو صنایعلرین غیر استاندارد فعالیتلری نتیجه‌سینده و ۱۰میلیون تونا یاخین توللانتیلارین توپلانماسی، چئوره و زنجانلی‌لارین حیاتی اوچون آرتیق جدی تهلوکه‌‌‌یه چئوریلیب.
زنجانلی‌لارین حیاتی تهلوکه آلتیندادیر
زنجان اونیوئرسیتئتی‌نین پروفسورو عبدالحسین زنگنه بیان ائدیر کی، معدن توللانتیلاری، چوخلو سایدا فابریکلر، سرب و روی معدنلری، بو معدنلرین چیخاریلماسی مسئله‌‌سی دقتله آراشدیریلمالیدیر و چئوره ایله اینسان ساغلاملیغینا اولان منفی تأثیری آچیق شکیلده دئییلمه‌لیدیر. او، سرب و روی‌ون دوشوندویوموزدن داها تهلوکه‌‌‌لی اولدوغونو ایفاده ائده‌رک علاوه ائدیر: « سون بیر نئچه اون‌ایللیکده دنیادا بو مؤوضوعدا آراشدیرمالار آپاریلیب و معلوم اولوب کی، سرب مئتالی ایله جمعيتده‌کی اینسانلارین ذهنی گئریلیگی آراسیندا سیخ علاقه وار و اونون اینسان اورگانیزمینه منفی تأثیری بیلیندیگیندن داها دا چوخدور. زنجاندا سرب و روی‌ون اولماسی هم فرصت، هم ده جمعيت اوچون بؤیوک تهلوکه ساییلا بیلر. چونکی بو فورصتدن دوزگون ایستیفاده اولونمازسا، اینسان حیاتی اوچون تهلوکه‌‌‌یه چئوریلیر. سرب بدنه دری واسطه‌‌‌سیله ده سورولور. حتی زنجانلی‌لارین دیشلرینده سرب مئتال کونسئنتراسییاسی حدیندن آرتیقدیر. اینسانلارین دیرناقلاریندان گؤتورولموش نمونه‌لرده ده اوخشار نتیجه‌لر گؤرولوب». بونلار دا زنجانلی‌لارین حیاتی‌نین نئجه بیر تهلوکه ایله قارشی قارشییا اولدوغونو گؤستریر.
زنجان دؤولت طب علملری اونیوئرسیتئتی‌نین مدیری رحیم سروری ده مطبوعات کونفرانسیندا زنجان استانیندا ۱۰۰۰-۷۰۰ سرطان خسته‌سی اولدوغونو قید ائدیب. او، زنجاندا بو قدر سرطان خسته‌سی‌نین اولماسینی شرطلندیرن عامللردن بیری‌نین استانداکی سرب-روی معدنلری‌نین فعالیتی‌نین نتیجه‌سی اولاراق ديرلندیریب.
زنجانلی‌لارین اعتراضی، حاکیميتین سوسقونلوغو
گونئی آذربایجان اؤلکه سويیه‌‌سینده بیر چوخ بؤیوک معدنه ائو صاحبلیگی ائدیر. لاکین اونلارین فعالیتلری اکثر حاللاردا یئرلی اهالی ایله جاواب‌ده‌لر آراسیندا گرگینلیکلره سبب اولور.
زنجانلی‌لار دفعه‌‌لرله زهرلی توللانتیلارین یاراتدیغی تهلوکه‌‌‌لره و زنجاندا معدن صنایعلریندن یارانان چیرکلنمه‌یه قارشی چوخ‌سایلی آکسییالار کئچیره‌رک اعتراضلارینی بیلدیریبلر. ان بؤیوک اعتراض آکسییالاریندان بیری ۱۳۹۲ -جی ایلده یوزلرله زنجانلی‌نین ایشتیراکی ایله باش وئریب. بونونلا باغلی بیر نئچه ایلده چوخلو اعتراض کامپانییالاری دا آپاریلیب. همچینین، اون ایلدن آرتیقدیر کی، زنجاندا چئوره فعاللاری، اونیوئرسیتئت موعلیم‌لری و تدقیقاتچیلار زنجان شهرینده ایستحصال اولونان چیرکلندیریجیلرین تهلوکه‌‌‌لری باره‌ده خبردارلیق ائدیرلر.
غیر حؤکومت تشکیلاتلاری دا چئوره مودورلویونون باش ایداره‌سینه شیکایت ائدیبلر. غیر حؤکومت تشکیلاتلاری توللانتیلارین ییغیلماسی اوچون موعين ائدیلمیش یئرین «سئل و سوروشمه احتیمالی اولان غیر ثابت بؤلگه» و «شهر چایلاری» آراسیندا یئرلشمه‌سینه اعتراض ائده‌رک، بو سئچیلئن یئرین تهلوکه‌‌‌لی و زیان‌وئریجی اولدوغونو بیلدیریبلر.
زنجانین اینکیشافی اوچون بؤیوک فورصت اولان بو معدنلر، مسئوللارین قرارلاری نتیجه‌سینده و غیر استاندارد ایشلردن آسیلی اولاراق بوگون زنجانین چئوره‌سی‌نین چیرکلنمه‌سی و اهالیسی‌نین جانی‌نین تهلوکه ایله قارشی قارشییا قالماسی ایله نتیجه‌له‌نیب.
زنجانلی‌لارین بو معدنلردن قایناقلانان تلوکه‌یه قارشی اعتراضلاری جاواب‌ده شخصلرین و قوروملارین موضوعنو ساپدیرماسی ایله قارشیلانیر. بو شخص و قوروملار اعتراض ائدنلرین عمدن فعالیتلرینی دایاندیرماق ایسته‌یی ایله گوناهلاندیریرلار. آنجاق فعاللارین ایسته‌یی معدن فعالیتلرینی معاصیر مئتودلارلا داوام ائتدیرمکدیر. نورمال شرطلرده ده بئله اولمالیدیر. میثال اوچون مده‌نین فعالیتینی محدودلاشدیرماق، یاخود معدن مودیرلیگینی چئوره‌نی قوروماقلا وظیفه‌‌‌لندیرمک، معاصیر مئتودلارلا توللانتیلاری ضررسیز‌لشدیرمک و سایره. لاکین بو یوللار گونئی‌ده ائله ده آسان اولمور. چونکی گونئی‌ده‌کی معدن فعالیتی‌نین بیر باشقا اوزو ایچ استعماردان عبارتدیر.
زنجانین معدنلری و ایچ استعمار
ایچ استعمار معدنلرین گلیرینی مرکزی استانلارا آخیداراق، آنا استانلاری (معدنلرین یئرلشدیگی استانلار) همین معدنلرین زیبیللیگینه چئویریر. گؤرونوشونون عکسینه اولاراق معدنلر بؤلگه‌ده اینکیشافا سبب اولمور. بونو گونئی‌ده‌کی بیر چوخ معده‌نین فعالیتی گؤستریر. وزقان، تیکان‌تپه و زنجان بونون بارز نمونه‌لریدیر. یئرلی اهالی‌نین پایی دا یالنیز معدنلرین آغیر ایش شرطلرینده ایشچی کیمی چالیشماق، چئوره‌نین کیرلنمه‌سی و یئرلیلرین ساغلاملیغی‌نین تهلوکه‌‌‌یه آتیلماسی اولور.
دئمه‌لی مدنلرین فعالیتلری ایچ استعمار نتیجه‌سینده هم چئوره‌یه زیان وورور، هم ده میللی وارلیقلارین تالان ائدیلمه‌سی ایله سونلانیر. بونونلا یاناشی یئرلی اهالی‌نین حیاتینی دا تهلوکه‌‌‌یه آتیر. بونا گؤره ده یئرلی اهالی اکثر حاللاردا معدنلرین فعالیتینه مثبت یاناشمیر.
بو معدنلردن زنجان و عمومیتله آذربایجانا قالان ساده‌جه آز معاشلی آغیر وضعيتده ایش ایمکانلاری، چئوره پروبلئملری و اهالی‌نین ساغلاملیغی‌نین زیان گؤرمه‌سی اولور.
آذربایجانلی‌لارین چئوره عرقچیلیگینه معروض قالماسی
عرقچیلیک دئینده آغلیمیزا ایلک آزلیق تشکیل ائد‌ن قروپ‌لارا قارشی تطبیق ائدیلن اقتصادی-سیاسی آیری‌سئچکیلیک‌لر گلیر. آنجاق سیستئملی شکیلده ائدیلن آیری‌سئچکیلیک یالنیز بونلارلا بیتمیر. عرقچیلیک زامان کئچدیکجه سویا قاریشیر، تورپاغا گیریر، هاوادا داغیلیر و ائکولوژی اؤلچولر آلیر. بو ایسه چئوره عرقچیلیگی دئمکدیر.
آزلیق‌لارین ایجماع‌لاری سیستئملی عرقچی سیاست‌لر نتیجه‌سینده داها چوخ ساغلاملیق پروبلئملری ده یاشاییرلار. اصلینده عرقچی سیاست آزلیق‌لاری یاشاییش اوچون اویغون اولمایان یئرلرده یاشاماغا مجبور ائدیر. اونلار معدنلرین چیرکلندیردیگی، زیبیل‌لرین باسدیریلدیغی، شهرلرین چیرکاب سولارینین آخدیغی اراضی‌لرده، هاواسی چیرکلنمیش بؤلگه‌لرده، بؤیوک هاوا لیمان‌لاری و اساس ماگیسترال یول‌لارین کنارلاریندا مسکونلاشماغا سوروکله‌نیرلر. بوتون بونلار هم ده چئوره عرقچیلیگینین نمونه‌لریدیر. بونلارین نتیجه‌سی اولاراق ایسه آزلیق‌لارین ایجماع‌لاری ساغلاملیق پروبلئم‌لریندن داها چوخ اذیت چکیرلر.
بوندان باشقا چئوره عرقچیلیگی باشقا فورمالاردا دا اولا بیلر. مثلاً آزلیق‌لارین یاشادیقلاری بؤلگه‌لرده تهلوکه‌سیزلیک قایدالارینا اویغون اولمایان ایش شرایطی‌نین اولماسی، ایش یئرلرینده ساغلاملیق قایدالارینا رعایت اولونماماسی، مازوت و یا کؤمورله ایشله‌ین الکتریک نیروگاه‌لارینین یاخینلیغیندا یاشاماق. بو ایسه او دئمکدیر کی بئله بؤلگه‌لرده یاشایان اینسان‌لار چیرکلنمیش هاوا ایله نفس آلیرلار، قویودان چیخاریلان سولاردان ایچیب ایستیلیک پروبلئمی اولان بینالاردا تحصیل آلیرلار. زنجان معدنلری ده چئوره عرقچیلیگینین بارز بیر نمونه‌سیدیر.
